Sẽ có lúc bất ngờ nhận ra nơi mình đến không chỉ để ngắm nhìn mà còn ẩn chứa cả bề dày lịch sử. Một trong những nơi ấy là Bảo tàng thị xã Điện Bàn.
Bảo tàng như một dinh thự, dựng trên một khu đất rộng của di tích thành tỉnh xưa, trên đường Hoàng Diệu – trung tâm thị xã, đang cửa đóng then cài. Họa sĩ Trần Văn Binh cùng đồng sự tạc phù điêu chuẩn bị cho lễ kỷ niệm 60 năm kết nghĩa Hoằng Hóa (Thanh Hóa) – Điện Bàn, trở thành người “hướng dẫn bất đắc dĩ” cho cuộc “đi tìm thời gian đã mất” của một nhóm người “không mời mà đến”!
Gần 60 mộ chum và 8.000 hiện vật có giá trị khảo cổ sau ba đợt khai quật tại khu mộ chum Lai Nghi (Điện Nam) gồm thau đồng, bát lớn, bình nhỏ hình con tiện 3 chân có tay nắm, nhiều con dao sắc đặc biệt và một bát gốm 4 chân đã được trưng bày tại Bảo tàng Điện Bàn.
Các hiện vật chưa hề tìm thấy trong các bảo tàng cũng như các cuộc khai quật khảo cổ học chính thức khác, trở thành cứ liệu khảo cổ quan trọng, giúp các nhà khoa học tìm cách đưa ra lý giải lấp đầy khoảng trống giữa hai nền văn hóa Sa Huỳnh và Chăm pa, tiến đến khả năng xem xét chủ nhân thực sự của nền văn hóa Chăm pa là ai, đã cùng với bộ sưu tập hiện vật lịch sử, văn hóa, tranh ảnh thời kháng chiến và hiện vật thời tiền sơ sử… được cư dân địa phương tìm thấy sau các đợt cải tạo ruộng đồng ở Lạc Thành, Hà Đông ẩn mình trong các căn phòng nhiều năm.
Tất cả hiện vật trưng bày ở đây đều quý giá, không phân biệt bất cứ loại hình nào. Từ hiện vật khai quật khảo cổ học, những trang sách bằng đồng hay chiếc khăn quàng, cuốn sổ lưu niệm, cây súng, lựu đạn, chiếc đòn gánh, các mô hình dinh trấn, căn hầm bí mật thời chiến tranh… đều có linh hồn và tiếng nói của lịch sử.
Các gian phòng bày biện ngăn nắp, sắp xếp thứ tự theo thời gian, kết nối quá khứ và hiện tại với các tên Sa Huỳnh, Chăm pa, lịch sử, văn hóa… Kể cả một phòng kín nhiều lớp khóa chứa đầy những cây đèn cổ. Họa sĩ Binh nói địa phương đã từng có ý định mở một cuộc triển lãm về đèn cổ, nhưng chưa thể xác định được niên đại hay xuất xứ nên đành khất lại.
Vài giờ đắm mình trong bảo tàng như trải qua hành trình dài thiên niên kỷ. Một giờ đã thấy cả ngàn năm về vùng đất vốn là tâm điểm của những cuộc biến đổi, giao thoa giữa hai nền văn hóa Chăm – Việt và một lịch sử chiến tranh cách mạng oai hùng.
Ông Trần Úc – Chủ tịch UBND thị xã Điện Bàn thừa nhận bảo tàng cấp huyện tốt nhất cấp quốc gia này đóng cửa nhiều ngày qua có lỗi của địa phương vì thiếu người thuyết minh, giới thiệu. Ông Úc cho hay ngay trong tháng 7 này sẽ làm việc với Phòng Văn hóa thị xã tiến đến mở cửa thường xuyên cho người đến tham quan.
