Sáp nhập các tỉnh thành: Hành trình mở lối phát triển, đánh thức tiềm năng

Quá trình sắp xếp đơn vị hành chính tại Việt Nam là một hành trình dài, phản ánh sự phát triển năng động của đất nước. Từ những quyết định chia tách tỉnh sau Đổi mới (1986) đến chủ trương sáp nhập hiện nay, mỗi bước đi đều thể hiện tư duy chiến lược phù hợp với từng giai đoạn phát triển.

"Hành trình" 15 năm tách tỉnh

Sau Đổi mới (1986), khi Việt Nam bước vào công cuộc xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cả nước có 40 tỉnh, thành và việc chia tách các tỉnh trở thành một xu hướng tất yếu.

Năm 1989 đánh dấu làn sóng chia tách đầu tiên với việc tách 3 tỉnh: Bình Trị Thiên tách ra thành Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế; Nghĩa Bình tách ra thành Quảng Ngãi, Bình Định; Phú Khánh tách ra thành Phú Yên, Khánh Hòa. Lúc này, cả nước từ 40 tỉnh, thành tăng lên 40 tỉnh, 3 thành phố, 1 đặc khu Vũng Tàu-Côn Đảo.

Lần chia tách tiếp theo diễn ra vào năm 1991 với 11 cuộc chia tách: Hoàng Liên Sơn tách ra thành Lào Cai, Yên Bái; Hà Tuyên tách ra thành Hà Giang, Tuyên Quang; Hà Bình Sơn tách ra thành Hà Tây, Hòa Bình; Hà Nam Ninh tách ra thành Nam Hà, Ninh Bình; Gia Lai-Kon Tum tách ra thành Gia Lai, Kon Tum; Nghệ Tĩnh tách ra thành Nghệ An, Hà Tĩnh; Thuận Hải tách ra thành Bình Thuận, Ninh Thuận; Hậu Giang tách ra thành Cần Thơ, Sóc Trăng; Cửu Long chia ra tái lập thành Trà Vinh, Vĩnh Long; một số huyện ngoại thành Hà Nội chuyển về Vĩnh Phú, Hà Tây; ba huyện tách từ tỉnh Đồng Nai và Đặc khu Vũng Tàu-Côn Đảo hợp nhất thành Bà Rịa-Vũng Tàu. Số các đơn vị hành chính tăng từ 44 lên 53 tỉnh, thành.

Tiếp đến năm 1997, việc chia tách tiếp tục diễn ra, phản ánh chủ trương phân cấp mạnh mẽ hơn trong quản lý hành chính, số đơn vị hành chính tăng từ 53 lên 61 tỉnh, thành.8 tỉnh tiếp tục được tách ra gồm: Bắc Thái tách ra thành Bắc Kạn, Thái Nguyên; Hà Bắc tách ra thành Bắc Giang, Bắc Ninh; Nam Hà tách ra thành Hà Nam, Nam Định; Hải Hưng tách ra thành Hải Dương, Hưng Yên; Vĩnh Phú tách ra thành Vĩnh Phúc, Phú Thọ; Quảng Nam-Đà Nẵng tách ra thành Quảng Nam, thành phố Đà Nẵng; Sông Bé tách ra thành Bình Dương, Bình Phước; Minh Hải tách ra thành Bạc Liêu, Cà Mau.

Quyết định tách các tỉnh lớn được đưa ra vào giai đoạn này không chỉ nhằm khắc phục khó khăn trong quản lý mà còn tạo điều kiện cho từng vùng phát huy đặc thù riêng về kinh tế, văn hóa.

Thành phố Cần Thơ bình yên trong những ngày cuối năm 2024. (Ảnh: Thanh Liêm/ TTXVN) 

Tiếp tục chiến lược phát triển đô thị, đến năm 2004, Cần Thơ được tách ra thành Hậu Giang và thành phố Cần Thơ. Cũng trong năm này, Lai Châu tách ra thành Lai Châu và Điện Biên, Đắk Lắk tách ra thành Đắk Nông và Đắk Lắk. Lúc này, số lượng địa giới hành chính là lớn nhất trong lịch sử chia tách, sáp nhập các địa phương, cả nước có 64 tỉnh, thành.

Quá trình chia tách dù mang lại nhiều cơ hội phát triển nhưng cũng để lại không ít trăn trở khi bộ máy hành chính ngày càng cồng kềnh và nhiều tỉnh phải vật lộn với “bài toán” tự cân đối ngân sách.

Trong 15 năm từ năm 1989 đến năm 2004, số lượng các đơn vị hành chính đã tăng từ 40 tỉnh, thành phố lên 64 tỉnh, thành phố. Việc chia tách liên tục diễn ra như một lời khẳng định mạnh mẽ quyết tâm đầu tư để từng vùng đất, địa phương phát triển vươn lên. Tuy nhiên, quá trình chia tách dù mang lại nhiều cơ hội phát triển nhưng cũng để lại không ít trăn trở khi bộ máy hành chính ngày càng cồng kềnh và nhiều tỉnh phải vật lộn với “bài toán” tự cân đối ngân sách. Những kinh nghiệm này là cơ sở quý báu cho công cuộc sắp xếp đơn vị hành chính hiện nay.

