“Ý tưởng có thể tách rời chính trị khỏi kinh tế là hơi thiển cận và ngây thơ. Chính trị, kinh tế và an ninh luôn gắn với nhau rất chặt chẽ”.
 |
| Israel bắn phá các mục tiêu ở Dải Gaza trong hơn hai tuần kể từ cuộc tấn công xuyên biên giới của Hamas vào ngày 7/10 và sẵn sàng cho một cuộc tấn công lớn. (Nguồn: AFP) |
Nhận định thẳng thắn trên của Luật sư quốc tế Christopher Swift và cũng là cựu quan chức Bộ Tài chính Mỹ, bởi kinh tế càng bất ổn thì các tác nhân xấu trong khu vực càng là các “đòn đánh úp”, dễ khuấy động tình hình, khiến nó tồi tệ hơn bao giờ.
“Cuộc chiến giữa Israel và Hamas có thể giáng một đòn nặng nề vào nền kinh tế toàn cầu”, đó là nhận xét chung của các quan chức tham dự Diễn đàn Sáng kiến Đầu tư tương lai (FII), thường được gọi là “Davos trên sa mạc” vừa diễn ra hồi đầu tuần ở Saudi Arabia.
“Những gì vừa xảy ra ở Israel và Gaza – xét cho cùng, khi gộp tất cả những điều tồi tệ này lại với nhau, tôi nghĩ… nó sẽ có tác động khủng khiếp lên sự phát triển kinh tế thế giới… thậm chí còn nghiêm trọng hơn nhiều”, Chủ tịch Ngân hàng thế giới (WB) Ajay Banga phát biểu.
Cuộc xung đột Israel-Hamas đã đặt sự phát triển kinh tế vào một “thời điểm nguy hiểm”. “Tôi nghĩ chúng ta đang ở thời điểm rất nguy hiểm”, Người đứng đầu WB cảnh báo. Cuộc chiến tranh khốc liệt có nguy cơ lôi kéo các quốc gia khác, đặc biệt là Lebanon, quê hương của nhóm chiến binh Hezbollah do Iran hậu thuẫn, nhóm thường xuyên giao tranh với lực lượng Israel.
Ai Cập, Jordan, Lebanon… và hơn thế nữa
Các cuộc khủng hoảng kinh tế đang lan rộng khắp các quốc gia giáp ranh với Israel, làm tăng khả năng xảy ra phản ứng dây chuyền từ cuộc xung đột Israel-Hamas, khiến tình hình tài chính và ổn định chính trị của Ai Cập, Jordan và Lebanon… vốn không tốt, càng trở nên tồi tệ hơn, đồng thời tạo ra nhiều vấn đề hơn thế nữa.
Cụ thể, mỗi quốc gia trong số ba quốc gia trên đều phải đối mặt với những áp lực kinh tế khác nhau, khiến Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) phải cảnh báo trong một báo cáo hồi tháng 9, rằng bất cứ lúc nào họ cũng có thể mất đi “sự ổn định chính trị xã hội”.
Lời cảnh báo đó được đưa ra ngay trước khi Hamas tấn công Israel vào ngày 7/10, gây ra một cuộc chiến nguy hiểm – dễ dàng lây lan hơn người ta nghĩ, gây ra tình trạng hỗn loạn kinh tế, mà Tổng thống Mỹ Joe Biden và Liên minh châu Âu (EU) có thể sẽ cần phải sớm giải quyết.
Hậu quả có thể xảy ra hiện đang bắt đầu được các nhà lãnh đạo thế giới và các nhà phân tích chính sách mổ xẻ, phân tích và công nhận. Chính quyền Tổng thống Mỹ biden cam kết ngăn chặn cuộc xung đột Israel-Hamas mở rộng, dẫn đến có thể khuếch đại căng thẳng kinh tế và có thể khiến các chính phủ sụp đổ.
Nếu sự hỗn loạn không được kiểm soát, nó có thể lan rộng khắp một khu vực có vai trò quan trọng đối với nguồn cung dầu mỏ toàn cầu – lây lan ảnh hưởng khắp nền kinh tế thế giới.
