Vào ngày 27.8, Ủy ban Điều tra Nga xác nhận ông Yevgeny Prigozhin, người sáng lập công ty quân sự tư nhân Wagner, nằm trong số 10 người thiệt mạng trong vụ máy bay Embraer Legacy 600 lao xuống đất ở địa phận tỉnh Tver của Nga vào tối 23.8.
Khu vực tưởng niệm tạm thời sau cái chết của ông Yevgeny Prigozhin ở Moscow ngày 25.8
Khi được hỏi về tương lai của Wagner sau vụ tai nạn nói trên, phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov ngày 25.8 nói rằng Wagner không tồn tại như một cấu trúc theo pháp luật, nên rất khó để nói tương lai của công ty này sẽ ra sao, theo Hãng tin Sputnik.
Trong khi đó, một số nhà phân tích đã đưa ra nhận định về số phận của Wagner và những tác động sau khi ông Prigozhin chết.
Mạng lưới của Wagner có được Nga duy trì?
Một ngày trước vụ máy bay chở ông Prigozhin rơi, Thứ trưởng Quốc phòng Nga Yunus-Bek Yevkurov được cho là đã đến thăm Libya để trấn an các đồng minh rằng các chiến binh của Wagner sẽ vẫn ở lại nước này, theo Reuters.
Trong cuộc gặp tại thành phố Benghazi, ông Yevkurov ngày 22.8 đã nói với chỉ huy miền đông Libya Khalifa Haftar rằng lực lượng Wagner sẽ báo cáo với một chỉ huy mới, theo Reuters dẫn lời một quan chức Libya.
Một phát ngôn viên của ông Haftar không trả lời các câu hỏi về cuộc gặp với quan chức Nga, nhưng trước đó cho biết hai người đã thảo luận về hợp tác quân sự, bao gồm cả phối hợp huấn luyện vũ khí của Nga. Bộ Quốc phòng Nga thì cho hay các cuộc đàm phán sẽ xem xét hợp tác chống khủng bố.
Reuters dẫn lời một số nhà quan sát cho rằng cuộc gặp trên là một dấu hiệu cho thấy Moscow không có ý từ bỏ mạng lưới toàn cầu mà nhóm lính đánh thuê Wagner đã xây dựng.
Ông Yevgeny Prigozhin trong đoạn video được công bố ngày 21.8
Giờ đây khi ông Prigozhin đã chết, số phận của mạng lưới hoạt động quân sự và thương mại phức tạp mà ông Prigozhin và Wagner đã tạo ra ở châu Âu, Trung Đông và châu Phi đang ở thế cân bằng.
Wagner đã tiến hành các trận đánh lớn ở Ukraine, có tham gia sau các cuộc xung đột ở Syria, Libya, Cộng hòa Trung Phi và Mali, đồng thời nắm quyền kiểm soát một số mỏ vàng và mỏ dầu ở khu vực.
Ở châu Phi, Wagner có thể ít nhiều vẫn còn nguyên vẹn dưới sự quản lý mới hoặc bị một nhóm lính đánh thuê khác của Nga tiếp quản. Tuy nhiên, khả năng hoạt động của Wagner ở những nơi mà Moscow có thể không có sự hiện diện chính thức hoặc hợp pháp khiến công ty này trở thành một công cụ vô giá trong chính sách đối ngoại của Điện Kremlin.
Ông John Lechner, một nhà nghiên cứu tại Mỹ và đang viết sách về ông Prigozhin, nhận định: “Wagner là một công ty đang hoạt động. Có những hợp đồng, đó là một công ty và cần phải tiếp tục. Từ góc độ uy tín, (Wagner) sẽ cố gắng tỏ ra rằng mọi thứ đang diễn ra bình thường và họ vẫn là đối tác”.
“Thay thế một người lãnh đạo đã chế”
Sau tin ông Prigozhin được cho là đã chết trong vụ rơi máy bay, Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko ngày 25.8 cho hay các chiến binh Wagner vẫn sẽ ở lại Belarus. Ông Lukashenko còn gợi ý rằng các chiến binh Wagner đang tiếp tục tập trung ở Belarus và ước tính con số vào khoảng 10.000 người, theo Sputnik.
