Đào tạo nguồn nhân lực cho hệ sinh thái khởi nghiệp

Một thế hệ trẻ cần nắm bắt khoa học - công nghệ

Trong những năm qua, hệ sinh thái khởi nghiệp của Việt Nam được đánh giá là đạt nhiều thành công, với sự phát triển ở nhiều lĩnh vực. Các lĩnh vực khởi nghiệp tại Việt Nam đang thu hút vốn nhiều từ các nhà đầu tư thường gắn liền với khoa học - công nghệ, như: Thương mại điện tử, công nghệ tài chính, công nghệ thực phẩm, giải pháp doanh nghiệp và dịch vụ công nghệ thông tin. Với các kỳ lân như MoMo và Sky Mavis, Việt Nam đang nổi lên như một cường quốc khởi nghiệp tại Đông Nam Á.

Cũng theo báo cáo từ Bộ Kế hoạch và Đầu tư năm 2024 cho biết, Việt Nam đã thu hút được hơn 1 tỷ USD đầu tư vào các startup công nghệ trong năm 2023. Sự tăng trưởng nhanh chóng của hệ sinh thái khởi nghiệp này có mức trưởng thành tương đương Singapore và Malaysia.

Các startup công nghệ với tỷ lệ được đầu tư cao ở Việt Nam, nhưng đang gặp phải rất nhiều khó khăn cần luôn đổi mới các kỹ thuật, để cạnh tranh với sự thay đổi nhanh chóng của khoa học - công nghệ.

Để nắm bắt thành tựu nghiên cứu mới trên thế giới và ứng dụng những kỹ thuật tiên tiến như AI (trí tuệ nhân tạo) vào khởi nghiệp, cần có một đội ngũ trẻ năng động, thành thạo công nghệ thông tin. Và hiện tại, Việt Nam có lợi thế rất lớn về nguồn nhân lực đến từ các trường đại học.

Mặc dù có thế mạnh về nguồn nhân lực trẻ, nhưng thực tế, Việt Nam lại chưa thể khai thác tối đa lợi thế này để xây dựng một cộng đồng doanh nghiệp mạnh. Nếu được bảo trợ đúng cách, lực lượng sinh viên khởi nghiệp có thể trở thành hạt nhân cho sự phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa, góp phần gia tăng số lượng doanh nghiệp tại Việt Nam - điều mà nền kinh tế đang rất cần.

Hiện nay, Đảng, Nhà nước đã có rất nhiều chính sách hỗ trợ phát triển khoa học - công nghệ. Như Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Mới gần đây nhất, Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức họp báo công bố quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học, sư phạm giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Nguồn lao động trẻ cần có kiến thức về khoa học - kỹ thuật để bắt kịp xu hướng khởi nghiệp trên thế giới. (Ảnh minh họa - Nguồn: Cepew)

Ông Nguyễn Anh Dũng, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho biết, quy hoạch lần này sẽ tập trung vào việc nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo. Các tiêu chí để xác định trường đại học trọng điểm bao gồm: Chất lượng đào tạo, uy tín trong nghiên cứu khoa học, tỉ lệ sinh viên có việc làm sau tốt nghiệp và mức độ đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội.

Trong những năm gần đây, các trường đại học đang tăng tốc đào tạo nguồn nhân lực các lĩnh vực STEM (khoa học - công nghệ). UBND TP HCM có kế hoạch triển khai chương trình Nghiên cứu và phát triển ứng dụng AI giai đoạn 2020 - 2030. Trong đó, TP HCM giao ĐH Quốc gia TP HCM chủ trì nghiên cứu, đề xuất phương án, Sở TT-TT phối hợp xây dựng và triển khai dự án đầu tư. Một nội dung của kế hoạch này là triển khai Đề án đào tạo nguồn nhân lực AI. ĐH Quốc gia TP HCM hiện cũng đã xây dựng dự thảo khung chương trình khoa học và công nghệ nghiên cứu ứng dụng AI giai đoạn đến năm 2030. Trường ĐH Bách khoa, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên và Trường ĐH Công nghệ thông tin đào tạo AI theo hướng chuyên sâu. Trong khi đó, một số trường đại học khác đã có những chương trình đào tạo AI theo hướng liên ngành và ứng dụng.

Tuy nhiên, việc đào tạo khoa học - công nghệ không chỉ dừng lại ở trong khuôn viên các trường kỹ thuật, ngành khoa học tự nhiên thuần túy. Vì thực tế, ứng dụng của khoa học - kỹ thuật đang được rất nhiều ngành nghề khác thuộc khối xã hội, nghệ thuật sử dụng. Trong “Ngày hội Truyền cảm hứng nghề nghiệp: Thúc đẩy phái nữ tham gia STEM và Chuyển đổi số”, ông Nguyễn Tiến Đông, PGS.TS, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Lý Thái Tổ, nguyên Phó Viện trưởng Viện Cơ khí, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội nhận định đã nhận định việc đào tạo khoa học công nghệ phải xuyên suốt từ những cấp phổ thông lên đến đại học và sau đại học (dành cho nhà nghiên cứu chuyên sâu, người đi làm học để nâng cao trình độ).

