Quốc hội thông qua Luật Tư pháp người chưa thành niên

Hạn chế tối đa việc áp dụng biện pháp mang tính chất trừng phạt với người chưa thành niên phạm tội

Dự thảo Luật có bố cục gồm 179 điều được bố cục thành 5 phần, 10 chương quy định về xử lý chuyển hướng, hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội; thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên là người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị buộc tội, bị hại, người làm chứng; thi hành án phạt tù, tái hòa nhập cộng đồng đối với người chưa thành niên; nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân, gia đình trong hoạt động tư pháp người chưa thành niên.

Theo Tờ trình của Chính phủ, dự án Luật Tư pháp người chưa thành niên là nhằm: Hoàn thiện pháp luật tư pháp đủ nghiêm khắc nhưng cũng bảo đảm nhân văn đối với người chưa thành niên phạm tội; Tăng cường giáo dục, hỗ trợ, giúp đỡ chưa thành niên phạm tội tự sửa chữa lỗi lầm, cải thiện hành vi thông qua xử lý chuyển hướng, hạn chế tối đa việc áp dụng biện pháp mang tính chất trừng phạt, giam giữ nhưng vẫn bảo đảm sự an toàn của cộng đồng và trật tự xã hội; Xây dựng quy trình thủ tục tố tụng thân thiện, phù hợp với độ tuổi, tâm lý, mức độ trưởng thành, khả năng nhận thức và vì lợi ích tốt nhất cho người chưa thành niên.

Đồng thời, bảo đảm các quyền cơ bản của người chưa thành niên trong xử lý chuyển hướng, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án và tái hòa nhập cộng đồng; Thu hút, huy động nguồn nhân lực có chuyên môn về công tác xã hội; tăng cường trách nhiệm của gia đình, cơ quan, tổ chức hữu quan hỗ trợ, giám sát, giáo dục người chưa thành niên; Thiết lập cơ sở giam giữ phù hợp với mục đích phục hồi, giáo dục và sự phát triển của người chưa thành niên; Tăng cường cơ hội tái hòa nhập công đồng; xây dựng cơ chế giám sát, giáo dục, phục hồi hiệu quả, chuyên nghiệp, phù hợp với người chưa thành niên.

Đáng chú ý, Luật quy định 12 biện pháp xử lý chuyển hướng đối với người chưa thành niên phạm tội như: Khiển trách; Xin lỗi bị hại; Bồi thường thiệt hại; Giáo dục tại xã, phường, thị trấn; Quản thúc tại gia đình; Hạn chế khung giờ đi lại; Cấm tiếp xúc với người có nguy cơ dẫn đến người chưa thành niên phạm tội mới; Cấm đến địa điểm có nguy cơ dẫn đến người chưa thành niên phạm tội mới, Tham gia chương trình học tập, dạy nghề; Tham gia điều trị hoặc tư vấn tâm lý; Thực hiện công việc phục vụ cộng đồng; Giáo dục tại trường giáo dưỡng.

Đảm tính khả thi của một số biện pháp xử lý chuyển hướng

Trước khi các đại biểu bấm nút thông qua dự thảo Luật, trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga cho biết, về các biện pháp xử lý chuyển hướng (Điều 36), có ý kiến đề nghị rà soát để bảo đảm tính khả thi của một số biện pháp xử lý chuyển hướng (XLCH). Tiếp thu ý kiến của ĐBQH, để bảo đảm tính khả thi của các biện pháp XLCH, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) đã chỉ đạo rà soát kỹ lưỡng, chỉnh lý và quy định chặt chẽ về từng biện pháp XLCH từ Điều 40 đến Điều 51 của dự thảo Luật; quy định rõ hơn về nguyên tắc áp dụng biện pháp XLCH, cũng như yêu cầu đặt ra đối với một số biện pháp XLCH cụ thể nhằm bảo đảm việc triển khai trên thực tế được thuận lợi, hiệu quả, khả thi.