Lực lượng của Wagner ở Ukraine đã bàn giao một căn cứ cho quân đội chính quy của Nga và bắt đầu chuyển đến một doanh trại quân đội ở Belarus theo những thỏa thuận nhằm kết thúc cuộc nổi loạn từ ngày 23-24.6 của ông Prigozhin và Wagner ở Nga.
Các thành viên của Wagner trên một chiếc xe tăng ở thành phố Rostov-on-Don (Nga) ngày 24.6.2023
Sau cuộc nổi loạn nói trên, ông Prigozhin tăng cường nỗ lực củng cố sự hiện diện của Wagner ở châu Phi. Trong một video được công bố vào ngày 21.8 từ một quốc gia châu Phi không được tiết lộ, ông Prigozhin tuyên bố: “Winger PMC làm cho nước Nga trở nên vĩ đại hơn trên tất cả các châu lục, và làm cho châu Phi tự do hơn”.
Sự thúc đẩy như trên của Wagner có thể không được Moscow hoan nghênh và đã có báo cáo về việc Điện Kremlin thành lập các công ty thay thế để tiếp quản các hoạt động của Wagner, nhưng chưa có công ty nào có khả năng làm điều đó, theo Reuters.
Các nhà phân tích cho rằng sẽ không có nhiều thay đổi ở những quốc gia nơi mà Wagner hoạt động thông qua thỏa thuận chính thức với Moscow. Ở Libya kể từ năm 2019, có tới 2.000 khẩu súng cho thuê của Wagner đã giúp phe của ông Haftar tấn công Tripoli cho đến khi có lệnh ngừng bắn vào năm 2020 và đã bảo vệ các cơ sở quân sự và dầu mỏ, theo Reuters dẫn một số phân tích độc lập.
Nhà nghiên cứu về Libya Jalel Harchaoui (thuộc Viện Dịch vụ thống nhất hoàng gia, Anh) nhận định rằng do Nga không có vai trò quân sự chính thức ở Libya và không thể can thiệp trực tiếp mà không vi phạm lệnh cấm vận vũ khí của Liên Hiệp Quốc, nên sự tham gia của Moscow ở đó vẫn phải thông qua Wagner hoặc một tổ chức tương tự.
Còn tại Cộng hòa Trung Phi (CAR), cố vấn chính trị của Tổng thống Faustin-Archange Touadera là ông Fidele Gouandjika đã than thở về cái chết của ông Prigozhin là “một nỗi buồn lớn” vì người của ông Prigozhin có “vai trò giúp đỡ chính phủ trong cuộc nội chiến”.
Mặt khác, ông Gouandjika cho rằng do Wagner đến CAR thông qua một thỏa thuận cấp nhà nước với Nga nên “sẽ không có gì ảnh hưởng đến sự hiện diện của lực lượng này”. Ông còn nói rằng ông Prigozhin là “một người lãnh đạo đã chết, chúng tôi có thể thay thế ông ấy”.
Trong khi đó, nhà phân tích chính trị Ousmane Pare của Burkina Faso nhận định sự không chắc chắn của Wagner đã tạo ra rủi ro ở châu Phi. “Chúng tôi có thể hình dung ra những khó khăn trong hoạt động mà Wagner có thể gặp phải lúc này, và rõ ràng sẽ có những hậu quả đối với những quốc gia châu Phi có sự tham gia của Wagner”, ông Pare bình luận.
Số phận tài sản kinh tế của Wagner
Số phận tài sản thuần túy về kinh tế của Wagner có thể khó xác định hơn. Hiện chưa có thông tin về số phận của Evro Polis, công ty được cho là thuộc sở hữu của Wagner, với tài sản dầu mỏ ở Syria, theo Reuters.
Ngoài ra, có rất ít thông tin về số tiền Wagner kiếm được từ hoạt động kinh doanh khai thác mỏ và gỗ ở Cộng hòa Trung Phi cũng như các nước châu Phi khác. Nhưng việc cố gắng đưa những tài sản đó dưới sự kiểm soát trực tiếp của Nga hoặc giao cho nhà thầu khác sẽ rất khó khăn.
“Bạn không thể mua một công ty và sa thải tất cả nhân viên và mong đợi mọi thứ diễn ra theo cùng một cách. Có thể cách chia chiếc bánh sẽ thay đổi, nhưng chiếc bánh vẫn ở đó”, Reuters dẫn lời nhà nghiên cứu John Lechner tại Mỹ.