Năm 2008 đánh dấu việc kết thúc xu hướng chia tách tỉnh chuyển sang sáp nhập để mở rộng địa giới hành chính, tạo không gian phát triển. Tỉnh Hà Tây, 4 xã của tỉnh Hòa Bình và huyện Mê Linh của tỉnh Vĩnh Phúc đã sáp nhập vào thành phố Hà Nội. Cả nước có 63 tỉnh thành và duy trì đến nay.

Sáp nhập tỉnh, xã, bỏ cấp huyện: Tư duy đột phá trong cải cách hành chính

Chủ trương sắp xếp đơn vị hành chính được khởi động từ năm 2017 với Nghị quyết 18 của Trung ương khóa XII, đặt nền móng cho tiến trình cải cách toàn diện. Từ đó đến nay, công cuộc sắp xếp đã đạt được những kết quả đáng kể, cả nước đã tiến hành 2 đợt sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã vào năm 2019-2021 và 2023-2025, số đơn vị hành chính cấp huyện giảm từ 713 xuống còn 696; số đơn vị hành chính cấp xã giảm từ 11.162 xuống 10.035.

Năm 2025 là năm đánh dấu bước tiến mới với Kết luận số 126-KL/TW và 127-KL/TW của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về việc tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy. Đặc biệt, chủ trương sáp nhập tỉnh, xã và bỏ cấp huyện thể hiện tư duy đột phá trong cải cách hành chính.

Kết luận số 126-KL/TW của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về một số nội dung tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị năm 2025 ban hành nửa cuối tháng 2 đã nêu rõ yêu cầu về việc nghiên cứu sắp xếp bỏ cấp hành chính trung gian (cấp huyện); tiếp tục sắp xếp cấp xã phù hợp với mô hình tổ chức mới; sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh.

Ngay sau đó, Bộ Chính trị, Ban Bí thư tiếp tục ban hành Kết luận số 127-KL/TW về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị với chủ trương sáp nhập tỉnh, xã và bỏ cấp huyện. Đối với cấp tỉnh, Bộ Chính trị, Ban Bí thư cho rằng ngoài căn cứ về quy mô dân số, diện tích, cần nghiên cứu kỹ quy hoạch tổng thể quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch địa phương, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, phát triển ngành.

Bên cạnh đó, khi sáp nhập tỉnh thành cần tính đến yếu tố mở rộng không gian phát triển, phát huy lợi thế so sánh, đáp ứng yêu cầu phát triển đối với từng địa phương và yêu cầu, định hướng phát triển của giai đoạn mới... làm cơ sở, căn cứ khoa học trong sắp xếp.

Sau khi sắp xếp sẽ giảm khoảng 50% số đơn vị hành chính cấp tỉnh. (Ảnh: TTXVN) 

Ngày 20/3, Ban Chỉ đạo Trung ương tổng kết việc thực hiện Nghị quyết số 18 về một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả đã ban hành Kế hoạch tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị. Theo đó, lộ trình sáp nhập tỉnh thành được nêu rõ. Quốc hội sẽ thông qua nghị quyết sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh trước ngày 30/6.

Đảng ủy Chính phủ được giao chủ trì, phối hợp với Ban Tổ chức Trung ương và các cơ quan liên quan tiếp thu ý kiến, hoàn thiện Tờ trình, Đề án sắp xếp tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp báo cáo Bộ Chính trị trước ngày 25/3 và báo cáo Trung ương trước 1/4.

Kế hoạch tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị của Ban Chỉ đạo Trung ương tổng kết việc thực hiện Nghị quyết số 18 nêu rõ lộ trình sáp nhập tỉnh thành. Theo đó, Quốc hội sẽ thông qua nghị quyết sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh trước ngày 30/6.

Tại phiên họp thứ nhất của Ban Chỉ đạo của Chính phủ về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và Đề án 06, Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết Bộ Nội vụ đang tập trung triển khai thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, tổ chức lại đơn vị hành chính cấp xã và tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp bảo đảm thận trọng, kỹ lưỡng, khẩn trương, hiệu quả.

Theo Bộ trưởng Bộ Nội vụ, dự kiến, toàn bộ việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã sẽ hoàn thành trước ngày 30/6 để đến ngày 1/7, các đơn vị hành chính cấp xã được vận hành theo tổ chức mới. Việc sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh hoàn thành trước ngày 30/8 để có thể thực hiện được ngay việc vận hành đơn vị hành chính cấp tỉnh bắt đầu từ ngày 1/9.

