Việc sửa Luật Đất đai 2013 được chính thức khởi động cách đây 3 năm, vào tháng 8/2020, khi Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập Ban chỉ đạo tổng kết thi hành Luật Đất đai và xây dựng dự án Luật Đất đai (sửa đổi), đồng thời giao Bộ TN&MT là cơ quan chủ trì xây dựng Dự án Luật.
Mốc thời gian quyết định cho việc hình thành các quan điểm, chủ trương chính của dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) là vào ngày 16/6/2022, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết số 18-NQ/TW về “Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tạo động lực đưa nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao”. Nghị quyết kỳ vọng đổi mới, hoàn thiện thể chế về quản lý sử dụng đất đai, khai thông, tạo sức bật từ nguồn lực đất đai.
Những điểm mới của Nghị quyết 18-NQ/TW nếu được thể chế hóa trong Luật sẽ làm thay đổi căn bản một số chính sách đất đai hiện hành. Đó là bỏ khung giá đất, hy vọng sẽ xóa bỏ tình trạng giá ảo, giá thật; giao đất, cho thuê đất chủ yếu thông qua đấu giá, đấu thầu; thiết lập thị trường quyền sử dụng đất; mở rộng đối tượng và hạn mức chuyển nhượng đất nông nghiệp; quản lý chặt hơn đất đa mục đích…
“Nguồn lực đất đai được quản lý, khai thác, sử dụng bảo đảm tiết kiệm, bền vững, hiệu quả cao nhất; đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa công bằng và ổn định xã hội; bảo đảm quốc phòng, an ninh; bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu; tạo động lực để nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao.
Nghị quyết 18-NQ/TW
Sau khi có ngọn đuốc Nghị quyết 18-NQ/TW soi sáng về quan điểm, việc sửa Luật Đất đai bước vào chặng đường nghiên cứu, phân tích, xác định cho được những quy định vừa đúng chủ trương, vừa khả thi trong thực tế. Và để có được những điều khoản chất lượng ấy, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã quyết định tổ chức một đợt lấy ý kiến nhân dân.
Có lẽ sau đợt lấy ý kiến nhân dân xây dựng Hiến pháp 2013, đợt lấy ý kiến sửa đổi Luật Đất đai đầu năm 2023 diễn ra sâu rộng nhất trong những năm trở lại đây. Chỉ trong vòng 2 tháng rưỡi, từ 3/1/2023 đến 15/3/2023, cơ quan chủ trì soạn thảo – Bộ TN&MT đã nhận được hơn 12 triệu lượt ý kiến góp ý, thể hiện quan tâm đặc biệt của nhân dân với đạo luật hết sức quan trọng này.
Trong số hơn 12,1 triệu lượt ý kiến thì 89% đến từ các tổ chức chính trị – xã hội, trong đó Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nhận được hơn 8,36 triệu lượt ý kiến (chiếm 69%); Trung ương Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam nhận được hơn 2,3 triệu lượt ý kiến (chiếm 19,4%). Ý kiến từ các UBND các tỉnh thành là hơn 1,3 triệu lượt (chiếm 10,8%)…
Như vậy, nhân dân từ khắp các địa phương, các tổ chức, các ngành nghề, giới trí thức, doanh nhân hay người nông dân đều được hỏi ý kiến và có quyền thể hiện chính kiến của mình.
Trong đợt lấy ý kiến này, chúng ta không chỉ thu được những góp ý để xây dựng dự thảo luật mà từ đây, người dân được “nói lời gan ruột” của họ về mảnh đất mà họ đang sinh sống, từ đây “đất” cũng có tiếng nói với người sử dụng mình.
