អត្តចរិតរបស់ប្រជាជន Thang Long-Hanoi

នៅពេលពិភាក្សាអំពីរបៀបរស់នៅរបស់ជនជាតិហាណូយ មនុស្សជាច្រើនតែងតែដកស្រង់ថា៖ "ទោះបីជាមិនក្រអូបក៏ដោយ ក៏វានៅតែជាផ្កាម្លិះ / ទោះបីជាមិនឆើតឆាយក៏ដោយ វានៅតែជាមនុស្សមកពីខេត្ត Trang An"។ អ្នកស្រាវជ្រាវវប្បធម៌មួយចំនួនជឿថា ប្រយោគនេះគឺជាប្រយោគ “មឿ” ក្នុងបទ “ថាញ់ថាំងឡុង” របស់ ង្វៀន កុងទ្រូ (១៧៧៨-១៨៥៨)។ ប៉ុន្តែមានមតិមួយទៀត ប្រយោគនេះជាបទចម្រៀងប្រជាប្រិយរបស់ដី Thang Long ហើយ Nguyen Cong Tru បានបញ្ចូលវាក្នុងបទ “Thang Long Citadel”។

មនុស្សជាច្រើនក៏បានដកស្រង់ពាក្យថា “សំឡេងមនុស្សច្បាស់ក៏ច្បាស់ / កណ្តឹងបន្លឺឡើងលើជញ្ជាំងក៏រោទ៍ដែរ” ឬប្រើចម្រៀងប្រជាប្រិយភូមិឡាង “អរគុណមនុស្សច្បាស់ដឹកទៅរាជធានី”។ Lang គឺជាភូមិមួយនៅមាត់ទន្លេ To Lich ភាគខាងលិចរាជធានី Thang Long ដែលល្បីល្បាញខាងដាំបន្លែ។ ដោយសារតែអ្នករាជធានីមានភាពឆើតឆាយ ជនជាតិ Lang ដែលដឹកបន្លែទៅលក់ក៏ត្រូវតែឆើតឆាយដែរ។

ផ្ទះវប្បធម៌ហាណូយ Hoang Dao Thuy។

អ្នកវប្បធម៌ Hoang Dao Thuy (1900-1994) មកពីភូមិ Lu នៅទន្លេ To Lich ប៉ុន្តែកើតនៅផ្លូវ Hang Dao ។ គាត់គឺជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅជាច្រើនអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រ វប្បធម៌ និងជីវិតសង្គមនៅទីក្រុងហាណូយមុនឆ្នាំ 1954 រួមទាំងសៀវភៅ "Elegant Hanoi" ដែលបានបោះពុម្ពក្នុងឆ្នាំ 1991។ គាត់ត្រូវតែធ្វើការស្រាវជ្រាវស៊ីជម្រៅមុនពេលដាក់ឈ្មោះសៀវភៅបែបនេះ។ ភាពឆើតឆាយ កល្យាណ និងសុភាព គឺជារបៀបរស់នៅបែបវប្បធម៌។ មាគ៌ានេះបានហួសពីសភាវៈឈានដល់កម្រិតនៃហេតុនោះហើយ ពោលគឺការដឹងខ្លួន ដឹងខ្លួននិងសហគមន៍។

នៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោក Samuel Baron ដែលមានចំណងជើងថា "ការពិពណ៌នាអំពីព្រះរាជាណាចក្រតុងទីន" (បោះពុម្ពនៅឆ្នាំ 1683) មានអត្ថបទអំពីបុរសរបស់ថាំងឡុងថា "កម្រឃើញពួកគេផឹកទឹកមុខក្រហមនៅតាមផ្លូវ ឬដេកស្រវឹង"។ ពេលទៅសួរសុខទុក្ខអ្នកជំងឺ គេមិនសួរផ្ទាល់ទេថា៖ «តើជំងឺរបស់អ្នកមានជំងឺយ៉ាងណាដែរ? ប៉ុន្តែដោយប្រើល្បិចកល៖ "តើអ្នកអាចញ៉ាំបាយប៉ុន្មានចានចុងក្រោយនេះ?" ឪពុករបស់ Baron ជាជនជាតិហូឡង់ ហើយម្តាយរបស់គាត់មកពី Thang Long។ គាត់បានរស់នៅក្នុង Thang Long ជាច្រើនទស្សវត្សរ៍ ហើយធ្វើការអស់រយៈពេលជាយូរសម្រាប់ក្រុមហ៊ុន British East India Company។

នារីហាណូយទៅផ្សារផ្កាក្នុងឱកាសបុណ្យតេតគីហូយឆ្នាំ ១៩៥៩។ (រូបថត៖ TTXVN)

