Những dấu hỏi phía sau vụ khủng bố tại Cộng hòa Dagestan thuộc Nga

Trong những năm qua, nước Cộng hòa Dagestan thuộc miền nam nước Nga, nằm ở khu vực Bắc Caucasus, đã bị ám ảnh bởi bạo lực cực đoan. Cuối tuần vừa rồi, bạo lực đẫm máu một lần nữa xảy ra khi các tay súng ở thủ phủ khu vực Makhachkala và thành phố Derbent đã nổ súng vào các nhà thờ Chính thống giáo và 2 giáo đường Do Thái cũng như một đồn cảnh sát, giết chết ít nhất 20 người trước khi bị tiêu diệt.

Cuộc tấn công quy mô lớn và phối hợp đặt ra những câu hỏi khó cho chính quyền Nga về những sai sót an ninh, đặc biệt là sau vụ khủng bố tại một phòng hòa nhạc ở Moscow hồi tháng 3 khiến 145 người thiệt mạng. Nhóm Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) đã tuyên bố nhận trách nhiệm về vụ việc.

Dagestan ở đâu?

Dagestan, nằm ở Bắc Caucasus, giữa Chechnya và Biển Caspian, được biết đến là một trong những khu vực đa dạng nhất nhưng đầy biến động của Nga. Khu vực này có hơn 30 dân tộc được công nhận và 13 ngôn ngữ địa phương được trao quy chế đặc biệt cùng với tiếng Nga.

Dagestan đã chứng kiến ​​sự bùng nổ dân số trong những năm gần đây, đạt 3,2 triệu người vào năm 2024. Theo thống kê của Chính phủ Nga, khoảng 95% dân số được xác định là người Hồi giáo, nhưng khu vực này cũng có cộng đồng Kito giáo và Do Thái lâu đời. Cộng đồng Do Thái có niên đại từ thế kỷ thứ 5.

Lịch sử bạo lực

Dagestan đã bị tàn phá bởi bạo lực kể từ đầu những năm 2000, khi những chiến binh nổi dậy trong các cuộc chiến tranh ly khai ở nước láng giềng Chechnya bị đẩy vào khu vực do áp lực từ lực lượng an ninh Nga và nhà lãnh đạo Chechnya Ramzan Kadyrov.

Hơn một thập kỷ trước, Dagestan thường xuyên xảy ra các vụ đánh bom, tấn công cảnh sát và bắt cóc, tất cả đều gây ra bởi những kẻ cực đoan.

Nhà phân tích chính trị và an ninh Harold Chambers cho biết, đại dịch COVID-19 và xung đột Nga – Ukraine xảy ra đã khiến bạo lực ở Dagestan giảm xuống. Tuy nhiên, khu vực này vẫn bất ổn.

Các nhà hoạt động ở Nga cho biết số lượng người Dagestan đang phục vụ trên chiến trường ở Ukraine không tương xứng với các nơi khác. Tháng 10/2022, các video lan truyền cho thấy những cuộc biểu tình ở Dagestan phản đối việc dân số nước này phải tham gia chiến sự ở Ukraine nhiều hơn những vùng khác của Nga.

Tháng 10 năm ngoái, sân bay Makhachkala đã xảy ra bạo loạn nhắm vào một chuyến bay từ Israel, cho thấy mức độ cực đoan vẫn còn cao. Hàng trăm người đàn ông, một số mang theo biểu ngữ có khẩu hiệu bài Do Thái, lao vào đường băng, đuổi theo hành khách và ném đá vào cảnh sát. Hơn 20 người bị thương, không ai trong số họ là người Israel.

Điều gì đã xảy ra ở Dagestan?

Các cuộc tấn công diễn ra vào tối 23/6 tại thành phố Derbent và thủ phủ vùng Makhachkala. Bộ Nội vụ Nga cho biết một nhóm người có vũ trang đã tấn công một giáo đường Do Thái và một nhà thờ Chính thống giáo ở Derbent.

Những kẻ tấn công đã nổ súng và dùng bom xăng đốt cháy tòa nhà, chưa đầy một giờ trước buổi cầu nguyện buổi tối. Nhiều nạn nhân là nhân viên bảo vệ và cảnh sát, những người đã tăng cường an ninh cho sau sự cố ở sân bay Makhachkala liên quan đến chuyến bay từ Israel.