Nhận rõ đây là một bộ luật phức tạp và có sức ảnh hưởng lớn đến kinh tế xã hội đất nước, đến từng người dân, Quốc hội đã quyết định thảo luận thêm một kỳ họp so với các dự án Luật khác. Nghĩa là thay vì xem xét và thông qua trong 2 kỳ họp thì riêng đối với Luật Đất đai (sửa đổi), Quốc hội sẽ thảo luận trong 3 kỳ họp (kỳ thứ 4, 5, 6) và dự kiến thông qua tại kỳ họp thứ 6 (tháng 11/2023). Thêm nữa, trong cả 3 kỳ họp, thời gian thảo luận tại hội trường đều diễn ra nguyên một ngày, nghĩa là gấp đôi so với thời gian thảo luận các dự án Luật khác.
Trong khoảng 10 năm trở lại đây, chưa có một dự án Luật nào lại nhận được sự quan tâm đặc biệt của những người đứng đầu đất nước như Luật Đất đai (sửa đổi).
Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trong buổi tiếp xúc cử tri hồi tháng 5/2022 nhấn mạnh, Luật Đất đai sửa đổi thế nào để phát huy thế mạnh của đất đai là rất khó. Do đó, đòi hỏi vừa phải có nghiên cứu, tổng kết mang tầm chiến lược nhưng cũng phải thiết thực, hàng ngày; vừa lý luận, vừa thực tiễn, phải đảm bảo đời sống của người dân và phải vì lợi ích quốc gia, dân tộc.
Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ không dưới 5 lần chủ trì các hội nghị, hội thảo, tọa đàm thảo luận về dự thảo Luật Đất đai và nhiều lần góp ý vào từng quy định trong dự thảo Luật.
Kết quả cuối cùng của quá trình xây dựng, thông qua Luật Đất đai là ví dụ sinh động nhất để đánh giá năng lực xây dựng pháp luật của Chính phủ, Quốc hội, các tổ chức, cơ quan hữu quan, đánh giá năng lực thể chế hóa chủ trương của Đảng vào chính sách, pháp luật của Nhà nước; đánh giá năng lực kiến tạo phát triển; năng lực tháo gỡ vướng mắc khó khăn trước đây và không phát sinh khó khăn, vướng mắc mới; năng lực thể hiện tính công khai, minh bạch trong xây dựng pháp luật; cũng là ví dụ sinh động nhất thể hiện chúng ta thực hiện tốt chủ trương của Trung ương, Đảng trong việc chống tiêu cực, cài cắm lợi ích trong công tác xây dựng pháp luật.
Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ
Người đứng đầu Quốc hội khóa XV khẳng định việc xây dựng, hoàn thiện dự án Luật Đất đai (sửa đổi) là nhiệm vụ trọng tâm của công tác pháp luật trong nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV.
Tại nhiều diễn đàn, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cũng chia sẻ những tâm tư về quản lý đất đai và những kỳ vọng đổi mới về chính pháp luật nhằm đưa đất đai thực sự trở thành nguồn lực cho phát triển đất nước.
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà bám sát quá trình sửa đổi Luật Đất đai từ khi ông còn là Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường. Ông luôn yêu cầu phải lắng nghe, khái quát từ thực tiễn để phản ánh chính xác tiếng nói, tâm tư, nguyện vọng của người dân ở mỗi vùng, miền với đặc trưng văn hóa, điều kiện kinh tế, tự nhiên khác nhau.
Bộ trưởng Bộ TN&MT Đặng Quốc Khánh nhận nhiệm vụ tư lệnh ngành TN&MT từ tháng 5/2023, liên tục từ đó đến nay, ông luôn sát cánh với Ban soạn thảo, Tổ biên tập và chỉ đạo phối hợp chặt chẽ với cơ quan thẩm tra để hoàn thiện dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) một cách chất lượng nhất.
