Rừng Cúc Phương, vườn quốc gia đầu tiên của Việt Nam, nằm trải dài trên ranh giới của ba tỉnh Ninh Bình, Hòa Bình, và Thanh Hóa. Với diện tích hơn 22.000 ha và thảm thực vật phong phú, nơi đây không chỉ là môi trường sống cho hàng ngàn loài động thực vật quý hiếm mà còn mang giá trị văn hóa, lịch sử sâu sắc. Được thành lập vào năm 1962, rừng Cúc Phương nổi tiếng với những cây cổ thụ cao lớn hàng nghìn năm tuổi, là nơi trú ngụ của các loài động vật độc đáo và hệ sinh thái rừng nhiệt đới đặc biệt. Từ lâu, Cúc Phương đã trở thành biểu tượng của bảo tồn thiên nhiên Việt Nam, thu hút nhiều nhà nghiên cứu và du khách đến để chiêm ngưỡng vẻ đẹp nguyên sơ, đồng thời khám phá những câu chuyện lịch sử qua từng gốc cây và từng loài động vật nơi đây.
Những cây cổ thụ như chò chỉ, sấu rừng hay cây đăng được xem là linh hồn của rừng Cúc Phương. Những cây này có tuổi đời lên đến hàng nghìn năm, chiều cao vượt quá 70m và bộ rễ lớn tỏa rộng như một mạng lưới vững chắc, biểu tượng cho sức sống mãnh liệt của tự nhiên. Đây cũng là nơi cư trú của nhiều loài động vật quý hiếm, như voọc mũi hếch, cu li, báo hoa mai và hàng trăm loài chim đặc hữu. Không gian rừng xanh mướt với những tầng cây đa dạng và sinh động là nơi mà thiên nhiên và con người có thể gặp gỡ và thấu hiểu lẫn nhau, nơi bất kỳ ai cũng có thể cảm nhận sâu sắc vẻ đẹp của sự đa dạng sinh học.
Tuy nhiên, rừng Cúc Phương hiện đang phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu. Tình trạng tăng nhiệt độ toàn cầu, hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán kéo dài, bão lũ, đã gây ra những ảnh hưởng đáng kể lên hệ sinh thái tại đây. Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng sự thay đổi này khiến hệ thực vật trong rừng Cúc Phương gặp khó khăn trong việc sinh trưởng và phát triển. Các loài cây cổ thụ hàng nghìn năm tuổi, vốn có sức sống bền bỉ, nay lại dễ bị tổn thương trước các hiện tượng thiên tai. Mỗi mùa bão lũ đi qua đều để lại những dấu vết không thể xóa nhòa trên những gốc cây lâu đời và những thân cây vững chắc, từng là niềm kiêu hãnh của rừng xanh.
Cùng với thực vật, động vật cũng đang gặp phải những thách thức lớn. Sự thay đổi nhiệt độ và độ ẩm đột ngột do biến đổi khí hậu làm cho môi trường sống của nhiều loài thay đổi. Nhiều loài động vật như voọc mũi hếch, một loài linh trưởng đặc hữu của Việt Nam, hay các loài chim đặc hữu đang phải di cư đến những khu vực mới, hoặc đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng do không thể thích nghi kịp với điều kiện sống thay đổi. Những thay đổi này không chỉ đe dọa sự tồn tại của từng loài mà còn tác động tới toàn bộ chuỗi thức ăn và sự cân bằng sinh thái của cả khu rừng, làm mất đi vẻ nguyên sơ và hệ sinh thái phong phú mà Cúc Phương từng tự hào.
Trước những mối đe dọa này, chính quyền và các tổ chức bảo tồn đã triển khai nhiều dự án nhằm bảo vệ và duy trì hệ sinh thái của rừng Cúc Phương. Những nỗ lực này bao gồm việc thành lập các chương trình nghiên cứu và giám sát định kỳ để theo dõi tác động của biến đổi khí hậu lên môi trường sống và hệ động thực vật. Các chuyên gia đã tiến hành những đợt khảo sát chuyên sâu, đánh giá sức khỏe của từng loài cây cổ thụ và phát hiện các mối nguy tiềm ẩn. Đồng thời, họ cũng thực hiện các biện pháp bảo vệ nguồn nước ngầm, đảm bảo duy trì độ ẩm cho thảm thực vật, nhất là trong mùa khô hạn kéo dài.
Để nâng cao nhận thức cộng đồng, rừng Cúc Phương đã được khai thác thông qua hình thức du lịch sinh thái, thu hút hàng chục nghìn du khách mỗi năm. Du lịch sinh thái không những mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho người dân địa phương mà còn truyền tải thông điệp về bảo vệ môi trường và giá trị của đa dạng sinh học tới công chúng. Những hoạt động như khám phá rừng đêm, tham quan các cây cổ thụ, và tìm hiểu đời sống hoang dã giúp du khách vừa cảm nhận vẻ đẹp của thiên nhiên vừa hiểu thêm về tầm quan trọng của việc bảo vệ rừng. Tuy nhiên, để duy trì sự nguyên vẹn của hệ sinh thái, các hoạt động du lịch cần được quản lý chặt chẽ nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực tới môi trường tự nhiên.
Việc bảo vệ rừng Cúc Phương không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan bảo tồn mà còn là nghĩa vụ chung của toàn xã hội. Để giữ gìn rừng Cúc Phương, một trong những di sản xanh quý báu của Việt Nam, chúng ta cần đẩy mạnh hơn nữa các nỗ lực bảo tồn và phát triển bền vững. Các chính sách hỗ trợ từ chính phủ và các chương trình hợp tác quốc tế cũng cần được triển khai hiệu quả hơn, nhằm bảo vệ và phát triển các hệ sinh thái tại đây. Cùng nhau, chúng ta có thể đảm bảo rằng rừng Cúc Phương sẽ không bị mất đi vẻ đẹp nguyên sơ và giá trị quý báu, trở thành biểu tượng của sự bền bỉ của thiên nhiên Việt Nam trước những thay đổi khắc nghiệt của thời đại.
Hoàng Anh
