Chợ nổi Cái Răng, Phong Điền, Ngã Bảy từ lâu đã trở thành hình ảnh quen thuộc trong lòng mỗi người con miền Tây Nam Bộ. Nằm giữa vùng sông nước mênh mang, những khu chợ nổi này không chỉ là điểm giao thương nông sản mà còn lưu giữ, phản ánh một phần không nhỏ bản sắc văn hóa và lối sống của người dân miền sông nước. Được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia từ năm 2016, chợ nổi Cái Răng, một trong những chợ nổi lớn nhất đồng bằng sông Cửu Long, giờ đây còn là điểm đến thu hút hàng nghìn lượt du khách mỗi năm. Dưới góc nhìn văn hóa và du lịch, chợ nổi miền Tây đang không ngừng phát triển, đồng thời cũng đứng trước những thách thức trong việc gìn giữ và phát huy giá trị độc đáo của mình.
Những phiên chợ sáng sớm nơi sông nước mênh mông của Cái Răng hay Phong Điền đã khắc sâu vào tâm hồn người miền Tây nét mộc mạc, gần gũi. Hình ảnh những chiếc ghe chở đầy nông sản, trái cây lướt nhẹ trên mặt nước phẳng lặng đã tạo nên một bức tranh sống động, nơi mọi người gặp gỡ, giao lưu và gắn kết. Đây không chỉ là nơi buôn bán đơn thuần mà còn là không gian sinh hoạt cộng đồng, phản ánh rõ nét văn hóa và cách sống của người dân vùng đất phù sa. Cuộc sống tại chợ nổi cũng như người miền Tây giản dị và chân chất. Người bán lẫn người mua chỉ cần trao đổi bằng những câu chào thân thiện, tạo nên một bầu không khí hài hòa, đậm đà tình người. Đó là nét đặc trưng khó phai mà mỗi du khách khi đến đây đều cảm nhận được, góp phần vào sức hút mãnh liệt của chợ nổi miền Tây.
Chợ nổi miền Tây còn là biểu tượng văn hóa sống động của vùng đồng bằng sông Cửu Long, không ngừng phản chiếu lối sống, phong tục tập quán và mối quan hệ chặt chẽ giữa con người và thiên nhiên. Cuộc sống trên sông gắn liền với những phiên chợ nhộn nhịp, nơi sự khéo léo trong việc điều khiển ghe thuyền hay những phương thức buôn bán truyền thống được trao truyền qua từng thế hệ. Từ việc dùng cây bẹo để quảng bá sản phẩm đến những cách giao hàng độc đáo, tất cả đã tạo nên nét đặc sắc riêng, khác biệt với bất kỳ khu chợ nào khác. Sự gắn bó với sông nước giúp người dân miền Tây phát triển những giá trị văn hóa độc đáo, làm giàu thêm kho tàng di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc.
Để bảo tồn và phát triển chợ nổi miền Tây, một nhiệm vụ quan trọng là duy trì cộng đồng thương hồ – những người trực tiếp tham gia vào các hoạt động buôn bán tại chợ. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, số lượng thương hồ ngày càng giảm do ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế và sự phát triển của giao thông đường bộ. Khi hệ thống bờ kè phát triển dọc theo các tuyến sông, việc giao thương hàng hóa trên sông không còn thuận tiện như trước. Điều này không chỉ làm giảm mật độ ghe thuyền trên chợ mà còn làm giảm bớt những hoạt động văn hóa đặc trưng vốn gắn liền với chợ nổi.
Trước thực trạng đó, thành phố Cần Thơ đã khởi động Đề án “Bảo tồn và phát triển chợ nổi Cái Răng” từ năm 2016, nhằm hướng đến việc duy trì chợ nổi như một chợ đầu mối nông sản đặc trưng của đồng bằng sông Cửu Long. Tuy nhiên, thách thức trong việc bảo tồn chợ nổi không chỉ nằm ở cơ sở hạ tầng mà còn cần sự chú trọng đến yếu tố văn hóa, với thương hồ là cốt lõi. Điều này đòi hỏi chính quyền và các ban ngành liên quan phải xây dựng những chính sách và giải pháp hợp lý, giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống của chợ nổi, đồng thời phát triển du lịch một cách bền vững.
Việc gìn giữ di sản văn hóa phi vật thể chợ nổi cũng đồng thời là cơ hội để phát triển du lịch văn hóa. Mối quan hệ giữa văn hóa và du lịch có thể giúp nâng cao giá trị kinh tế của văn hóa và tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương. Các đơn vị lữ hành và doanh nghiệp du lịch đã đề xuất nhiều ý tưởng để phát triển không gian chợ nổi theo hướng du lịch. Một số đề xuất bao gồm việc tạo dựng mô hình chợ đêm trên sông, giúp du khách có thêm thời gian trải nghiệm và khám phá lối sống của người dân địa phương. Đồng thời, việc xây dựng các sản phẩm du lịch đặc trưng, mang đậm tính văn hóa miền Tây, sẽ giúp giữ chân du khách lâu hơn và tạo thêm nguồn thu nhập cho người dân.
Mặc dù sự phát triển du lịch mang lại lợi ích kinh tế, nhưng điều quan trọng là phải giữ gìn bản sắc truyền thống của chợ nổi. Sự xuất hiện của các yếu tố thương mại hóa có thể phá vỡ nét đẹp nguyên sơ của chợ nổi, làm mất đi tính chân thực vốn có. Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể của chợ nổi miền Tây không chỉ là trách nhiệm của chính quyền địa phương mà còn cần sự chung tay của người dân và cộng đồng du lịch. Chính người dân bản địa là những người gìn giữ và truyền lửa cho văn hóa chợ nổi, giữ cho di sản này tiếp tục sống mãi trong lòng du khách.
Dù thời gian có trôi qua, chợ nổi miền Tây vẫn sẽ là biểu tượng văn hóa đặc biệt, là nơi hội tụ những giá trị tinh thần, tình người và sự gắn bó với thiên nhiên của người dân miền Tây. Trong bức tranh di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam, chợ nổi miền Tây mãi là điểm nhấn độc đáo, tạo nên sức hút và để lại ấn tượng khó phai trong lòng bất kỳ ai đã từng đặt chân đến. Những nỗ lực bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa này sẽ giúp chợ nổi miền Tây không chỉ là ký ức mà còn là niềm tự hào của người dân Việt Nam, một phần không thể thiếu trong bức tranh văn hóa đa dạng của đất nước.
Hoàng Anh