Thang Long គឺជារាជធានីប្រហែល 800 ឆ្នាំ ចាប់ពីរាជវង្ស Ly ដល់ Le ដោយមានផ្ទៃដីតូច និងចំនួនប្រជាជនតិច។ នៅក្នុងរាជធានីមានស្តេច កុកងឺ ទាហាន ហើយនៅក្នុងរាជធានីមានផ្នែកតូចមួយប៉ុណ្ណោះដែលធ្វើកសិកម្ម ភាគច្រើនធ្វើពាណិជ្ជកម្ម សេវាកម្ម និងផលិតសិប្បកម្ម។ ជារៀងរាល់ថ្ងៃនៅតាមដងផ្លូវ ពួកគេជួបមន្ត្រី និងទាហាន ដូច្នេះពួកគេប្រុងប្រយ័ត្ន និងប្រុងប្រយ័ត្នក្នុងការនិយាយរបស់ពួកគេ ដើម្បីជៀសវាងការបង្កបញ្ហាដល់ខ្លួន។ របៀបរស់នៅដែលមិនចេះពិចារណាក៏ប៉ះពាល់ដល់ការស្លៀកពាក់របស់ស្ត្រីដែរ។

សៀវភៅ “In Tonkin” (Au Tonkin) គឺជាបណ្តុំនៃអត្ថបទដែល Paul Bonnetain អ្នកយកព័ត៌មានរបស់ “Le Figaro” បានសរសេរអំពីតុងកឹង និងហាណូយនៅចុងសតវត្សរ៍ទី ១៩។ នៅក្នុងអត្ថបទ “ដើរកាត់ទីក្រុងហាណូយ” គាត់បានរៀបរាប់ពីរបៀបដែលស្ត្រីស្លៀកពាក់៖ “យើងឃើញស្ត្រីស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ពណ៌ស្រអាប់នៅខាងក្រៅ ប៉ុន្តែនៅខាងក្នុងមនុស្សជាច្រើនពាក់អាវអៅដាយមិនប្រុងប្រយ័ត្ន យើងរាប់បានរហូតដល់ដប់ពណ៌ភ្លឺ”។

Jerome Richard គឺជាបូជាចារ្យជនជាតិអង់គ្លេសម្នាក់ដែលរស់នៅ Thang Long អស់រយៈពេល 18 ឆ្នាំ។ គាត់បានសរសេរ "ប្រវត្តិសាស្រ្តធម្មជាតិ ស៊ីវិល និងនយោបាយនៃតំបន់ Dang Ngoai" ដែលបានបោះពុម្ពនៅឆ្នាំ 1778 (Histoire naturelle civile et politique du Tonkin)។

ទាក់ទងនឹងការរស់នៅក្នុងរាជធានី Thang Long លោកបានសរសេរថា៖ «ការធ្វើតាមក្បួនច្បាប់តឹងរ៉ឹង» ខណៈនៅក្រៅរាជធានីមាន«ផាសុកភាពជាង»។ មិនដូចភូមិនៅឆ្ងាយពីចំណុចកណ្តាលនៃអំណាចដែល«ច្បាប់ស្ដេចខ្សោយជាងទំនៀមទម្លាប់ភូមិ» ប្រជាជននៅថាាំងឡុង «ទទួលអារម្មណ៍ក្ដៅពេលជិតភ្លើង»។

តាំងពីរាជវង្សលីមក មានហាងលក់មាស និងប្រាក់ ហាងផលិតឧបករណ៍កសិកម្មដែក ហើយរាជវាំងមានរោងជាង Bach Tac ដែលផលិតទំនិញប្រើប្រាស់សម្រាប់បម្រើដល់ឧបករណ៍រដ្ឋបាលរបស់រាជវាំង។

ថាំង ឡុង ហៅ កែ ច. ការងារជួញដូរត្រូវធ្វើដោយស្ត្រីទាំងស្រុង។ ដើម្បីលក់ផលិតផល គេនិយាយយ៉ាងប៉ិនប្រសប់ ប៉ុន្តែមិនក្លែងបន្លំ ទន់ភ្លន់ តែបញ្ចុះបញ្ចូល បង្កើតទំនុកចិត្តដល់អតិថិជន។ របៀបរស់នៅមិនមែនកើតឡើងដោយធម្មជាតិទេ។ នៅពេលដែលសង្គមរីកចម្រើន វាត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយច្បាប់ ព្រះរាជក្រឹត្យ សាសនា ជំនឿ ។ល។ ការកែសម្រួលជាកាតព្វកិច្ចទាំងនេះបន្តិចម្តងៗក្លាយជាទំនៀមទម្លាប់ បង្កើតស្តង់ដារសីលធម៌សម្រាប់សហគមន៍ និងសង្គម។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រជាជនថាាំងឡុងបានដឹងថាការរស់នៅក្នុងរាជធានីគឺជាប្រភពនៃមោទនភាព ដូច្នេះពួកគេបានផ្លាស់ប្តូរខ្លួនឯង។

