Trên vùng đất Khánh Hòa hiện vẫn còn lưu giữ được nhiều lễ hội truyền thống thể hiện nét văn hóa đặc sắc của người dân các địa phương. Trong đó, lễ hội yến sào được hình thành từ hơn 230 năm qua và đến nay vẫn được cộng đồng những người làm nghề khai thác, chế biến yến sào duy trì tổ chức đều đặn hàng năm vào ngày 10-5 âm lịch. Thực hiện chỉ đạo của UBND tỉnh, ngành Văn hóa tỉnh đang phối hợp xây dựng hồ sơ để tham mưu UBND tỉnh trình Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia xem xét, đề xuất Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH-TT-DL) ghi danh di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đối với lễ hội yến sào.
 |
| Lễ hội yến sào được tổ chức hằng năm ở đảo Hòn Nội. Ảnh tư liệu. |
Ngày hội tôn vinh nghề yến
Theo sử sách ghi chép, nghề khai thác, chế biến yến sào ở Khánh Hòa ra đời gần 700 năm trước, với sự kiện Đề đốc nhà Trần là Lê Văn Đạt đến khu vực đảo Hòn Tre và tìm ra các đảo yến ở xung quanh rồi tìm cách khai thác yến sào. Nhân dân làng biển Bích Đầm (phường Vĩnh Nguyên, TP. Nha Trang) tôn xưng ông là vị phúc thần và thờ trong đình làng; cộng đồng người làm nghề khai thác yến sào xem ông là thủy tổ nghề yến Khánh Hòa. Hiện nay, tại Tổ dân phố Bích Đầm vẫn còn có một ngôi miếu cổ, tục gọi là miếu Bà. Theo truyền thuyết, miếu được xây dựng để thờ bà Lê Thị Huyền Trâm - Đại Đô đốc thủy quân Tây Sơn, con gái của An phủ sứ Bình Khang là Lê Văn Quang (hậu duệ đời thứ 21 của Đề đốc Lê Văn Đạt).
Tương truyền, ngày 10-5 năm Kỷ Sửu 1793, bà Lê Thị Huyền Trâm cùng cha đã anh dũng hy sinh trong cuộc chiến bảo vệ chủ quyền biển, đảo, bảo vệ các đảo yến. Từ đó, người dân làng biển Bích Đầm nói riêng và cộng đồng những người làm nghề yến Khánh Hòa nói chung rất trân trọng, đều đặn chăm sóc nhang khói ở ngôi miếu này. Hàng năm, vào ngày 10-5 âm lịch, người dân trên đảo tổ chức cúng bái miếu Bà nhằm tri ân, tưởng nhớ công đức lớn lao của Thủy tổ, Thánh Mẫu. Tại khu vực đảo yến Hòn Nội, những người làm nghề yến cũng lập đền thờ Thủy tổ Lê Văn Đạt và Đảo chủ Thánh Mẫu Lê Thị Huyền Trâm, cùng các vị tiền nhân đã phát hiện ra các đảo yến, phát triển nghề khai thác, chế biến yến sào, góp phần vào sự phát triển của vùng đất Nha Trang - Khánh Hòa. Đây được xem là nguồn gốc ra đời của lễ hội yến sào.
Theo thời gian, cộng đồng những người làm nghề yến ngày càng phát triển, chính vì thế, lễ hội yến sào cũng được mở rộng quy mô qua từng năm. Ngày nay, lễ hội yến sào vẫn giữ được ý nghĩa là dịp để tri ân những bậc tiền nhân khai sinh, gìn giữ ngành nghề và thường được tổ chức bài bản ở khu vực đảo yến Hòn Nội. Lễ hội thường diễn ra với các nghi thức: Khai môn; thượng kỳ; dâng hương; lễ cúng tống na… Mỗi dịp diễn ra lễ hội là thêm một lần những người làm nghề yến nêu cao trách nhiệm gìn giữ, phát huy, tôn tạo giá trị truyền thống, phát triển ngành nghề yến sào ngày càng vững mạnh.