Về trường hợp không được áp dụng biện pháp XLCH (Điều 38), có ý kiến đề nghị mở rộng thêm một số tội danh và một số trường hợp không cho phép người chưa thành niên (NCTN) được áp dụng biện pháp XLCH.

UBTVQH cho rằng, Bộ luật Hình sự (BLHS) hiện hành quy định 14 tội không áp dụng XLCH đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi và 8 tội không áp dụng XLCH đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi. Khi xét xử NCTN về những tội này, căn cứ vào tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, Tòa án có 2 lựa chọn (hoặc là áp dụng hình phạt hoặc là áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng). Thể chế hóa Chỉ thị số 28-CT/TW của Bộ Chính trị về “phát triển hệ thống tư pháp thân thiện và bảo vệ trẻ em”, dự thảo Luật đã chuyển biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng thành biện pháp XLCH.

Theo đó, khi phạm vào những tội nêu trên, NCTN vẫn chỉ có thể bị áp dụng hoặc là giáo dục tại trường giáo dưỡng hoặc là hình phạt (giống như quy định BLHS hiện hành) và không được phép áp dụng XLCH ngoài cộng đồng nên không làm ảnh hưởng đến trật tự, an toàn xã hội; nhưng nhân văn hơn hiện hành vì NCTN sẽ được áp dụng đưa vào trường giáo dưỡng sớm hơn ngay từ giai đoạn điều tra (thay vì phải chờ đến khi kết thúc phiên tòa sơ thẩm mới được áp dụng như hiện nay), từ đó sẽ rút ngắn đáng kể thời hạn tạm giam, hạn chế tối đa việc gián đoạn quyền học tập, học nghề.

UBTVQH thấy rằng nếu bổ sung thêm các trường hợp không được phép áp dụng XLCH như ý kiến nêu trên thì sẽ làm tăng nặng hơn rất nhiều trách nhiệm hình sự của NCTN so với hiện hành. Như vậy, sẽ không phù hợp với quan điểm chỉ đạo xuyên suốt đặt ra đối với quá trình soạn thảo, thẩm tra, chỉnh lý dự thảo Luật đó là căn bản không được làm tăng nặng trách nhiệm hình sự đối với NCTN so với quy định hiện hành. Do đó, đề nghị Quốc hội cho giữ quan điểm chỉ đạo này, và không bổ sung các trường hợp không được phép XLCH mà gây bất lợi và làm nặng hơn trách nhiệm hình sự của NCTN so với quy định của hiện hành.

Về thẩm quyền áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng (Điều 52), Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp cho biết, một số ý kiến đề nghị quy định đối với các vụ án có tranh chấp về bồi thường thiệt hại, tịch thu tài sản thì phải chuyển hồ sơ đề nghị Tòa án xem xét, quyết định (cả biện pháp XLCH và bồi thường thiệt hại, tịch thu tài sản).

UBTVQH nhận thấy, trường hợp vụ án có liên quan đến bồi thường thiệt hại và các bên đồng thuận việc giải quyết bồi thường thì việc giao cho Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án quyết định áp dụng biện pháp XLCH (theo từng giai đoạn tố tụng tương ứng) sẽ bảo đảm nguyên tắc nhanh chóng, kịp thời, giúp NCTN có đủ điều kiện luật định sớm được áp dụng biện pháp XLCH.

Tuy nhiên, trường hợp có tranh chấp về bồi thường thiệt hại mà phải tách riêng phần bồi thường để giải quyết thành một vụ án dân sự độc lập sẽ rất phức tạp; đồng thời, theo quy định tại Điều 45 BLHS thì việc tịch thu tài sản chỉ thuộc thẩm quyền của Tòa án. Do đó, UBTVQH xin tiếp thu ý kiến của ĐBQH và đã chỉnh lý, thể hiện tại Điều 52 của dự thảo Luật.