Mối liên hệ giữa môi trường và quyền con người không phải là vấn đề mới, và cộng đồng quốc tế đã công nhận rằng suy thoái môi trường góp phần làm gia tăng đói nghèo và sự bất bình đẳng trong xã hội. Đây là một vấn đề đã được đề cập lần đầu tại Hội nghị của Liên Hợp Quốc về Môi trường con người năm 1972 thông qua Tuyên bố Stockholm. Tuyên bố này khẳng định rằng: "... các khía cạnh môi trường của con người, cả tự nhiên và nhân tạo, đều là cần thiết cho sự khỏe mạnh của con người và việc thụ hưởng các quyền con người cơ bản – kể cả quyền sống". [caption id="attachment_604579" align="alignnone" width="768"]
Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Đỗ Hùng Việt tiếp Báo cáo viên đặc biệt của Liên hợp quốc về quyền phát triển Surya Deva. Ảnh: Báo Việt Nam và Thế giới[/caption] Hội nghị đã nhận thức được mối quan hệ mật thiết giữa phát triển kinh tế, tình hình môi trường và sức khỏe của toàn nhân loại. Do đó, cần xem xét các tác động tiêu cực mà sự phát triển có thể gây ra cho môi trường, ảnh hưởng gián tiếp đến cuộc sống và mức độ hạnh phúc của con người. Hội nghị cũng công nhận rằng việc bảo vệ và cải thiện môi trường cho các thế hệ hiện tại và tương lai là mục tiêu cấp bách của nhân loại để đạt được sự cân bằng giữa các mục tiêu cơ bản là hòa bình và phát triển kinh tế-xã hội. Tuyên bố Stockholm năm 1972 đã công nhận mối quan hệ giữa quyền con người của từng cá nhân và chất lượng môi trường. Nguyên tắc thứ nhất của Tuyên bố nêu rõ rằng: "Con người có quyền cơ bản về tự do, bình đẳng và điều kiện sống đầy đủ, trong một môi trường có phẩm chất cho phép một cuộc sống có giá trị và hạnh phúc". Nguyên tắc này không chỉ tuyên bố về quyền cơ bản của con người đối với một môi trường lành mạnh, mà còn ngụ ý rằng yếu tố môi trường là cần thiết để thụ hưởng các quyền tự do và quyền con người khác đã được công nhận. Theo đó, suy thoái môi trường có thể cản trở các quyền cơ bản của con người ở mức độ mà các quyền này được coi là bị vi phạm. Mặc dù không phải là một văn bản mang tính pháp lý ràng buộc, Tuyên bố Stockholm đã tạo ra nhận thức toàn cầu về vấn đề suy thoái môi trường. Ngày càng có nhiều sự công nhận về sự cần thiết phải bảo vệ môi trường toàn cầu, cũng như nhu cầu đặt ra các nguyên tắc và quy tắc mới về một số vấn đề môi trường cụ thể. Dần dần, các khái niệm và nguyên tắc mới đã được hình thành để làm rõ hơn về tác động của môi trường đối với hoạt động của chính phủ. Quyền của con người đối với một môi trường lành mạnh, do đó, là không thể thiếu để con người có thể sống một cuộc sống có giá trị. Quyền môi trường (QMT) được coi là một quyền con người cơ bản và thuộc nhóm quyền mới, được xem trọng bởi các nhà lập pháp và cộng đồng quốc tế. QMT bao gồm quyền sống trong môi trường trong lành, không bị ô nhiễm, quyền tiếp cận thông tin về môi trường và quyền có tiêu chuẩn sức khỏe tốt nhất về môi trường sống. Ngoài ra, QMT còn bao gồm quyền sử dụng các biện pháp để khắc phục và bồi thường trong trường hợp quyền này bị vi phạm. [caption id="attachment_604600" align="alignnone" width="600"]
