Việt Nam ứng phó ra sao với dịch đậu mùa khỉ?

Ngày 14/8/2024 vừa qua, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã tuyên bố bệnh Mpox (trước đây gọi là bệnh đậu mùa khỉ) là tình trạng y tế công cộng khẩn cấp toàn cầu do sự gia tăng nhanh chóng của bệnh này tại nhiều quốc gia châu Phi bởi một biến chủng mới là clade Ib.

Mpox hiện đang bùng phát dữ dội tại nước Cộng hòa Dân chủ Congo, đồng thời bệnh đã lan rộng qua nhiều quốc gia châu Phi lân cận. Hơn 15.600 ca mắc bệnh Mpox và 537 ca tử vong đã được phát hiện tại nước này trong năm nay, một tình huống mà Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Gebrselassie nhận định là “rất đáng lo ngại”.

Dịch đậu mùa khỉ đang lây lan rất nhanh tại khu vực châu Phi, Tổ chức Y tế thế giới đã nâng mức cảnh báo cao nhất về dịch bệnh này, vậy Việt Nam đang ứng phó ra sao.

Tại Việt Nam, ở khu vực phía Nam, theo báo cáo của Viện Pasteur TP.HCM, trong 2 năm 2023-2024 ghi nhận 199 ca Mpox, trong đó có 8 ca tử vong.

TP.HCM là tỉnh ghi nhận số ca mắc (156 ca) và tử vong (6 ca) trong năm 2023-2024 cao nhất tại khu vực phía Nam. Theo đó, tổng số ca Mpox phát hiện trong 2 năm 2023 – 2024 tại TP.HCM là 156 ca, trong đó có 6 ca tử vong. Riêng năm 2024, có 49 ca Mpox, không có ca tử vong.

Về đặc điểm dịch tễ của các ca bệnh tại Thành phố, 100% là nam giới, tuổi trung bình là 32 tuổi (nhỏ nhất là 18 tuổi và lớn nhất là 53 tuổi).

Độ tuổi ghi nhận nhiều nhất là 30 – 39 tuổi (46%), 84% ca bệnh tự nhận bản thân thuộc nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM). Đáng lưu ý có 55% là người sống chung với HIV và 7% đang điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV.

Hiện nay, dịch bệnh Mpox trên địa bàn TP vẫn đang được kiểm soát thông qua các hoạt động giám sát chủ động tại cửa khẩu và cộng đồng.

TP chưa ghi nhận thay đổi về dịch tễ học của bệnh. Dòng vi rút gây bệnh hiện vẫn là clade IIb, là dòng gây dịch cho các nước trên thế giới, chưa phát hiện clade Ib. Dịch vẫn lây chủ yếu trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới hoặc lưỡng tính, qua hành vi quan hệ tình dục không an toàn. 

Về phía Bộ Y tế, theo đại diện Cục Y tế dự phòng, hiện đơn vị đang xây dựng các biện pháp phòng tránh bệnh đậu mùa khỉ, đáp ứng cảnh báo WHO đưa ra.

Chuyên gia này cho hay Việt Nam đã có kinh nghiệm trong phòng, chống bệnh đậu mùa khỉ sau khi ghi nhận ca bệnh đầu tiên vào tháng 10-2022. Bối cảnh công bố tình trạng khẩn cấp lần này đã khác so với lần trước đó. Năm 2022, Việt Nam chưa nhiều thông tin về bệnh cũng như biện pháp phòng dịch. Tuy nhiên hiện đã có hướng phòng bệnh hiệu quả.

Cục đang xây dựng các biện pháp phòng dịch, trong đó dự kiến sẽ tăng cường tuyên truyền, kiểm soát dịch biên giới. Đặc biệt sẽ chú ý vào yếu tố bệnh đậu mùa khỉ là bệnh lây qua đường tình dục, nâng cao phòng dịch, tuyên truyền trong nhóm có quan hệ tình dục đồng giới. Dự kiến Cục Y tế dự phòng sẽ sớm có văn bản hướng dẫn phòng, chống dịch đậu mùa khỉ, phù hợp với bối cảnh hiện nay”, vị này cho hay.

