الدرس الثاني: توسيع نطاق المستفيدين

Nghị định 66/2025/NĐ-CP đã tăng thêm cơ hội tiếp cận giáo dục cho học sinh dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa - Ảnh: VGP/Sơn Hào

Từ năm 2016 đến hết năm 2024, học sinh (HS) phổ thông ở xã, thôn đặc biệt khó khăn vùng dân tộc miền núi, các xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang ven biển và hải đảo được hỗ trợ học tập theo Nghị định số 116/2016/NĐ-CP của Chính phủ. 

Trong Nghị định số 116/2016/NĐ-CP cũng như các quyết định trước đó, một trong những điều kiện để thụ hưởng chính sách là, cơ sở giáo dục mà HS đang theo học phải đóng ở xã khu vực III (xã có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn). Điều này đồng nghĩa, khi địa bàn có cơ sở giáo dục đứng chân không còn nằm trong danh sách xã nghèo theo quyết định của cấp có thẩm quyền, HS sẽ thôi hưởng chính sách hỗ trợ.

Thực tế cho thấy, với nguồn lực đầu tư, hỗ trợ của Nhà nước, địa bàn đặc biệt khó khăn vùng đồng bào DTTS và miền núi đã giảm dần theo từng năm. Theo báo cáo của Ủy ban Dân tộc (nay là Bộ Dân tộc và Tôn giáo) tại Kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa XV (tháng 10/2022), giai đoạn 2021 – 2025, theo Quyết định số 861/QĐ-TTg ngày 04/6/2021, vùng đồng bào DTTS và miền núi có 1.551 xã khu vực III, giảm 406 xã so với giai đoạn 2016 – 2020.

Sự thay đổi này dẫn tới, năm học 2021 - 2022 có khoảng 700.000 HS thôi hưởng các chính sách về giáo dục, trong đó có chính sách quy định tại Nghị định số 116/2016/NĐ-CP. Nhiều trường hợp HS người DTTS thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo ở vùng sâu, vùng xa bất đắc dĩ phải nghỉ học do chính sách hỗ trợ "đứt quãng" trong khi gia đình không đủ điều kiện kinh tế.

Một góc xã A Mú Sung, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai - Ảnh: VGP

Gia đình em A Minh, ở bản Tùng Sáng, xã A Mú Sung (huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai) có 6 anh chị em cùng đi học từ mầm non đến lớp 7. Trước đây, A Minh cùng các chị em yên tâm tới trường vì được thụ hưởng chính sách bán trú theo Nghị định số 116/2016/NĐ-CP. Nhưng sau khi xã A Mú Sung đạt chuẩn nông thôn mới (năm 2020), các em thôi hưởng chính sách. Năm học 2021 – 2022, A Minh (học lớp 6) cùng em trai là A Thơ (học lớp 4) đành phải nghỉ học giữa chừng ở nhà phụ giúp gia đình. Điều đáng tiếc là cả hai anh em đều đang là học sinh giỏi của trường.

Những trường hợp như A Minh, A Thơ không phải hiếm sau khi có Quyết định số 861/QĐ-TTg. Từ năm học 2021 – 2022 đến hết năm 2024, Ban Dân nguyện thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội (nay là Ủy ban Dân nguyện và Giám sát) đã tiếp nhận, tổng hợp kiến nghị của cử tri của các địa phương liên quan đến vấn đề này, gửi đến Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT). Gần đây nhất, cử tri tỉnh Bắc Kạn kiến nghị Chính phủ nghiên cứu, sửa đổi quy định HS được hưởng chính sách hỗ trợ học tập chỉ căn cứ vào địa bàn HS ở và khoảng cách từ nhà học sinh đến trường, không nên quy định trường học thuộc địa bàn nào.

Ngày 17/12/2024, trong Công văn số 7989/BGDĐT-KHTC trả lời cử tri tỉnh Bắc Kạn, Bộ GD&ĐT cho biết, kiến nghị của cử tri tỉnh Bắc Kạn nói riêng và của các địa phương khác nói chung đã được Bộ tiếp thu và cụ thể hóa trong dự thảo nghị định (nay là Nghị định số 66/2025/NĐ-CP) thay thế Nghị định số 116/2016/NĐ-CP. Nghị định mới không quy định cơ sở giáo dục phải ở địa bàn đặc biệt khó khăn thì HS mới được thụ hưởng chính sách mà chỉ cần đáp ứng điều kiện về khoảng cách, hoặc địa hình cách trở, giao thông đi lại khó khăn phải qua biển, hồ, sông, suối, qua đèo, núi cao, qua vùng sạt lở đất, đá thì được thụ hưởng.

Ngoài ra, nghị định mới bổ sung thêm đối tượng HS người DTTS thuộc hộ nghèo ở các địa bàn không thuộc diện đặc biệt khó khăn thuộc vùng đồng bào DTTS và miền núi, đáp ứng các điều kiện về khoảng cách thì được thụ hưởng chính sách bán trú. Trong Tờ trình số 1573/TTr-BGDĐT ngày 25/10/2024 trình Chính phủ (lần thứ 3) về dự thảo nghị định mới, Bộ GD&ĐT lý giải, việc bổ sung này nhằm khắc phục những khó khăn, bất cập trong thực hiện chính sách khi địa bàn đặc biệt khó khăn giảm theo quyết định của cấp có thẩm quyền trong từng giai đoạn.

