Nằm trong chuỗi hoạt động nhân dịp kỷ niệm 70 năm ngày Giải Phóng Thủ Đô (10/10/1954 – 10/10/2024), chiều ngày 31/07/2024 tại Di tích Quốc gia đặc biệt Văn Miếu – Quốc Tử Giám, Trung Tâm hoạt động Văn Hoá Khoa Học Văn Miếu- Quốc Tử Giám đã tổ chức khai mạc trưng bày chuyên đề “Hình tượng rồng trên bia tiến sĩ”.
Nhìn lại năm 1484, chính tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám, dưới triều đại của vua Lê Thánh Tông, bia tiến sĩ đầu tiên được xây dựng và khắc tên những người đỗ tiến sĩ vào năm bấy giờ. Sau 540 năm trải qua biết bao thăng trầm lịch sử, Văn Miếu – Quốc Tử Giám hiện vẫn bảo tồn được 82 tấm bia tiến sĩ, ghi danh 1.304 vị tiến sĩ xuất sắc. Những bia tiến sĩ này không chỉ là chứng nhân lịch sử mà còn chứa đựng nhiều giá trị nghệ thuật và văn hóa, một trong số đó là hình tượng rồng chạm khắc trên bia.
Trong số các hoa văn và hoạ tiết đã được sử dụng để trang trí trên trán bia và diềm bia Tiến sĩ, hình tượng rồng luôn được dành một vị trí hết sức trang trọng. Vốn là linh vật đứng đầu trong danh sách tứ linh (long, ly, quy, phượng), từ trước đến nay, rồng luôn được coi là đại diện thiêng liêng, cao quý và chỉ dành cho các bậc quân vương, và thường được thể hiện theo bố cục một đôi rồng chầu vào mặt trời có mây lửa bao quanh.
Hình tượng rồng trên các bia tiến sĩ tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám là một trong những đặc điểm nổi bật và độc đáo. Nếu như đợt dựng bia năm 1653 thể hiện hình rồng theo hướng tả thực thì kể từ đợt dựng bia năm 1717 trở đi, hầu hết các hình tượng rồng đều được các nghệ nhân tạo tác theo những cách thể hiện hết sức đa dạng, thoát ly hoàn toàn khỏi những khuôn mẫu thông thường.
Dưới đặc điểm chính trị ở triều đại phong kiến giai đoạn vua Lê, chúa Trịnh thế kỉ 18, việc sử dụng hình ảnh khuôn mẫu rồng không còn phù hợp. Từ đây những phiên bản rồng hóa mây, rồng hoá lửa hay rồng hoá cây lá lần lượt được ra đời dưới đôi bàn tay tài hoa của các nghệ nhân thời bấy giờ, không chỉ thể hiện yếu tố văn hoá thẩm mỹ mà còn mang trong mình dấu ấn về một thời kì hết sức đặc biệt trong lịch sử dân tộc Việt Nam.
Đã nhiều thế kỷ đã trôi qua, mỗi tấm bia đều phải hứng chịu tác động bất lợi của thời tiết như nắng, mưa, sương, gió khiến cho mặt bia bị bào mòn khá nhiều, các họa tiết đều ít nhiều bị che phủ sau lớp bụi của thời gian. Song nhờ có kỹ thuật rập thác bản, các nhà nghiên cứu tìm lại được không chỉ những bài văn bia chứa đựng nhiều thông tin hữu ích mà còn phát hiện hàng loạt hoa văn, họa tiết hết sức tinh xảo.
Các tác phẩm được giới thiệu tại trưng bày với 4 khu vực chính gồm : Rồng Vân Du, 8 cổng – Long Môn, Hội Ngộ Với Rồng và Rồng Giữa Thiên Hà. Tôn trọng những đường nét nguyên bản trên bia tiến sĩ kết hợp với ngôn ngữ hình hoạ, buổi triển lãm đã mang đến cho toàn thể khách mời những trải nghiệm sâu sắc về lịch sử cũng như giúp người xem hình dung rõ hơn về sự tài hoa và điêu luyện của những nghệ nhân chế tác đá đã dành trọn tâm huyết tạo nên những tác phẩm điêu khắc thực sự ấn tượng.
Theo ông Trương Quốc Toàn, người chịu trách nhiệm thiết kế trưng bày “Hình tượng rồng trên bia Tiến sĩ” chia sẻ điều đặc biệt mà Ban tổ chức muốn nhấn mạnh trong thiết kế trưng bày này là để giúp cho mọi người khi đến đây tham quan có thể khám phá ra nét đẹp của các hoa văn họa tiết trên bia Tiến sĩ nói chung và hoa văn họa tiết rồng trên bia Tiến sĩ nói riêng. Triển lãm cũng được trình bày với lối tiếp cận hiện đại, gần gũi với giới trẻ như tinh thần chung của các hoạt động tại Văn Miếu trong thời gian gần đây.
Trưng bày chuyên đề “Hình tượng rồng trên bia Tiến sĩ” diễn ra đến hết ngày 26/8/2024 tại Nhà Thái học, Di tích Quốc gia đặc biệt Văn Miếu – Quốc Tử Giám.
Hoàng Anh.