Theo Bộ Y tế, đến nay Việt Nam đã ghi nhận hơn 100 trường hợp mắc đậu mùa khỉ, chủ yếu là nam giới (chiếm hơn 90%), nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) chiếm tỷ lệ cao nhất.

Mpox (trước đây còn gọi là bệnh đậu mùa khỉ) là một bệnh truyền nhiễm do vi rút đậu mùa khỉ (Monkeypox) gây ra, vi rút này thuộc họ Poxviridae bao gồm 2 dòng di truyền chính là clade I và II.

Bệnh Mpox lưu hành ở các quốc gia thuộc miền Trung và Tây Phi. Bệnh ban đầu xảy ra trên khỉ, sau đó lây từ khỉ sang người, và hiện nay lây từ người sang người qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ nốt đậu hoặc từ sang thương da và niêm mạc của người bệnh.

Các triệu chứng phổ biến của bệnh Mpox là phát ban trên da hoặc tổn thương niêm mạc có thể kéo dài 2 – 4 tuần kèm theo sốt, nhức đầu, đau nhức cơ, đau lưng, mệt mỏi và sưng hạch bạch huyết. Hầu hết người mắc bệnh sẽ hồi phục hoàn toàn, nhưng có một tỷ lệ người bị bệnh bị biến chứng nặng và có thể tử vong.

Tại sao đợt bùng phát Mpox lần này đáng lo ngại, theo các chuyên gia, mặc dù các đợt bùng phát bệnh Mpox không phải là hiếm ở nước Cộng hòa Dân chủ Congo, nhưng trong thời gian qua với sự xuất hiện của chủng vi rút mới (clade Ib) số ca mắc tăng rất nhanh, đường lây chủ yếu vẫn qua quan hệ tình dục.

Trong tháng 7 vừa qua, hơn 100 trường hợp được xác nhận trong phòng thí nghiệm của nhóm 1b đã được báo cáo ở 4 quốc gia lân cận nước Cộng hòa Dân chủ Công – Gô, nơi mà trước đây chưa có báo cáo về Mpox, bao gồm Burundi, Kenya, Rwanda và Uganda.

Các chuyên gia tin rằng số lượng các trường hợp này thực sự cao hơn vì một tỷ lệ lớn các ca bệnh có triệu chứng lâm sàng nhưng chưa được xét nghiệm. 

Vào tháng 7/2022, khi đợt bùng phát Mpox ở nhiều quốc gia trên thế giới ngoài lục địa châu Phi, WHO đã tuyên bố tình trạng y tế công cộng khẩn cấp toàn cầu vì dịch lây lan nhanh chóng qua quan hệ tình dục ở nhiều quốc gia mà trước đây chưa từng thấy loại vi rút này.

WHO đã tuyên bố kết thúc tình trạng khẩn cấp vào tháng 5 năm 2023 sau khi đã kiểm soát được số ca mắc Mpox trên toàn cầu. Tuy nhiên tình hình Mpox tại châu Phi vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp.

Quyết định thông báo tình trạng y tế công cộng khẩn cấp toàn cầu lần này của WHO là quyết định công bố lần thứ hai trong vòng 3 năm qua liên quan đến bệnh Mpox.

Theo WHO, việc công bố tình trạng khẩn cấp nhằm huy động nguồn tài trợ kinh phí, nguồn vắc-xin được cấp phép sử dụng trong tình trạng khẩn cấp, để tạo điều kiện cho các quốc gia châu Phi tiếp cận công bằng với vắc-xin, giám sát, chẩn đoán và điều trị bệnh nhằm kịp thời ngăn chặn dịch bệnh nguy cơ lan khắp lục địa châu Phi.