Cũng có một số chuyên gia cho rằng, với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ, các trường phổ thông, đại học nên có lớp học cơ bản về STEM, AI và có khung chuẩn đầu ra cho các em học sinh, sinh viên.

Tạo “chiều sâu” trong nghề nghiệp

Bên cạnh nắm bắt khoa học - công nghệ, học sinh, sinh viên cần xóa bỏ tư tưởng “học một đằng, làm một nghề”. Thực tế, Chương trình giáo dục 2018, cũng hướng đến phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh, sinh viên nhằm nâng cao trình độ lao động trong tương lai của các em.

Mỗi năm, các doanh nghiệp phải chi hàng chục tỷ đồng để đào tạo lại nhân viên đáp ứng với nhu cầu làm việc. Trước tình hình đó, để có được nguồn nhân lực cao, đúng nghề, đúng việc, đúng chuyên môn được học ở trong trường. Không chỉ ở đại học, mà ngay ở những cấp thấp hơn, các doanh nghiệp và trường đại học đã phải cùng trường phổ thông định hướng nghề nghiệp cho học sinh.

Các doanh nghiệp, công ty startup nên có những liên kết đào tạo, hỗ trợ nghề nghiệp cho các em học sinh, sinh viên cùng tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao. (Ảnh minh họa - Nguồn: PV)

Theo nghiên cứu của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội trước đây, mỗi năm có 400.000 cử nhân ra trường, nhưng có tận 60% sinh viên làm trái nghề sau khi tốt nghiệp. Đây trở thành một vấn đề khiến các nhà tuyển dụng “đau đầu”, đặc biệt là các công ty startup. Khi họ phải cạnh tranh với một thị trường rất lớn những nhà đầu tư giàu kinh nghiệm, những công ty nước ngoài với đội ngũ lao động chuyên môn cao.

Bà Phan Thị Hồng Dung - Chủ tịch mạng lưới giáo dục không biên giới đã chia sẻ, trong mỗi doanh nghiệp, tổ chức, đều mong muốn nhân viên có “chiều sâu” nghề nghiệp. Sự khác nhau giữa mức lương của một nhân viên, là giá trị mà họ tạo ra cho công ty. Việc học đúng ngành, làm đúng nghề, sẽ giúp cho em học sinh, sinh viên đi làm trong tương lai dễ dàng hơn. Thời gian học bốn đến năm năm trong các trường trung cấp, cao đẳng, đại học giúp các em rèn luyện tư duy nghề nghiệp, trang bị đầy đủ kiến thức sâu sắc, chứ không phải ngẫu nhiên mà có điều đó.

Để các em phát hiện “đúng - trúng” đam mê, sở trường, thì học sinh, sinh viên cần phải có cơ hội trải nghiệm nghề nghiệp từ sớm. Vì hiện tại, kiến thức của các em chủ yếu chỉ đến từ sách vở, lý thuyết. Sau khi ra khỏi cấp III, phần lớn học sinh không biết khả năng, thế mạnh của mình, đích đến cuối cùng của các em chỉ là đại học. Dẫn tới việc có những em đăng kí hàng chục nguyện vọng xét tuyển vào đại học. Sau khi ra trường, hàng loạt cử nhân làm trái nghề, bỏ phí bốn - năm năm đại học vì không yêu nghề hoặc cảm thấy bản thân không có khả năng. Vì vậy, việc cho học sinh trải nghiệm nghề nghiệp sớm sẽ giúp các em có định hướng nghề nghiệp trong tương lai, biết bản thân hợp hay không hợp với một số nghề.

Đặc biệt, việc nâng cao trình độ tay nghề, chuyên môn sau đại học rất cần chú ý. Theo khảo sát của Navigos Group vào vài năm trước đây về nhân lực của các startup Việt Nam thì nhu cầu tuyển dụng cho startup đang tăng cao, 53% có nhu cầu tuyển dụng trong 3 tháng đầu thành lập, 17% có nhu cầu tuyển dụng sau 3 - 6 tháng tiếp theo. Đáng chú ý là nhu cầu tuyển dụng nhân sự có kinh nghiệm và chuyên môn cao đang tăng trở lại. Theo Navigos, mức lương cho các nhân sự chuyên nghiệp thường rất cao nhưng thu hút và sử dụng được họ lại là bài toán khó với các nhà khởi nghiệp.

Để trở thành nguồn nhân lực chất lượng cao, ngoài kinh nghiệm làm việc, nền tảng ngoại ngữ, khả năng ứng dụng khoa học - công nghệ, người lao động cần liên tục trau dồi thêm kiến thức, kỹ năng.

Vì thực tế, nền khoa học - kỹ thuật trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng đang phát triển nhanh chóng qua mỗi ngày. Để bắt kịp với xu hướng của thế giới, không bị AI (trí tuệ nhân tạo) đào thải, người lao động cần liên tục học tập, cập nhật kiến thức mới để nâng cao tối đa khả năng nghề nghiệp. Ngoài ra, trong hệ sinh thái khởi nghiệp vô cùng cạnh tranh, người lao động cần linh hoạt trong nghề nghiệp, chủ động học thêm ngành nghề mới, kỹ năng để liên ngành, liên nghề, thích ứng, sáng tạo, tránh thụ động trước sự biến đổi của thế giới.

Hương Ngọc