Trên tư cách đại biểu Quốc hội ở tỉnh vùng cao Hà Giang, Bộ trưởng Bộ TN&MT Đặng Quốc Khánh đặc biệt quan tâm đến chính sách đất đai cho đồng bào dân tộc thiểu số, bên cạnh các vấn đề quản lý đất đai nóng bỏng như thu hồi đất, hỗ trợ tái định cư, định giá đất…
Từ sau kỳ họp thứ 5 Quốc hội khóa XV, cơ quan chủ trì thẩm tra – Ủy ban Kinh tế của Quốc hội là cơ quan chủ trì tiếp thu, giải trình hoàn thiện Dự án Luật. Chỉ riêng trong tháng 8/2023, các cơ quan của Quốc hội đã tổ chức 7 buổi làm việc, hội thảo, thảo luận chuyên sâu về dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi). Hội nghị đại biểu Quốc hội chuyên trách diễn ra ngày 30/8 thu được nhiều ý kiến đa chiều. Trong hai phiên họp liên tiếp (phiên 25 và 26), Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng thảo luận các nội dung khác nhau của dự thảo Luật. Từng điều khoản, từng khái niệm, từng nội dung được đào xới kỹ lưỡng, soi chiếu với thực tế để tìm ra phương án khả thi, phù hợp nhất.
Đến thời điểm này, dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) đã được chuẩn bị một cách công phu, đang chờ các ý kiến đóng góp của những đại biểu dân cử vào phiên thảo luận ngày mai 3/11. Hy vọng, các vấn đề lớn về chính sách, pháp luật đất đai sẽ dần sáng rõ.
Sau hai kỳ Quốc hội thảo luận và lấy ý kiến nhân dân trên toàn quốc cùng sự tham gia, góp ý của nhiều chuyên gia, dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) đã qua nhiều lần tiếp thu, chỉnh sửa và hoàn thiện.
Đến nay có thể điểm qua 9 điểm mới của dự thảo Luật trình ra Quốc hội kỳ họp thứ 6 này.
Thứ nhất, đảm bảo sự thống nhất chung trong hệ thống pháp luật giữa Luật Đất đai với các Luật có liên quan. Dự thảo mới nhất quy định những nội dung có liên quan của pháp luật khác thì đưa vào điều khoản chuyển tiếp để xử lý. Bên cạnh đó, xây dựng nguyên tắc đối với các quy định liên quan đến đất đai của các luật khác thì sẽ dẫn chiếu.
Sửa đổi Luật Đất đai phải thống nhất định hướng quan điểm của Nghị quyết 18/NQ- TW , đồng thời phải giải quyết được những vấn đề định hướng phát triển kinh tế – xã hội, đảm bảo quốc phòng an ninh của quốc gia; đảm bảo đất nước tiếp tục phát triển, nâng cao đời sống của Nhân dân; giải quyết được những vấn đề bức xúc, bất cập, tồn đọng trong lĩnh vực đất đai.
Bộ trưởng Bộ TN&MT Đặng Quốc Khánh
Thứ hai, vấn đề giải quyết đất cho đồng bào dân tộc thiểu số, dự thảo luật lần này bổ sung nhiều nội dung, như: nghiêm cấm việc giao dịch đất ở, đất sản xuất được Nhà nước giao, cho thuê theo chính sách hỗ trợ đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số; quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp huyện phải xác định chỉ tiêu các loại đất, dự án bố trí đất nhằm đảm bảo chính sách đất đai cho đồng bào dân tộc thiểu số; quy định thêm một trường hợp Nhà nước thu hồi đất để thực hiện chính sách đất đai cho đồng bào dân tộc thiểu số. Bên cạnh đó, xác định sẽ thu hồi một phần đất nông lâm trường sử dụng kém hiệu quả để giải quyết đất cho đồng bào dân tộc thiểu số.
Ngoài ra, Dự thảo còn có quy định về chính sách ưu đãi để giải quyết đất ở cho cán bộ, chiến sĩ, lực lượng vũ trang, giáo viên, nhân viên y tế công tác tại khu vực biên giới, hải đảo.