អ្នកខ្លះគិតថារបៀបរស់នៅឆើតឆាយមានតែក្នុងចំណោមវណ្ណៈសក្តិភូមិតែប៉ុណ្ណោះ នេះមិនមែនជាការពិតទេ ភាគច្រើនអ្នកដែលប្រឡងជាប់តាមខេត្តបានទៅថាងឡុងដើម្បីក្លាយជាកុកងឺ ហើយកុកងឺទាំងនេះគឺ “ថាងឡុង” តាមរបៀបរស់នៅ។

លោក Jerome Richard បានប្រាប់អំពីអាហារដែលគាត់ត្រូវបានអញ្ជើញដោយបុរសអ្នកមានម្នាក់នៅក្នុងរដ្ឋធានីដូចតទៅ៖ "ម្ចាស់ផ្ទះមានភាពរួសរាយរាក់ទាក់ និងរាក់ទាក់ ញញឹមដាក់ខ្ញុំនៅមាត់ទ្វារ។ គាត់បម្រើសាច់ជ្រូកឱ្យខ្ញុំ ដែលត្រូវបានកាត់ស្មើៗគ្នា បង្ហាញពីភាពល្អិតល្អន់ និងយុត្តិធម៌។ បន្ទាប់ពីបរិភោគរួច ម្ចាស់ផ្ទះបានឱ្យខ្ញុំនូវកន្សែងសសម្រាប់ជូតមាត់ និងអាងទឹកក្តៅមួយសម្រាប់ខ្ញុំ។"

ថាងឡុង ជារាជធានី។ តាំងពីឆ្នាំ១៩៧៦ រហូតមកដល់ពេលនេះ ជារាជធានីនៃសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមវៀតណាម។ រាជធានីគឺជាមជ្ឈមណ្ឌលនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌ ដូច្នេះរបៀបរស់នៅខុសពីប្រជាជនក្នុងតំបន់កសិកម្ម។

ក្នុង “ដាយណាំធុក Luc” ប្រវតិ្តសាស្រ្តផ្លូវការនៃរាជវង្សង្វៀន វគ្គ “សម័យទី៤” បានកត់ត្រាព្រះរាជបន្ទូលរបស់ស្តេច Tu Duc អំពីរបៀបរស់នៅរបស់ប្រជាជនហាណូយ។ អាចសង្ខេបជា៦ពាក្យ៖ «អួតអាង ប្រណិត សប្បុរស» ។ Tu Duc គឺជាស្តេចដ៏ឆ្លាតវៃដែលមានចំណេះដឹងទូលំទូលាយ ហើយបានឡើងគ្រងរាជ្យយូរជាងគេក្នុងចំណោមស្តេចនៃរាជវង្សង្វៀន (1848-1883) ដូច្នេះការវាយតម្លៃរបស់គាត់គឺគួរឱ្យទុកចិត្ត។

អំនួតគឺគោរពយុត្តិធម៌ ស្អប់អំពើអាក្រក់ មិនប្រជែងគ្នា អំនួតមានសុចរិត។ ក្នុងសម័យរាជវង្សង្វៀន មានមនុស្សមកពីទីក្រុងហាណូយបានប្រឡងជាប់ដើម្បីក្លាយជាភាសាចិនកុកងឺ ប៉ុន្តែក៏មានអ្នកប្រាជ្ញជាច្រើនដែលមានមនោគមវិជ្ជា "រាជវង្សឡេ" ហើយមិនព្រមអង្គុយ "នៅតុតែមួយ" ជាមួយរាជវង្សង្វៀន។

តាមគំរូរបស់លោក Chu Van An ពួកគេបានត្រឡប់ទៅទីក្រុងវិញ ដើម្បីបើកសាលារៀន។ ពួកគេជាអ្នកប្រាជ្ញ៖ Le Dinh Dien, Vu Thach, Nguyen Huy Duc... ង្វៀន សៀវ បានប្រឡងជាប់ ហើយបានក្លាយជាមន្ត្រីមួយរយៈ ប៉ុន្តែគាត់នឿយហត់ក្នុងការឱនក្បាល និងស្វែងរកកិត្តិនាម និងទ្រព្យសម្បត្តិក្នុងមុខតំណែង។ គាត់បានចូលនិវត្តន៍ ហើយបើកសាលា Phuong Dinh។ ពួកគេបានបង្រៀនសិស្សរបស់ពួកគេនូវចំណេះដឹង ជាពិសេសបុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់បញ្ញវន្តក្នុងសម័យអន្តរកាល។ ក្រឡេកទៅមើលប្រវត្តិសាស្ត្រវិញ មានមនុស្សតិចណាស់មកពីទីក្រុងចាស់ក្លាយជាមន្ត្រី ហើយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ក៏កម្រមានដែរ។