Trẻ em dễ tổn thương hơn do biến đổi khí hậu. Ảnh: Reuters[/caption] QMT gồm cả quyền thực định và quyền thủ tục. Theo nguyên tắc của luật nhân quyền quốc tế, mọi quyền đều bao gồm chủ thể nắm giữ và sở hữu quyền đó, đồng thời đặt ra trách nhiệm pháp lý cho chủ thể để tôn trọng, bảo vệ và thực thi quyền đó. Chủ thể quyền QMT bao gồm cá nhân, nhóm xã hội, cộng đồng và các quốc gia, cũng như toàn bộ nhân loại. Trách nhiệm chính để thực thi QMT, hay chủ thể chịu trách nhiệm chính trong việc bảo đảm QMT, thuộc về nhà nước. Nhà nước có trách nhiệm và nghĩa vụ chính trong việc tôn trọng, bảo vệ và thực thi QMT. Trách nhiệm và nghĩa vụ của nhà nước được định rõ trong tư cách là một quốc gia thành viên của các Công ước quốc tế cơ bản về quyền con người, bao gồm Công ước quốc tế về các quyền dân sự-chính trị và Công ước quốc tế về quyền kinh tế-xã hội và văn hóa năm 1966. Trong trường hợp xảy ra vi phạm hoặc xâm phạm quyền môi trường của người dân, các cơ quan nhà nước (đặc biệt là các cơ quan quản lý nhà nước có trách nhiệm liên đới) phải thực hiện tất cả các biện pháp, bao gồm lập pháp, hành pháp, tư pháp và các biện pháp khác như giáo dục, phổ biến thông tin và tuyên truyền, nhằm đảm bảo quyền môi trường cho tất cả mọi cá nhân và nhóm xã hội. Cách tiếp cận của luật nhân quyền quốc tế đối với quyền của thế hệ tương lai thông qua quyền của trẻ em là hợp pháp và có cơ sở vững chắc khi xem xét tác động của ô nhiễm môi trường đến trẻ em. Có số liệu thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho thấy rằng vào năm 2012, đã có 1,7 triệu trẻ em dưới 5 tuổi tử vong do sống trong môi trường không lành mạnh. Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đã ghi lại nhiều trường hợp trong hơn một thập kỷ qua, trong đó các chính phủ đã thất bại trong việc bảo vệ trẻ em khỏi tác động tiêu cực của môi trường. Biến đổi khí hậu không chỉ ảnh hưởng đến môi trường và khả năng tiếp cận tài nguyên, mà còn tác động trực tiếp đến quyền của trẻ em. Có nhiều ví dụ cho thấy sự tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu lên cuộc sống của trẻ em. Ở Bangladesh, vì hoàn cảnh kinh tế khó khăn cùng với tác động của thiên tai và biến đổi khí hậu, nhiều gia đình đã buộc phải sắp xếp hôn nhân sớm cho con gái dưới 18 tuổi. Do thiếu hệ thống an sinh xã hội của chính phủ, một số gia đình đã đưa các cô gái này vào cuộc hôn nhân một cách vội vã. Từ những tình huống trên, chúng ta có thể thấy rằng trẻ em là nhóm đối tượng chịu nhiều tác động tiêu cực từ biến đổi khí hậu. Hơn nữa, biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường mang lại những rủi ro kéo dài, ảnh hưởng đến cuộc sống của trẻ em trong nhiều năm tới. Tình hình này trở nên nghiêm trọng hơn nếu trẻ em không được đảm bảo đầy đủ các quyền cơ bản, bao gồm quyền tiếp cận thông tin và quyền tham gia vào các vấn đề liên quan trực tiếp đến trẻ em. Vì vậy, để bảo vệ quyền sống trong một môi trường lành mạnh cho thế hệ tương lai, việc bảo vệ quyền của trẻ em và quyền môi trường trở thành một nhiệm vụ cấp bách. Ngoài ra, luật pháp hiện hành về nhân quyền và môi trường thường tập trung vào xử lý vi phạm đã xảy ra trong quá khứ và yêu cầu áp dụng biện pháp khắc phục sau khi vi phạm đã xảy ra. Sự thiếu hành động từ phía chính phủ và các tập đoàn trong hiện tại có thể không có tác động lớn đến thế hệ hiện tại, nhưng có thể gây ra hậu quả thảm khốc đối với cuộc sống của những thế hệ tiếp theo, và con người sẽ chịu trách nhiệm cuối cùng cho những hậu quả đó. Do đó, tầm quan trọng của quyền môi trường đối với thế hệ tương lai là động lực để cộng đồng quốc tế thực hiện các biện pháp bảo vệ môi trường ngay từ hiện tại, nhằm đảm bảo quyền sống trong một môi trường lành mạnh cho tương lai. Quyền sống trong một môi trường lành mạnh đã được lựa chọn cụ thể vì tương lai của những thế hệ tiếp theo là một khái niệm thuộc lĩnh vực luật pháp quốc tế về sự bền vững của môi trường. Vi Minh
Bình luận (0)