Giáo sư, tiến sĩ thu nhập tiền tỷ/năm từ học phí: Cần tạo ra giá trị tương xứng

Theo một số chuyên gia nghiên cứu giáo dục, giáo sư và tiến sĩ ở các trường đại học nhận thu nhập hàng tỷ đồng mỗi năm cũng nên làm ra giá trị tương xứng bởi nguồn tiền để chi trả cho họ là học phí của sinh viên.

Kinh phí trả cho giáo sư, tiến sĩ đến từ học phí

Sau bài viết phản ánh về thu nhập của giáo sư, tiến sĩ ở các trường đại học hiện nay, nhiều độc giả vui mừng khi chính sách đãi ngộ cho giảng viên, nhà khoa học đã có nhiều biến chuyển tích cực.

Trên báo VietNamNet, một số độc giả cho rằng, để có được chính sách đãi ngộ như vậy, giáo sư, tiến sĩ sẽ yên tâm trong sự nghiệp nghiên cứu, giảng dạy, truyền tải kiến thức cho sinh viên, học viên cao học, tránh tình trạng "chảy máu bài nghiên cứu", nhà trường và sinh viên cùng hưởng lợi.

Tuy nhiên, cũng có nhiều ý kiến băn khoăn vì nguồn tiền để chi trả cho giáo sư, tiến sĩ ở các trường đại học hiện nay đến từ học phí của sinh viên. Giáo sư tiến sĩ nhận thu nhập cao thì hiệu quả làm việc phải tương xứng, đặc biệt trong bối cảnh các trường đại học dù công bố hàng trăm bài báo mỗi năm nhưng kinh phí chuyển giao khoa học công nghệ lại vô cùng ít ỏi.

Theo thống kê, ở các trường đại học hiện nay, nguồn thu chủ yếu là học phí từ sinh viên. Cụ thể như Trường ĐH Tôn Đức Thắng, tổng thu năm 2023 (được báo cáo tháng 6/2024) là 1.157 tỷ đồng, trong đó thu từ học phí là 997,4 tỷ đồng, doanh thu từ nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo, chuyển giao tri thức và tài trợ chỉ 53,22 tỷ đồng.

Theo báo cáo năm 2024, doanh thu năm 2023 của Trường ĐH Công nghiệp TPHCM là 1011,5 tỷ đồng, trong đó thu từ học phí là 907,9 tỷ, thu từ khoa học công nghệ chỉ được 4,37 tỷ.

Ở ĐH Bách khoa Hà Nội, doanh thu năm 2023 là 2.137 tỷ đồng, trong đó nguồn thu chủ yếu đến từ học phí với 1.430 tỷ, thu từ nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ chỉ 18 tỷ đồng.

Doanh thu của ĐH Kinh tế quốc dân đạt trên 1.400 tỷ vào năm 2023, trong đó hơn 1.014 tỷ đến từ học phí, còn thu từ nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ là 42,95 tỷ đồng.

Doanh thu từ khoa học công nghệ — Nguồn thu của một số đại học hiện nay. Ảnh: LH

Trường ĐH Công nghệ TPHCM năm 2023 doanh thu là 1.260 tỷ đồng, trong đó 1.235 tỷ đồng thu từ học phí, nguồn từ nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ chỉ 11 tỷ đồng.

Tương tự, Trường ĐH Nguyễn Tất Thành, doanh thu năm 2023 đạt 1.475 tỷ đồng, trong đó thu từ học phí chiếm 99% là 1.454 tỷ đồng; doanh thu từ nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ là 11,77 tỷ đồng.

TS Lê Đông Phương, nguyên Giám đốc Trung tâm nghiên cứu giáo dục đại học (Viện khoa học giáo dục Việt Nam) cho rằng, thu nhập của giảng viên đại học sẽ tỷ lệ thuận với khối lượng công việc họ đảm nhận, cộng khoản thưởng thêm cho các công việc nổi bật hoặc đóng góp về nghiên cứu. Chính vì vậy, nếu giảng viên đóng góp thực hiện nhiều thì thu nhập sẽ tăng tương đối và điều này còn phụ thuộc vào quy chế chi tiêu nội bộ của trường.

Theo ông Phương, quy chế chi tiêu nội bộ sẽ phản ánh hướng ưu tiên của nhà trường về xuất bản hay đào tạo, về nghiên cứu hay chuyển giao.

“Thực tế cho thấy một số năm gần đây các cơ sở giáo dục đại học đã cố gắng nâng cao vị thế của mình thông qua xuất bản, vì vậy đặt ra mức thưởng cho mỗi bài báo quốc tế ở mức cả trăm triệu đồng. Với cách làm này nhiều trường đã có được số công trình xuất bản mỗi năm lên đến hàng nghìn nhưng đi kèm với đó là một khoản chi không hề nhỏ”, ông Phương nói.