Công bằng trong chính sách

Những khó khăn, bấp cập trong Nghị định số 116/2016/NĐ-CP được cử tri các địa phương vùng đồng bào DTTS và miền núi kiến nghị cơ bản đã được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định số 66/2025/NĐ-CP ngày 12/3/2025 của Chính phủ quy định chính sách cho trẻ em nhà trẻ, học sinh, học viên ở vùng đồng bào DTTS và miền núi; vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo và cơ sở giáo dục có trẻ em nhà trẻ, học sinh hưởng chính sách. Nghị định có hiệu lực thi hành từ ngày 01/5/2025, thay thế Nghị định số 116/2016/NĐ-CP.

Bên cạnh không căn cứ vào địa bàn để xét duyệt HS được thụ hưởng chính sách bán trú, một điểm đáng chú ý trong Nghị định số 66/2025/NĐ-CP là bổ sung thêm đối tượng học viên đang học chương trình giáo dục thường xuyên (GDTX) cấp THCS, THPT vào diện thụ hưởng chính sách bán trú, nếu đáp ứng điều kiện về khoảng cách từ nhà tới trường, thường trú ở địa bàn đặc biệt khó khăn (với học viên người DTTS thuộc hộ nghèo ở các xã khu vực II, khu vực I cũng được thụ hưởng chính sách bán trú khi nhà cách xa trường).

Việc bổ sung thêm đối tượng được thụ hưởng chính sách bán trú được Bộ GD&ĐT lý giải là: Hiện nay có khoảng 8.000 học viên đang học chương trình giáo dục phổ thông tại tại các cơ sở GDTX, mặc dù đáp ứng đủ các điều kiện thụ hưởng như HS phổ thông, nhưng lại không được tiếp cận chính sách quy định tại Nghị định số 116/2016/NĐ-CP.

Theo nhận định của Bộ GD&ĐT, điều này chưa bảo đảm công bằng trong giáo dục giữa HS phổ thông và học viên GDTX. Bởi vậy, việc bổ sung học viên GDTX vào đối tượng được thụ hưởng chính sách bán trú tại Nghị định số 66/2025/NĐ-CP là cần thiết, đáp ứng nguyện vọng của cử tri vùng đồng bào DTTS và miền núi, trực tiếp là các giáo viên, học viên ở các cơ sở GDTX. 

Học viên Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang - Ảnh: VGP

Như chia sẻ của cô Hoàng Thị Huệ, Giám đốc Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - GDTX huyện Quang Bình (Hà Giang), quy mô đào tạo của Trung tâm bình quân mỗi năm học trên 300 học viên. Riêng năm học 2023 – 2024, trung tâm có 340 học viên; trong đó 99% học viên là người DTTS, tỉ lệ học viên có hoàn cảnh khó khăn chiếm 80%.

Theo Nghị định số 84/2020/NĐ-CP thì trong 2 năm đầu học nghề, học viên được hưởng học bổng chính sách, với định mức bằng 80% mức lương cơ sở; nhưng sang năm thứ ba học văn hóa thì không còn khoản hỗ trợ này. Vì thế, không ít em do nhà xa trung tâm, kinh tế gia đình khó khăn, không có chính sách bán trú nên phải bỏ học giữa chừng, không chỉ ảnh hưởng đến tương lai của học viên mà còn lãng phí nguồn lực từ học bổng chính sách đã chi trả cho các em trong 2 năm học trước.

Đây cũng là thực trạng diễn ra ở nhiều cơ sở GDTX khác. Theo báo cáo của Bộ GD&ĐT, tại 19.391 cơ sở GDTX trên cả nước hiện đang đào tạo 5.724 học viên học chương trình cấp THCS và gần 430.000 học viên theo học chương trình cấp THPT; trong đó có khoảng 8.000 học viên đủ điều kiện thụ hưởng chính sách hỗ trợ bán trú nhưng không được tiếp cận. Vì vậy, với Nghị định số 66/2025/NĐ-CP, số học viên tại các cơ sở GDTX đáp ứng được điều kiện thụ hưởng chính sách bán trú sẽ có thêm cơ hội để đi hết chặng đường học tập tại các cơ sở GDTX; tạo nền tảng vững chắc để lập thân, lập nghiệp, đóng góp cho sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Theo Nghị định số 66/2025/NĐ-CP, học sinh, học viên đủ điều kiện thụ hưởng hưởng chính sách bán trú sẽ được hỗ trợ mỗi tháng là 936 nghìn đồng (không quá 9 tháng/năm học). Trong điều kiện cơ sở giáo dục không bố trí được ký túc xá thì mỗi học sinh, học viên được hỗ trợ thêm mỗi tháng 360 nghìn đồng/tháng (không quá 9 tháng/năm học); đồng thời được hỗ trợ mỗi tháng 15 kg gạo (không quá 9 tháng/năm học).

Sơn Hào

(còn tiếp) - Bài cuối: Niềm vui với người dân và cả chính quyền các cấp