Các bác sĩ cho rằng đóng gói thực phẩm trong túi nylon hoặc hút chân không dễ tạo môi trường yếm khí sinh độc tố botulinum, gây ngộ độc cho người ăn.
Ngày 28/5, TS.BS Nguyễn Trung Nguyên, Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai, cho biết ngộ độc thực phẩm do độc tố botulinum là loại ngộ độc kinh điển trong y văn nhưng trên thực tế xảy ra không thường xuyên. Yếu tố dịch tễ và các biểu hiện đặc trưng của bệnh thường khó khai thác nên việc chẩn đoán xác định rất khó khăn.
Bạch Mai và nhiều cơ sở y tế trước đây chưa chính thức ghi nhận trường hợp nào bị ngộ độc thuộc loại này. Song, năm 2020, khi chùm ca ngộ độc do ăn pate chay được phát hiện, từ đó thầy thuốc biết và lưu ý loại bệnh này.
Mới nhất là 5 người ở TP Thủ Đức ngộ độc botulinum sau ăn giò lụa bán dạo và một người sau ăn mắm. Bệnh này cần thuốc giải độc ngay trong 72 giờ kể từ khi bị ngộ độc. Không may, Việt Nam chỉ còn hai lọ thuốc giải độc BAT, được truyền cho ba em bé. Ba người còn lại chỉ có thể điều trị hỗ trợ triệu chứng. Một tuần sau, người ăn mắm chết trước khi được truyền thuốc giải độc do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tài trợ; hai người quá “thời gian vàng” truyền thuốc giải, liệt gần như hoàn toàn.
Hai tháng trước đó, 10 người ở Quảng Nam bị ngộ độc sau khi ăn cá chép muối chua, một người tử vong trong thời gian đầu nhập viện. Thời điểm đó Chợ Rẫy còn 5 lọ thuốc giải, chuyển đến cứu người.
Botulinum là một trong những độc tố mạnh nhất được nhân loại ghi nhận, sinh ra từ vi khuẩn kỵ khí C. botulinum. Liều có thể gây tử vong ở người được y văn ghi nhận là 1 mcg. Ở điều kiện bình thường, vi khuẩn này không thể tồn tại, nhưng nó có thể thích nghi và tạo ra các bào tử, tức vỏ bọc để vi khuẩn ngủ đông. Khi gặp môi trường yếm khí (không có không khí), C. botulinum sẽ tái hoạt, phá vỏ bao bào tử để sản sinh ra chất độc gọi là botulinum. Như vậy, khả năng bạn bị nhiễm vi khuẩn này ở khắp mọi nơi, mọi lúc.
Vì sao ca ngộ độc tăng?
Lý giải tại sao gần đây phát hiện nhiều ca ngộ độc botulinum, TS.BS Lê Quốc Hùng, Trưởng khoa Bệnh nhiệt đới Bệnh viện Chợ Rẫy, cho rằng trong quá khứ vẫn tồn tại các ca ngộ độc dạng này, song ngày nay khả năng chẩn đoán y tế tốt hơn nên phát hiện nhiều ca hơn trước. Các xét nghiệm cận lâm sàng, điều tra dịch tễ, lâm sàng, nuôi cấy phân lập vi khuẩn ngày càng hiện đại và phát triển, việc chẩn bệnh dễ dàng hơn.
Các bác sĩ cũng cho rằng sự thay đổi trong thói quen ăn uống, chế biến thực phẩm so với truyền thống có thể gây ngộ độc nhiều hơn. Bác sĩ Nguyên ví dụ, ngày xưa gói giò chả bằng lá chuối thoáng khí, nay thay bằng túi nylon, bọc kín, hút chân không để bảo quản lâu ngày, vô tình tạo môi trường yếm khí sinh độc tố. Còn bác sĩ Doãn Uyên Vy, Phó Đơn vị chống độc, Bệnh viện Chợ Rẫy, nói lưu trữ, bảo quản đồ ăn không đúng cách dễ nhiễm độc. Như trước đây mọi người chế biến món ăn tươi sống và dùng trong ngày, ít nguy cơ ngộ độc. Nay, cuộc sống hiện đại, đồ ăn sẵn bán nhiều, thực phẩm tích trữ lâu ngày trong tủ lạnh, nếu khâu chế biến, bảo quản không an toàn, nguy cơ ngộ độc rất cao.
