Với vị trí địa lý đặc thù, bờ biển trải dài từ Ðông sang Tây, là 1 trong 4 ngư trường trọng điểm cả nước, nghề khai thác hải sản của tỉnh Cà Mau được hình thành từ rất lâu đời và phát triển nhanh. Ngoài những cửa biển lớn như Sông Ðốc, Rạch Gốc, Cái Ðôi Vàm, Khánh Hội, còn rất nhiều cửa biển nhỏ, lúc nào cũng tấp nập tàu khai thác ra vào. Bờ biển Ðông, giáp ranh tỉnh Bạc Liêu có cửa Gành Hào (thuộc xã Tân Thuận, huyện Ðầm Dơi); bờ biển Tây giáp với tỉnh Kiên Giang thì có cửa biển Tiểu Dừa (thuộc xã Khánh Tiến, huyện U Minh).
Trước đây, do không làm tốt công tác quy hoạch trong khai thác và bảo vệ nguồn lợi hải sản, cũng như để tàu khai thác tự phát quá nhanh, nhất là các hình thức khai thác tận diệt, khai thác ven bờ… đã dẫn đến nguồn lợi những năm gần đây dần cạn kiệt. Ðây là một trong nhiều nguyên nhân ngư dân Cà Mau khai thác vi phạm vùng biển nước ngoài, bị bắt giữ, dẫn đến nhiều hệ luỵ…
Ðây không là thực trạng của riêng Cà Mau, từ đó, ngày 23/10/2017, Uỷ ban châu Âu (EC) “phạt thẻ vàng” ngành hàng khai thác hải sản Việt Nam, với các nội dung liên quan đến khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định, hay còn gọi là IUU.
Nhận thức tầm quan trọng theo khuyến cáo của EC trong thực hiện chống IUU, suốt 6 năm qua, Cà Mau đã chủ động, nỗ lực, góp phần chung với cả nước để gỡ “thẻ vàng”. Nhìn lại hành trình 6 năm mới thấy hết những thành tựu mà Cà Mau đã quyết tâm làm, với tinh thần trách nhiệm và thái độ tập trung cao nhất trong cả hệ thống chính trị.
Ðại uý Võ Thanh Bằng, Trạm trưởng Trạm kiểm soát Biên phòng Sông Ðốc, giới thiệu phần mềm theo dõi, giám sát tàu cá ra, vào cửa biển.
Việc tiên phong gắn thiết bị giám sát hành trình tàu cá với phần mềm liên thông trong quản lý hoạt động khai thác trên môi trường mạng giữa các đơn vị được thực hiện đầy đủ, chặt chẽ, cho thấy quyết tâm của Cà Mau. Ðây là con đường hướng đến quản lý chặt chẽ, khai thác hải sản có trách nhiệm. Kết quả dễ thấy là, từ đầu năm đến nay Cà Mau không có tàu khai thác vi phạm vùng biển nước ngoài.
Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất hiện nay của tỉnh là chỉ có 2 cảng cá (Sông Ðốc và Rạch Gốc), được công bố đủ điều kiện tàu lớn ra vào. Vì thế, rất khó để tàu ở cửa Gành Hào (Ðầm Dơi) sang tận thị trấn Rạch Gốc (Ngọc Hiển) để lên sản phẩm. Hay Khánh Hội, Hương Mai (U Minh), Cái Ðôi Vàm (Phú Tân) phải chạy sang Cảng cá Sông Ðốc (Trần Văn Thời), vừa mất thời gian, tốn kém chi phí, giảm chất lượng sản phẩm, lại thiếu an toàn mỗi khi thời tiết xấu.
Phía sau mỗi chuyến tàu vào đất liền là hàng hoá lên và xuống, kể cả về con người. Tập trung theo quy định tại 2 vị trí trên sẽ không đảm bảo năng lực cũng như đi ngược lại định hướng quy hoạch và phát triển kinh tế – xã hội tại các cửa biển còn lại. Một thực tế là, hiện có khoảng 70 bến cá tư nhân, như là “sân nhà” của các chủ tàu cá, doanh nghiệp thu mua, chế biến hải sản. Khi tàu về, họ thường chọn nơi này lên hàng hoá, nhằm thuận tiện cho sản xuất, quản lý tài sản… mà chiếu theo quy định thì không đủ điều kiện để công bố cảng cá hay bến cá. Tuy nhiên, nếu cấm thì hậu cần nghề cá không thể đảm bảo, để lại hậu quả nặng nề, gây xáo trộn lớn đến hoạt động khai thác hải sản và nhiều vấn đề phức tạp liên quan khác.