Phát huy tối đa tiềm năng của từng địa phương

Quyết định sáp nhập tỉnh, thành phố nhằm hướng tới sự phát triển bền vững và quản lý hiệu quả hơn. Trước hết, việc sáp nhập giúp tinh gọn bộ máy hành chính, giảm bớt các đơn vị trung gian, từ đó cắt giảm chi phí và tăng hiệu quả quản lý Nhà nước. Điều này cũng tạo điều kiện tối ưu hóa nguồn lực, khai thác tiềm năng kinh tế và tăng khả năng tự cân đối ngân sách, đặc biệt đối với các tỉnh nhỏ hoặc có nguồn thu hạn chế. Việc sáp nhập cũng góp phần thúc đẩy liên kết vùng, hình thành các trung tâm kinh tế lớn, tăng cường sức cạnh tranh và thu hút đầu tư, phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế.

Cảng Quốc tế Lạch Huyện tại hải Phòng là cảng biển nước sâu đầu tiên của khu vực kinh tế trọng điểm phía Bắc. (Ảnh: Đức Nghĩa/TTXVN) 

Đặc biệt, trong bối cảnh hiện nay, việc xây dựng Chính phủ số và ứng dụng công nghệ thông tin đã tạo thuận lợi lớn trong quản lý hành chính, cho phép giải quyết thủ tục hành chính không biên giới, giảm thiểu các rào cản địa lý giữa các tỉnh. Cùng với đó, hệ thống giao thông liên tỉnh, liên vùng cơ bản đã hoàn thành, bao gồm các tuyến đường cao tốc, quốc lộ và hạ tầng giao thông công cộng hiện đại, tạo điều kiện thuận lợi cho việc kết nối giữa các địa phương sau khi sáp nhập.

Đồng tình với chủ trương sáp nhập tỉnh thành, Giáo sư, tiến sỹ Vũ Minh Giang, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam cho rằng kỷ nguyên số đã tạo nên không gian phẳng, khoảng cách địa lý không còn là rào cản lớn. Công nghệ số và hạ tầng giao thông hiện đại sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc quản lý và phát triển các đơn vị hành chính mới sau sáp nhập.

Tuy nhiên, Giáo sư, tiến sỹ Vũ Minh Giang cho rằng việc sáp nhập các tỉnh hiện nay cần tính toán về hiệu quả trong việc sáp nhập. Lấy ví dụ cụ thể, Giáo sư, tiến sỹ Vũ Minh Giang dẫn chứng Hải Dương là tỉnh lớn nhưng không có biển, nếu sáp nhập với Hải Phòng thì sẽ phát triển rất tích cực bởi sẽ có một chính quyền điều phối được cả nguồn lực đất đai và cảng biển. Hay nếu Hưng Yên sáp nhập Thái Bình thì sẽ có thêm cửa biển. Đây là những yếu tố cần tính đến khi thực hiện sắp xếp các tỉnh.

Việc tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp sẽ tạo không gian phát triển mới, phát huy tối đa tiềm năng khác biệt, cơ hội nổi trội, lợi thế cạnh tranh của từng địa phương.

Chủ trì các cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ về Đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng chính quyền địa phương hai cấp gần đây, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh đây là chủ trương được nhân dân đồng tình, đánh giá cao, phù hợp tình hình mới và khả năng quản lý hiện nay khi điều kiện hạ tầng giao thông, hạ tầng số được cải thiện mạnh mẽ.

Đặc biệt, việc tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp sẽ tạo không gian phát triển mới, phát huy tối đa tiềm năng khác biệt, cơ hội nổi trội, lợi thế cạnh tranh của từng địa phương.

Đảng ủy Chính phủ thống nhất trình cấp có thẩm quyền phương án sau khi sắp xếp sẽ giảm khoảng 50% số đơn vị hành chính cấp tỉnh và giảm khoảng 60-70% đơn vị hành chính cấp cơ sở so với hiện nay.

Thủ tướng yêu cầu việc sắp xếp đơn vị hành chính ngoài tiêu chí về diện tích tự nhiên, quy mô dân số thì cần xem xét các tiêu chí về lịch sử, truyền thống, văn hóa, dân tộc, điều kiện địa lý, trình độ phát triển kinh tế - xã hội, hạ tầng... Việc đặt tên đơn vị hành chính cấp tỉnh phải có tính kế thừa, và việc chọn trung tâm hành chính - chính trị phải cân nhắc các yếu tố lịch sử, địa lý, kết nối hạ tầng, không gian phát triển, quốc phòng, an ninh và hội nhập.

Việc sáp nhập tỉnh, thành phố sẽ mở ra cơ hội lớn trong phát triển kinh tế và khai thác các đặc trưng, đặc thù của từng địa phương để hỗ trợ lẫn nhau. Mỗi tỉnh, thành phố đều có những lợi thế riêng về tài nguyên, văn hóa, du lịch hay công nghiệp và khi sáp nhập thì các địa phương có thể phối hợp, bổ trợ lẫn nhau để phát triển toàn diện hơn, tạo động lực phát triển chung cho cả khu vực và đất nước./.

(Vietnam+)

Nguồn:https://www.vietnamplus.vn/sap-nhap-cac-tinh-thanh-hanh-trinh-mo-loi-phat-trien-danh-thuc-tiem-nang-post1021655.vnp