Bác sĩ Vy cho rằng tình trạng ngộ độc phụ thuộc vào từng cá nhân ở từng tình huống riêng biệt. “Bất cứ ai và khi nào đều có thể nhiễm độc tố botulinum, xảy ra khi ăn uống, qua vết thương hở”, bà Vy nói. Tùy theo độc lực mạnh hay yếu, bệnh nhân có thời gian hồi phục lâu hay nhanh.
Cho rằng khả năng bị nhiễm độc botulinum có thể “hên xui” tùy cá nhân và tình huống, các chuyên gia khuyến cáo người dân cẩn trọng trong ăn uống, chế biến thực phẩm. Giữ môi trường sạch, tránh bụi bẩn, đất cát bám khi chế biến thực phẩm tươi sống. Không đóng kín thức ăn nếu không có kiến thức và kỹ thuật tốt. Biện pháp khác là tạo độ chua hay độ mặn trên 5%, 5 g muối/100 g thức ăn để vi khuẩn không có môi trường phát triển.
Khi sử dụng thức ăn, cần xem kỹ hạn dùng. Đặc tính của các loại vi khuẩn gây nhiễm độc, trong đó có botulinum, là sinh ra khí và làm móp méo các đồ ăn. Do đó, nếu nhận thấy thực phẩm không còn mùi vị tự nhiên, vỏ đựng phồng, biến dạng thì không nên ăn dù vẫn còn hạn sử dụng. Mọi thức ăn nên nấu ở 100 độ trong vòng 10 đến 15 phút để hạn chế ngộ độc.
Ăn chín uống sôi. Trường hợp món ăn phải gói kín thì không được để lâu bởi càng lâu càng kín, vi khuẩn sinh sôi gây độc, bác sĩ Nguyên khuyến cáo.
Bác sĩ thăm khám cho một trong ba bệnh nhi ngộ độc botulinum. Ảnh:Bệnh viện cung cấp
Dự trữ quốc gia thuốc hiếm
Vấn đề quan trọng là ngành y tế cần có phương tiện cấp cứu kịp thời, đặc biệt là thuốc giải độc. Giải độc sớm trong 48 đến 72 tiếng kể từ khi khởi phát triệu chứng, bệnh nhân có thể thoát tình trạng liệt, không phải thở máy. Hoặc, bệnh nhân bắt đầu thở máy 1-2 ngày (sau khi ngộ độc) mà được dùng thuốc thì trung bình 5-7 ngày có thể hồi phục và cai máy thở.
Bác sĩ Hùng cho biết quá trình đô thị hóa, khoa học kỹ thuật phát triển, con người tiếp xúc với nguồn độc nhiều hơn chứ không chỉ có botulinum. Như vậy, cần dự trữ thuốc điều trị, kể cả thuốc hiếm.
“Thuốc có sẵn thì sức khỏe bệnh nhân trở lại bình thường sớm, ít bị biến chứng, bác sĩ cũng đỡ áp lực và ít tạo gánh nặng cho xã hội”, bác sĩ Hùng nói.
Đồng quan điểm, bà Phạm Khánh Phong Lan, Trưởng Ban An toàn thực phẩm TP HCM, cũng nhận định những thuốc hiếm như BAT, huyết thanh trị độc rắn cắn nếu chỉ cho các cơ sở điều trị đặt mua thì rất khó và số lượng rất ít do thuốc có hạn dùng ngắn và đắt tiền, khó bảo quản. Chưa kể, việc mua thuốc cũng rất khó vì các công ty bán với số lượng ít, lợi nhuận không nhiều.
Do đó, theo bà Lan, cách tối ưu để bảo đảm việc điều trị là phải có dự trữ quốc gia về các thuốc hiếm. Thuốc nên được Bộ Y tế dự trù 6 tháng hoặc một năm, sau đó đàm phán giá, mua về và dự trữ ở hai thành phố lớn là Hà Nội và TP HCM điều chuyển ngay khi cần.
“Việc mua thì phải chấp nhận, nếu cả năm không dùng đến thì phải thấy may mắn, tức là không có ai bị ngộ độc cả, thà mất tiền như vậy còn hơn”, bà Lan cho hay.
Sáng 27/5, Bộ Y tế cho biết đang khẩn trương hình thành 3-6 trung tâm dự trữ thuốc hiếm. Số lượng danh mục các thuốc dữ trự sẽ khoảng 15-20 loại. Botulism Antitoxin Heptavalent (BAT) dùng để giải độc chấtbotulinumcũng nằm trong danh mục này.
Lê Nga – Mỹ Ý