 |
| Lễ hội yến sào được tổ chức ở đảo yến Hòn Nội. Nguồn: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cung cấp |
Đề xuất ghi danh di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
Trong tháng 1, UBND tỉnh có văn bản gửi Sở VH-TT-DL về việc xây dựng hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đối với lễ hội yến sào. Trong đó, UBND tỉnh đề nghị sở phối hợp chặt chẽ với Công ty TNHH Nhà nước Một thành viên Yến sào Khánh Hòa và các cơ quan, đơn vị, địa phương triển khai thực hiện các nội dung cần thiết.
Theo ông Lê Văn Hoa - Phó Giám đốc Sở VH-TT-DL, trong nhiều năm qua, Công ty TNHH Nhà nước Một thành viên Yến sào Khánh Hòa đã có nhiều việc làm cụ thể như: Tìm hiểu nguồn gốc của những người đã có công trong việc bảo dưỡng và khai thác yến sào từ xưa tới nay; trùng tu, tôn tạo đền thờ Thủy tổ, Thánh Mẫu và những vị tiên hiền đã có công giữ đất, giữ biển, gây dựng nghề nghiệp để đảo yến Hòn Nội trở thành nơi hành hương, tham quan, tưởng nhớ các thế hệ đi trước của những người làm nghề yến sào nói riêng và nghề biển khắp nơi trong cả nước nói chung; phục hồi những ngày lễ ra quân khai thác yến, các nghi thức liên quan gắn với nghề yến… Hiện tại, sở đang cùng với công ty và các cá nhân, tổ chức liên quan xây dựng hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể lễ hội yến sào theo chỉ đạo của UBND tỉnh. Trên cơ sở đó sẽ tham mưu cho UBND tỉnh trình Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia xem xét, đề xuất Bộ VH-TT-DL ghi danh lễ hội yến sào là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Khánh Hòa vốn nổi danh là “Xứ Trầm - biển yến” từ bao đời nay và được sử sách ghi lại. Yến sào Khánh Hòa được xem là sản vật vô cùng quý giá, từng được các vua nhà Nguyễn coi là đặc sản quý của đất nước, tài nguyên của quốc gia. Hình chim yến và tổ yến được khắc trên Tuyên đỉnh đặt trước Thế Miếu ở Hoàng thành Huế. Yến sào được sản sinh tự nhiên trên vùng biển, đảo mang đậm dấu ấn văn hóa, con người Khánh Hòa. Lớp lớp các thế hệ những người làm nghề yến vẫn luôn ghi nhớ công đức của các bậc tiền nhân nên vẫn luôn chú trọng tổ chức lễ hội hàng năm để tri ân, tưởng nhớ đến Thủy tổ, Thánh Mẫu và những người dày công vun đắp cho ngành nghề yến sào ngày càng vững mạnh. Việc đề xuất ghi danh lễ hội yến sào vào di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được xem là điều cần thiết trong việc bảo tồn, phát huy giá trị của lễ hội. Đặc biệt, điều này càng ý nghĩa khi Tri thức khai thác và chế biến yến sào Khánh Hòa đã được Bộ VH-TT-DL đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào ngày 10-12-2024.
Theo kế hoạch tổ chức các hoạt động trong Festival Biển Nha Trang - Khánh Hòa năm 2025, lễ hội yến sào sẽ được tổ chức với quy mô lớn nhằm quảng bá, giới thiệu lễ hội truyền thống độc đáo này đến với đông đảo du khách trong nước, quốc tế. Hy vọng, các cơ quan, đơn vị liên quan kịp hoàn thành các nội dung cần thiết để được Bộ VH-TT-DL đưa lễ hội yến sào vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
GIANG ĐÌNH
Nguồn: https://baokhanhhoa.vn/van-hoa/202502/nang-tam-gia-tri-le-hoi-yen-sao-f6f24cf/
Bình luận (0)