Tình hình nghiêm trọng đến mức, tuần trước, trong cuộc gặp với các quan chức của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), Chủ tịch Hội đồng châu Âu Charles Michel đã yêu cầu họ cần phải làm nhiều hơn nữa để hỗ trợ chính phủ Ai Cập. Quốc gia mà ông cho rằng, đang bị áp lực do làn sóng người di cư đến từ Gaza do Hamas kiểm soát, cũng như dòng người chạy trốn cuộc nội chiến ở Sudan.
Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah el-Sissi hiện từ chối tiếp nhận người tị nạn Palestine vì lo ngại Israel muốn trục xuất vĩnh viễn người Palestine và vô hiệu hóa các yêu cầu của người Palestine về tư cách nhà nước. Nhà lãnh đạo Ai Cập cũng cho biết, một cuộc di cư hàng loạt sẽ có nguy cơ đưa phiến quân vào Bán đảo Sinai.
Hiện tại, hơn một triệu người đã phải di dời khỏi Gaza và mối đe dọa leo thang chiến tranh đã hiện ra với các cuộc đụng độ dọc biên giới Lebanon-Israel, giữa quân đội Israel và phiến quân Hezbollah.
“Cho rằng sẽ không có sự di cư của người dân là quan điểm ngây thơ và quá hời hợt”, Luật sư Christopher Swift bình luận. Bởi theo ông, bất kỳ “đòn bất ngờ” nào từ bên ngoài vào Ai Cập, cho dù đó là đòn kinh tế, hay chỉ là việc nhiều người đột ngột di cư từ Gaza vào Sinai… đều có thể có tác động gây mất ổn định.
Phân tích của một cựu quan chức Bộ Tài chính Mỹ cho thấy rằng, mặc dù chính phủ Ai Cập phụ thuộc nhiều vào sự hỗ trợ kinh tế và quân sự của Mỹ, nhưng ngày càng có nhiều ý kiến đại chúng ở Ai Cập sẽ quyết định hành động của người đứng đầu quốc gia này – một bài học rút ra từ các cuộc biểu tình Mùa xuân Ả Rập lật đổ chế độ Mubarak năm 2011.
Hồi tháng 4, IMF kết luận rằng, nhu cầu tài chính của Ai Cập trong năm 2023 tương đương 35% GDP. Vào ngày 5/10, Moody’s tiếp tục hạ mức nợ của Ai Cập vốn đã tương đương hạng rác – các mức thấp nhất trong bảng xếp hạng của Moody’s. Việc hạ mức xếp hạng này xảy ra khi những nỗ lực trước đây không thể giúp ích cho nền kinh tế Ai Cập, vốn đang gánh khoản nợ khoảng 160 tỷ USD tính đến cuối năm ngoái.
Giám đốc Chương trình nghiên cứu Ai Cập của Viện Trung Đông Mirette F. Mabrouk, cho biết “Ai Cập đang ở trong cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất mà tôi có thể nhớ được trong ít nhất 5 thập kỷ” và xung đột sẽ càng làm phức tạp thêm tình trạng hỗn loạn hiện nay”.
Chuyên gia Mabrouk phân tích, nếu “đám cháy” ở Gaza, tức là người ta sẽ cần phần còn lại của khu vực ổn định, để mọi người có lựa chọn hành động phù hợp và đúng đắn. Do đó, không cần thêm bất ổn ở một khu vực vốn đã khá bất ổn.
Một trong những dấu hiệu tức thời nhất của tình trạng khó khăn ngày càng gia tăng là ngân hàng trung ương Ai Cập trong tuần qua đã áp đặt các hạn chế ngoại tệ đối với các thẻ liên kết với tài khoản ngân hàng địa phương, chuyên gia Mabrouk cho biết.
Một trở ngại lớn có thể xảy ra đối với Ai Cập xuất phát từ xung đột Israel-Hamas mới nhất là mất đi lượng khách du lịch muốn khám phá lịch sử và kim tự tháp cổ xưa của nước này. Du lịch là một trong những ngành kinh tế hàng đầu của Ai Cập, cùng với đầu tư nước ngoài mang lại khả năng tiếp cận cần thiết với phần còn lại của nền kinh tế toàn cầu.