មិនត្រឹមតែមនុស្សប្រុសមានចិត្តទូលាយនិងមានចិត្តមេត្តាប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ជាស្ត្រី និងក្មេងស្រីនៃ Thang Long-Hanoi ដែរ។ បទចម្រៀងបុរាណរបស់ទីក្រុងហាណូយមួយបទពោលថា "ដុងថាញ់ជាម្ដាយឪពុករបស់អ្នក បើអ្នកឃ្លានខ្វះសម្លៀកបំពាក់ ចូរទៅដុងថាញ់"។ ផ្សារ Dong Thanh មានតាំងពីរាជវង្សលី។ ក្នុងរយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំនៃគ្រោះមហន្តរាយធម្មជាតិ និងការបរាជ័យនៃដំណាំ ប្រជាជនមកពីតំបន់ក្រីក្របានសម្រុកទៅថាំងឡុង។ ពួកគេបានទៅផ្សារ ហើយត្រូវបានឈ្មួញ និងអ្នកចូលផ្សារផ្តល់អាហារ និងប្រាក់។

ក្នុងរជ្ជកាលស្តេច Tu Duc អ្នកស្រី Le Thi Mai បានសាងសង់ផ្ទះសម្រាប់សិស្សានុសិស្សមកពីខេត្តស្នាក់នៅដោយមិនគិតប្រាក់។ សម្រាប់សិស្សក្រីក្រ នាងក៏បានផ្តល់អង្ករ ក្រដាស និងប៊ិច; ត្រូវបានព្រះរាជាប្រទានគោរមងារថា «ធៀនទូចខាផុង» ។ នៅឆ្នាំ 1927 ស្ត្រីខ្លះបានបង្កើតក្រុមល្ខោន "Nu Tai Tu" ដើម្បីសម្តែងរឿង "Trang Tu Co Bon" នៅឯរោងមហោស្រពដើម្បីរៃអង្គាសប្រាក់ជួយប្រជាជននៅខេត្តភាគខាងជើងដែលរងផលប៉ះពាល់ដោយទឹកជំនន់។ លោកស្រី Ca Moc (aka Hoang Thi Uyen) បានបើកសាលាមត្តេយ្យដោយឥតគិតថ្លៃ។ នៅពេលទំនប់ទឹកបានបាក់ អ្នកស្រីបានអំពាវនាវដល់អាជីវករស្ត្រីនៅតាមដងផ្លូវ ឱ្យចូលរួមវិភាគទាន និងស្នើឱ្យយុវជននាំយកទៅសង្គ្រោះ។ នាងក៏បានបង្កើតមណ្ឌលថែទាំសម្រាប់មនុស្សចាស់អនាថា។ ដោយទឹកចិត្តសប្បុរសរបស់នាង នៅឆ្នាំ 1946 ប្រធានហូជីមិញបានអញ្ជើញនាងទៅព្រះបរមរាជវាំងភាគខាងជើងដើម្បីផឹកតែ ហើយសង្ឃឹមថានាងនឹងបន្តមើលថែទាំជនក្រីក្រ។

ភាពស្មុគ្រស្មាញក្នុងអាជីវកម្ម និងទំនើបកម្មក្នុងការកម្សាន្តក៏ជាលក្ខណៈពិសេសរបស់ប្រជាជនហាណូយផងដែរ។ ក្នុងរជ្ជកាល Le ភូមិ Vong Thi រីកដុះដាល ដូច្នេះគេហៅថា “វាលផ្កា Vong Thi”។ ប្រជាជនមកទីនេះមិនត្រឹមតែរីករាយនឹងផ្កាប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងបានផឹកស្រាឈូកដ៏ល្បីរបស់ភូមិថីឃឿ រីករាយជាមួយកាទ្រ និងផ្តល់រង្វាន់ដល់អ្នកចម្រៀងដោយបទចម្រៀងចាក់ដោតបេះដូង។ សៀវភៅ “Vu trung tuy but” របស់អ្នកប្រាជ្ញខុងជឺ Pham Dinh Ho (1768-1839) គឺជាកំណត់ត្រានៃសង្គម Thang Long កំឡុងពេលដែល “ស្តេច Le និង Lord Trinh” បានប្រយុទ្ធដណ្តើមអំណាចនៅចុងសតវត្សទី 18 ។