TS Lê Đông Phương cũng cho rằng, hiện nay do eo hẹp về ngân sách nên các cơ sở giáo dục đại học của Việt Nam phụ thuộc chủ yếu vào nguồn thu dịch vụ, trong đó dịch vụ đào tạo là chính. Nói cách khác, sinh viên đang góp tiền cho các thầy/cô xuất bản. Điều này đặt ra nhiều băn khoăn là việc học phí, lệ phí được dùng để chi cho hoạt động chuyên môn của các giảng viên có ổn không, khi điều kiện cơ sở vật chất và các điều kiện đảm bảo chất lượng khác còn chưa tốt.

“Rõ ràng ở đây có câu hỏi là khuyến khích hoạt động xuất bản khoa học đến mức độ nào là vừa vì thầy cô có nghiên cứu thật, có công bố kết quả thật sẽ làm tăng hàm lượng khoa học cho đào tạo và giúp sinh viên nhanh chóng tiếp cận với tiến bộ khoa học để chuẩn bị cho sự nghiệp tương lai. Tuy nhiên, nếu chỉ xuất bản vì phải có xuất bản thì đây sẽ là một sự lãng phí nguồn lực của xã hội và trực tiếp làm giảm mức độ 'hưởng thụ' khoa học của sinh viên”, TS Phương khẳng định.

Đánh giá lương thưởng rõ ràng, giáo sư và tiến sĩ phải công khai báo cáo giá trị

TS Lê Đông Phương cho rằng, vấn đề chính yếu hiện nay là các trường đại học sẽ kiểm soát hoạt động 'thưởng' cho xuất bản ra sao để đảm bảo được vị thế của mình, đồng thời giúp nâng cao chất lượng thật sự của hoạt động học thuật/đào tạo. Ông đề xuất các trường đại học nên tính toán lại các định mức chi tiêu trong quy chế chi tiêu nội bộ, tránh các kẽ hở về tài chính và sự trục lợi của một số người như đã xảy ra gần đây.

Đại diện một trường đại học ở TPHCM cho rằng, giáo sư, tiến sĩ thu nhập cao nhưng công sức bỏ ra thì có người này người kia. “Có người bỏ tất cả công sức để nghiên cứu và phát triển cho khoa học, nhưng có người chỉ biết 'hưởng lợi' trên danh tiếng của mình chứ không phải nghiên cứu”, vị này nói.

giao su tien si.jpg — Trao bằng tiến sĩ ở Trường ĐH Luật TPHCM. Ảnh: TA

Do vậy, theo đại diện một trường đại học ở TPHCM, các trường nên xây dựng bộ tiêu chí đánh giá "giá trị thực" cho các giáo sư, tiến sĩ. Thứ nhất là đánh giá việc nghiên cứu khoa học, số lượng và chất lượng công trình nghiên cứu, được công bố trên tạp chí quốc tế uy tín gì, hoặc ứng dụng thực tế trong xã hội như thế nào. Thứ hai là đóng góp cho nâng cao chất lượng sinh viên từ việc giảng dạy (đánh giá từ sinh viên qua khảo sát ẩn danh), số lượng sinh viên được hướng dẫn thành công (luận văn, khởi nghiệp, việc làm,...). Thứ ba là các dự án hợp tác với doanh nghiệp, các viện nghiên cứu hoặc cộng đồng để giải quyết vấn đề thực tiễn. Cuối cùng là phương pháp giảng dạy tiên tiến hoặc sáng kiến cải thiện hệ thống giáo dục.

“Mỗi năm các giáo sư, tiến sĩ phải công khai báo cáo giá trị của mình trên một nền tảng trực tuyến do trường quản lý. Sinh viên, đồng nghiệp và một hội đồng độc lập (gồm cả đại diện từ doanh nghiệp hoặc cựu sinh viên) sẽ chấm điểm dựa trên các tiêu chí trên”, vị đại diện một trường đại học ở TPHCM đề xuất.

Đồng thời, nên trả lương cho giáo sư, tiến sĩ theo lương và thu nhập tăng thêm. Trong đó lương đủ sống, thu nhập tăng thêm cao hơn lương gấp nhiều lần. Điều này mang lại lợi ích là sinh viên đảm bảo học phí họ đóng được sử dụng hiệu quả, nhận được giá trị giáo dục thực sự. Còn đối với giáo sư, tiến sĩ thì khuyến khích họ làm việc năng suất hơn, không chỉ "ngồi yên hưởng lương". Khi đó, các trường cũng được nâng cao uy tín, thu hút sinh viên và nguồn tài trợ từ doanh nghiệp nhờ chất lượng giảng dạy.

Giáo sư, tiến sĩ có thu nhập hàng tỷ đồng/năm, hết cảnh phải bán bài nghiên cứu?

Giáo sư, tiến sĩ hiện có thể nhận thu nhập hàng tỷ đồng mỗi năm ở các trường đại học, đảm bảo cuộc sống dư dả, yên tâm cống hiến cho nghề mà không còn phải đi bán bài báo khoa học.