Nguy hiểm đang ở “ngưỡng cửa”
Viễn cảnh không tươi sáng hơn Ai Cập, theo IMF, cũng trong bối cảnh nguy cơ tác động từ xung đột Israel-Hamas lây lan rộng, nước láng giềng Jordan đang gặp khó khăn, do tăng trưởng kinh tế chậm hơn và đầu tư nước ngoài ít hơn. Theo nhà cung cấp dữ liệu tài chính FactSet, triển vọng nợ của nước này tốt hơn Ai Cập, nhưng tỷ lệ thất nghiệp lại “cố thủ” ở mức hai con số.
Theo WB, quy mô nền kinh tế Lebanon đã giảm hơn một nửa từ năm 2019 đến năm 2021. Đồng nội tệ của nước này tụt dốc thảm, từ năm 1997 đã được neo giá với đồng USD ở mức 1.500 Bảng Lebanon ăn 1 USD, hiện giao dịch ở mức khoảng 90.000 Bảng Lebanon ăn 1 USD.
Trong khi nhiều doanh nghiệp bắt đầu tính toán bằng đồng USD, người lao động thì vẫn nhận lương bằng nội tệ đã chứng kiến sức mua sụt giảm nghiêm trọng. Nhiều người hiện phải dựa vào tiền gửi từ người thân ở nước ngoài để tồn tại. Các nhà tài trợ quốc tế bao gồm, Mỹ và Qatar hiện đang trợ cấp lương cho binh lính thuộc quân đội Lebanon.
Từ hồi tháng 4/2022, chính phủ Lebanon đã đạt được thỏa thuận dự kiến với IMF về một gói cứu trợ, nhưng đến tận bây giờ họ vẫn chưa thực hiện hầu hết các cải cách cần thiết để hoàn tất thỏa thuận.
Trong một báo cáo hồi đầu năm nay, IMF cảnh báo, nếu không cải cách, nợ công ở quốc gia nhỏ bé đang chìm trong khủng hoảng này có thể lên tới gần 550% GDP. Mới đây nhất, trước chiến tranh Israel-Hamas, một số quan chức nước này đã nhen nhóm hy vọng về ngành du lịch đang phục hồi như một huyết mạch cho nền kinh tế.
Nhưng kể từ khi cuộc xung đột Israel-Hamas đe dọa lây lan, bao trùm Lebanon – với các cuộc đụng độ quy mô nhỏ thường xuyên diễn ra giữa các chiến binh Hezbollah, đồng minh của Hamas và Lực lượng Israel ở biên giới phía Nam của đất nước – các đại sứ quán nước ngoài đã cảnh báo công dân của họ rời đi và các hãng hàng không cũng đã hủy các chuyến bay đến nước này.
Paul Salem, chủ tịch Viện Trung Đông ở Washington, cho biết “nếu căng thẳng lan sang vùng Vịnh, cuộc xung đột này sẽ có khả năng tác động nghiêm trọng đến thị trường quốc tế cũng như các nền kinh tế và dân cư đang gặp khó khăn trên toàn cầu”.
Nguy hiểm đang không chỉ ở “ngưỡng cửa” Ai Cập, Jordan hay Lebanon…, Chủ tịch Viện Trung Đông ở Washington Paul Salem, nhận định “nếu căng thẳng lan sang vùng Vịnh, cuộc xung đột này sẽ có khả năng tác động nghiêm trọng đến thị trường quốc tế, cũng như các nền kinh tế và dân cư đang gặp khó khăn trên toàn cầu”.
Giám đốc điều hành Quỹ đầu tư BlackRock, Larry Fink, cho rằng, “Nếu những vấn đề hiện nay không được giải quyết, điều đó có thể đồng nghĩa với việc sẽ có thêm nhiều vụ khủng bố toàn cầu, nghĩa là sẽ có nhiều bất ổn hơn… sẽ có nhiều xã hội phải sợ hãi hơn và ít hy vọng hơn”.