Cảng cá Sông Ðốc hiện không còn khả năng mở rộng (do không còn quỹ đất). Nếu buộc phải thực hiện nghiêm theo quy định của EC về chống IUU thì sẽ “vỡ trận”, vì không thể tiếp nhận hàng ngàn phương tiện trong và ngoài tỉnh lên hàng sau khai thác.
Một vấn đề nổi lên gần đây, được ông Nguyễn Việt Triều, Phó chi cục trưởng Chi cục Thuỷ sản tỉnh Cà Mau, cho biết, tình hình mua bán phương tiện đánh bắt giữa các tỉnh chưa được kiểm soát chặt. Tàu thì vẫn còn hạn ngạch, mang số hiệu kiểm soát tỉnh này nhưng được cho rằng đã bán cho người ở địa phương khác, rồi được báo là tham gia khai thác sai quy định. Thực tế, những tháng đầu năm nay có 2 tàu cá của Cà Mau bán sang tỉnh Kiên Giang, sau đó được báo là khai thác vi phạm, bị nước ngoài bắt giữ. Hiện người phụ trách công tác chống IUU cấp xã chủ yếu là kiêm nhiệm, nên việc cho chủ tàu thực hiện các cam kết và chụp hình tàu cá nằm trong bờ định kỳ 15 ngày/lần (nhằm chứng minh việc mất tín hiệu kết nối) gặp rất nhiều khó khăn. Thực tế này là do không có kinh phí và thiếu cán bộ thực hiện, nhất là các địa bàn có nhiều tàu cá như thị trấn Sông Ðốc, xã Khánh Hội…
“Khi thực hiện chống IUU, chúng ta có nhiều khó khăn. Với cố gắng vượt bậc, đến nay đã đạt được những kết quả nhất định, nhất là sự thông thạo và quyết tâm của chính quyền các cấp”, ông Lê Văn Sử, Phó chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau, chia sẻ.
Tuy nhiên, ông Lê Văn Sử cho biết vẫn còn nhiều băn khoăn, trong đó cần tập trung và quyết liệt hơn nữa về quản lý đăng ký, đăng kiểm tàu cá. Ðối với tàu mất kết nối ở ngoài khơi, theo luật quy định thì trong thời gian 10 ngày chủ tàu phải đưa tàu vào đất liền để chấp hành xử phạt. Tuy nhiên, có trường hợp chủ tàu sau 10 ngày mới đưa tàu vào bờ. “Khoảng thời gian này rất nhạy cảm, nguy cơ tàu sẽ khai thác vi phạm vùng biển nước ngoài rất cao. Hậu quả là, khi xảy ra sự việc tỉnh phải chịu trách nhiệm, trong khi tỉnh chưa có cơ sở pháp lý bắt buộc chủ tàu phải vào bờ ngay”, ông Lê Văn Sử nêu rõ quan điểm.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn yêu cầu Cà Mau: “Tập trung thực hiện các biện pháp mạnh để ngăn chặn, không để xảy ra tình trạng tàu cá địa phương tiếp tục vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài. Tập trung điều tra, truy tố các đối tượng môi giới, móc nối đưa tàu cá đi khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài; giao trách nhiệm cụ thể cho các cơ quan, lực lượng chức năng theo dõi, giám sát chặt chẽ các đối tượng có nguy cơ cao vi phạm, gắn trách nhiệm người đứng đầu cấp uỷ, chính quyền các cấp nếu tiếp tục để tàu cá vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài. Tổ chức triển khai Ðề án Chuyển đổi một số nghề khai thác hải sản ảnh hưởng đến nguồn lợi và môi trường sinh thái, được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 208/QÐ-TTg ngày 10/3/2023”. (Theo Công văn số 4483/BNN-KN, gửi UBND tỉnh về việc thực hiện nghiêm túc, có kết quả nhiệm vụ chống khai thác IUU, chuẩn bị làm việc với Ðoàn Thanh tra của Uỷ ban châu Âu lần thứ 4).
Trần Nguyên