Theo Phó Giám đốc cơ quan giám sát công cộng địa phương Shamil Khadulayev, tại nhà thờ, những kẻ tấn công đã cắt cổ Linh mục Nikolai Kotelnikov, một linh mục Chính thống Nga 66 tuổi, trước khi đốt nhà thờ. Vụ tấn công xảy ra vào ngày các tín hữu Chính thống kỷ niệm Lễ Chúa Thánh Thần Hiện Xuống, còn được gọi là Lễ Chúa Nhật Ba Ngôi.

Gần như đồng thời, xuất hiện các báo cáo về một cuộc tấn công vào một nhà thờ, giáo đường Do Thái và đồn cảnh sát giao thông ở Makhachkala, cách đó khoảng 120 km về phía bắc. Ủy ban chống khủng bố Nga cho biết ít nhất 5 tay súng đã bị tiêu diệt.

Tại sao vụ việc xảy ra vào thời điểm này?

Nhà phân tích Chambers cho biết có một số yếu tố đã góp phần gây ra tình trạng bất ổn ở Dagestan, bao gồm cả những người ủng hộ Ukraine. Ông cũng cho biết “xu hướng cực đoan hóa thanh niên lâu dài đã góp phần gây ra những gì chúng ta thấy ở Makhachkala và Derbent”.

Đến nay, Tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) đã tuyên bố nhận trách nhiệm về hàng loạt vụ tấn công. 

Al Azaim Media, một kênh tiếng Nga liên kết với Nhà nước Hồi giáo ở tỉnh Khorasan, đăng tải vào tối 23/6 sau khi các cuộc đấu súng đang giảm dần rằng họ đã chờ đợi khoảnh khắc này từ lâu và rằng: “Những người anh em của chúng tôi đến từ Caucasus cho chúng tôi biết rằng họ vẫn còn mạnh mẽ. Họ đã cho thấy khả năng của mình”.

Thống đốc Dagestan Sergei Melikov nói trong một tuyên bố bằng video rằng những kẻ tấn công nhằm mục đích “gieo rắc sự hoảng loạn và sợ hãi” và cố gắng liên kết cuộc tấn công với hoạt động quân sự của Moscow ở Ukraine, nhưng ông cũng không đưa ra bằng chứng nào.

Bất chấp những liên kết địa phương này, một số chính trị gia Nga vẫn tìm cách chỉ trích NATO và Ukraine. Nhà lập pháp địa phương Abdulkarim Gadzhiev đổ lỗi cho “các cơ quan đặc biệt của Ukraine và các nước NATO”. Kiev đã kịch liệt phủ nhận mọi sự liên quan.

Tại Moscow, người đứng đầu ủy ban đối ngoại Duma quốc gia Nga, Leonid Slutsky, đổ lỗi cho “các thế lực bên ngoài” nhằm chia rẽ người Nga và “gieo rắc hoảng loạn”. 

Cơ quan chức năng phản ứng như thế nào?

Chuyên gia phân tích Mark Youngman cho biết lịch sử bạo lực của Dagestan có nghĩa là khu vực này có sự hiện diện an ninh dày đặc. Tuy nhiên, phản ứng trước các vụ tấn công vẫn còn chậm chạp, các cơ quan nhà nước khác nhau đưa ra các báo cáo trái ngược nhau khi mọi chuyện diễn ra.

“Nếu nhìn dưới góc độ an ninh, vụ việc thật đáng lo ngại vì có số lượng nhân viên an ninh thương vong cao”, Youngman nói, đồng thời lưu ý rằng chính quyền Nga báo cáo có ít nhất 15 nhân viên an ninh trong số những người thiệt mạng.

Hãng thông tấn nhà nước Nga TASS dẫn các nguồn thực thi pháp luật cho biết một quan chức Dagestan đã bị bắt giữ vì cáo buộc con trai ông ta liên quan đến vụ tấn công.

Trong khi đó, vẫn còn lo ngại rằng bộ máy an ninh rộng rãi của Nga chưa học được bài học từ vụ tấn công nhà hát Crocus City Hall ở Moscow. Chambers cho biết các nhà chức trách “đã mất cảnh giác” trước cuộc tấn công hôm 23/6. 

Ông cho biết không có bằng chứng nào cho thấy “chiến lược chống khủng bố rộng rãi hơn của Nga thay đổi sau vụ khủng bố nhà hát Crocus City Hall”.

Ngọc Ánh (theo AP)