Khu di tích khảo cổ học 18 Hoàng Diệu, nằm phía Tây nền điện Kính Thiên, tựa như một kho báu ẩn sâu trong lòng đất, nơi lưu giữ và phản chiếu những lớp văn hóa đan xen qua hàng nghìn năm lịch sử. Bước chân vào khu di tích này, người ta như được đưa ngược dòng thời gian, cảm nhận rõ nét sự chuyển mình của các triều đại và những dấu ấn rực rỡ mà chúng để lại trên mảnh đất thiêng Thăng Long.
Cuộc khai quật khảo cổ năm 2002 đã mở ra một quần thể kiến trúc phong phú, nơi các tầng văn hóa nối tiếp nhau không gián đoạn. Từ thời kỳ Đại La với những hệ thống cột gỗ, giếng nước và các cống thoát nước sơ khai, hiện lên dưới lớp đất sâu thẳm, đến thời Lý – Trần với các trụ móng sỏi kê chân cột và chân tảng đá hoa sen tinh xảo, tất cả đều phản ánh sự phát triển vượt bậc của kỹ thuật và kiến trúc Việt Nam qua từng giai đoạn. Những viên gạch lát nền, những đồ gốm sứ tìm thấy nơi đây như kể lại một câu chuyện huy hoàng về những triều đại từng nắm giữ vận mệnh của đất nước.
Trên cùng là dấu tích của thời kỳ Lê, với nền kiến trúc xây bằng gạch vồ, hệ thống giếng nước cùng những viên ngói thanh lưu ly, hoàng lưu ly trang trí rồng năm móng – biểu tượng quyền lực của hoàng gia. Qua thời gian, dù dấu tích thời Nguyễn xuất hiện mờ nhạt, nhưng khu vực này vẫn hiện lên đầy sức sống với sự kế thừa không ngừng nghỉ qua các triều đại, phản ánh một hành trình văn hóa liền mạch và lâu dài của mảnh đất Thăng Long.
Mỗi lớp đất chồng xếp lên nhau tại khu di tích 18 Hoàng Diệu không chỉ là hiện thân của những thời đại đã qua mà còn là chứng nhân của sự tiếp nối, bền bỉ trong hành trình phát triển của một trung tâm quyền lực suốt hàng nghìn năm. Những nền móng kiến trúc, dù không còn nguyên vẹn, vẫn mang trong mình giá trị khoa học và lịch sử vô cùng to lớn, phản ánh sự phồn thịnh và tinh hoa của Thăng Long qua bao thế kỷ.
Bên cạnh các di tích kiến trúc, những dấu vết của ao hồ, dòng chảy, đặc biệt là con sông đào thời Lê sơ, đã được phát hiện cùng với thuyền gỗ, mái chèo và bánh lái được sơn son, mở ra một bức tranh sống động về Thăng Long xưa, nơi mà thiên nhiên và đô thị cùng hòa quyện, tạo nên cảnh quan trù phú và hài hòa. Dấu tích hồ sen cùng những hiện vật như củ sen, lá sen còn lưu lại trong bùn hồ là minh chứng rõ nét cho sự gắn kết giữa thiên nhiên và con người, một tư duy quy hoạch đô thị tầm vóc của người Việt xưa.
Khu di tích cũng là nơi chứa đựng hàng triệu di vật, từ vật liệu kiến trúc, đồ gốm sứ cho đến đồ kim loại, phản ánh rõ nét đời sống hoàng gia và ảnh hưởng sâu đậm của Phật giáo và Nho giáo. Những hiện vật gốm sứ mang nguồn gốc từ Trung Hoa, Nhật Bản và Tây Á càng cho thấy sự giao thoa văn hóa rộng khắp mà Thăng Long từng là trung tâm. Điều đó không chỉ minh chứng cho sự thịnh vượng của kinh đô mà còn khẳng định vai trò của Thăng Long trong giao thương và văn hóa khu vực.
Những lớp văn hóa đan xen tại 18 Hoàng Diệu là minh chứng rõ nét cho sự trường tồn của văn hóa Việt Nam qua các triều đại. Từng viên gạch, từng hiện vật được tìm thấy dưới lòng đất đều kể lại câu chuyện về một quá khứ huy hoàng, đồng thời nhắc nhở về trách nhiệm gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa mà cha ông đã gây dựng. Việc bảo tồn khu di tích này không chỉ là công việc của các nhà khoa học mà còn mang trong mình lời nhắn nhủ thiêng liêng đến thế hệ hiện tại và tương lai về sứ mệnh cao cả trong việc bảo vệ di sản văn hóa.
Khu di tích 18 Hoàng Diệu, nơi những lớp văn hóa chồng xếp lên nhau qua hàng ngàn năm, là minh chứng sống động cho một quá khứ huy hoàng, một hiện tại bền bỉ và một tương lai giàu triển vọng. Mỗi tấc đất nơi đây đều chứa đựng những câu chuyện về văn hóa và lịch sử, nối kết quá khứ và hiện tại trong một dòng chảy không ngừng, khơi dậy niềm tự hào về bản sắc dân tộc và tinh thần bảo tồn di sản văn hóa mãi mãi.
Hoàng Anh