ផ្សារតេតនៅហាណូយចាស់។

Pham Dinh Ho លាតត្រដាងពីអំពើអាក្រក់របស់កុកងឺនៅក្នុងតុលាការ ដោយសរសើររបៀបរស់នៅ ចេះហូប ចេះលេង និងចេះប្រព្រឹត្តអំពើរបស់ប្រជាជន Thang Long។ ទាក់ទិននឹងចំណង់ចំណូលចិត្តនៃការលេងផ្កា លោកបានសរសេរថា៖ «ការលេងផ្កាចំពោះអ្នកស្រុកថាងឡុង មិនមែនគ្រាន់តែជារឿងធម្មតាទេ គឺប្រើផ្កា និងរុក្ខជាតិលម្អដើម្បីបង្ហាញពីសីលធម៌របស់មនុស្ស។ ម្យ៉ាងវិញទៀត គ្រាន់តែមើលមនុស្សលេងជាមួយផ្កា យើងអាចដឹងពីសីលធម៌របស់គេ។

ក្នុងទស្សវត្សរ៍ឆ្នាំ 1930 ក្មេងស្រីហាណូយបានផ្តួចផ្តើមរបៀបរស់នៅបែបទំនើប។ ពួកគេមិនបានកាត់សក់កណ្តាលឱ្យលេចចេញជាផ្លូវការទេ ប៉ុន្តែបានសិតសក់ទៅចំហៀង ស្លៀកខោខ្លី និងស្លៀកឈុតហែលទឹកទៅហែលទឹកនៅអាងទឹក Quang Ba។ ពួកគេបានសិក្សាភាសាបារាំង និងសរសេរកំណត់ហេតុប្រចាំថ្ងៃ។ ថ្វីត្បិតតែវាជារបៀបរស់នៅថ្មីក៏ដោយ ក៏លទ្ធិទំនើបនិយមជាចលនាតស៊ូប្រឆាំងនឹងភាពឃោរឃៅ និងឃោរឃៅនៃសង្គមចាស់ចំពោះស្ត្រី។

ចលនាស្ត្រីសម័យទំនើបនៅទីក្រុងហាណូយ គឺជាចលនាដំបូងគេដែលទាមទារសមភាពយេនឌ័រនៅវៀតណាម និងអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ វាជារឿងធម្មជាតិដែលពួកគេបានទិញរបស់ប្រណិតៗជាច្រើន ព្រោះថា ឡុង-ហាណូយ មានវណ្ណៈកណ្តាល ភាពប្រណីតក៏ជាទម្រង់នៃការបង្ហាញពីវណ្ណៈ ឬឥទ្ធិពលដោយពាក្យថា “លុយច្រើនស្ថិតស្ថេរ/មានលុយតិចតួច អ្នកអាចចាប់ផ្តើមឡើងវិញបាន”។

ផ្លូវ Hang Gai លក់របស់ក្មេងលេងនៅថ្ងៃ ១៥ កើត ខែ ៨ តាមច័ន្ទគតិ ឆ្នាំ ១៩២៦។ (រូបថត៖ បណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្ត្រសង្គមវៀតណាម)

ថាងឡុងជាកន្លែងដែលទិសទាំងបួនប៉ះគ្នា ក្មេងជំនាន់ក្រោយដើរតាមរបៀបរស់នៅរបស់មនុស្សជំនាន់មុន។ អ្នកខ្លះនិយាយថា អរិយធម៌ និងវប្បធម៌បារាំងបានបង្កើតភាពឆើតឆាយ។ វាមិនអាចប្រកែកបានថាវប្បធម៌ខាងក្រៅមានឥទ្ធិពលលើរបៀបរស់នៅ ប៉ុន្តែវាគ្រាន់តែធ្វើឱ្យភាពឆើតឆាយកាន់តែខ្លាំង។ របៀបរស់នៅ អាកប្បកិរិយា និងចរិតលក្ខណៈមិនមែនជាតម្លៃដែលមិនអាចកែប្រែបានឡើយ។ ពួកគេផ្លាស់ប្តូរដើម្បីសម្របខ្លួនទៅនឹងសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមទីក្រុងហាណូយនាពេលបច្ចុប្បន្ន ប៉ុន្តែពួកគេផ្លាស់ប្តូរដោយផ្អែកលើចរិតលក្ខណៈធម្មជាតិ។