Thứ ba, về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, Dự thảo rà soát, quy định chi tiết nội dung quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất các cấp cũng được sửa đổi theo hướng đơn giản hoá, lồng ghép nội dung của kế hoạch sử dụng đất cấp tỉnh, kế hoạch sử dụng đất quốc phòng, kế hoạch sử dụng đất an ninh trong bước phân kỳ quy hoạch sử dụng đất cùng cấp để cắt giảm thủ tục lập, trình và phê duyệt, đảm bảo có hiệu lực đồng thời. Dự thảo khống chế thời gian bắt buộc triển khai thực hiện dự án khi đã được xác định trong kế hoạch sử dụng đất cấp huyện để đảm bảo quyền sử dụng đất của người sử dụng đất tại khu vực đã đưa vào kế hoạch sử dụng đất.
Thứ tư, về tài chính đất đai, giá đất, Dự thảo lần này tiếp tục có quy định cụ thể, rõ ràng, mạch lạc hơn về việc bỏ khung giá đất, quy định bảng giá đất được ban hành từ 1/1/2026 và được sửa đổi bổ sung điều chỉnh hàng năm phù hợp với nguyên tắc thị trường, rà soát các chính sách về thu tiền sử dụng đất, tiền thuê đất đảm bảo công khai minh bạch; hoàn thiện chính sách miễn giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất phù hợp với lĩnh vực, địa bàn, đối tượng…
Trong đó, mở rộng các trường hợp được áp dụng bảng giá để xác định giá đất và giảm các trường hợp phải xác định giá đất cụ thể. Trong xác định giá đất cụ thể, có quy định những tiêu chí, chỉ tiêu và giao cho UBND cấp tỉnh quy định rõ ràng hơn. Điều đó giúp người làm công tác định giá dễ thực hiện, tránh đùn đẩy, sợ trách nhiệm trong thi hành công vụ.
Thứ năm, về thu hồi đất, so với dự thảo lần trước, dự thảo lần này đã tiếp tục quy định thật cụ thể các trường hợp thật cần thiết thu đất để phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, đảm bảo phù hợp với quy định của Hiến pháp. Dự thảo bổ sung quy định “quét” cho phép sửa đổi, bổ sung về các trường hợp thu hồi đất của Luật Đất đai theo trình tự, thủ tục rút gọn để giải quyết các trường hợp bức thiết nảy sinh trong thực tế mà chưa được quy định trong Luật sau khi Luật Đất đai được ban hành mà vẫn đảm bảo nguyên tắc của Hiến pháp.
Thứ sáu, về giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất, Dự thảo tiếp tục thực hiện thực hiện cơ chế tự thỏa thuận giữa người dân và doanh nghiệp trong chuyển nhượng quyền sử dụng đất để thực hiện các dự án đô thị, nhà ở thương mại để bảo đảm quyền lợi hợp pháp của người đang có quyền sử dụng.
Dự thảo phân định rõ trường hợp áp dụng đấu giá, đấu thầu, quy định cụ thể tiêu chí, điều kiện thực hiện đấu giá, đấu thầu. Theo đó, thực hiện đấu giá quyền sử dụng đất đối với quỹ đất đã được bồi thường, hỗ trợ, tái định cư hoặc đất thuộc quyền quản lý, sử dụng của Nhà nước giúp việc giao đất, cho thuê đất được thực hiện minh bạch, tăng thu cho ngân sách nhà nước phục vụ lợi ích chung của quốc gia, dân tộc. Thực hiện đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án có sử dụng đất đối với các dự án mang tính điểm nhấn, lan tỏa, tạo động lực, phù hợp với kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội đã được chính quyền và đảng bộ địa phương xác định tính trọng điểm, lan toả của dự án đối với kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội của địa phương trong từng giai đoạn.
Thứ bảy về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, các chính sách về giá đất và chính sách chi trả tiền bồi thường, hỗ trợ, tái định cư được chỉnh lý, hoàn thiện tương đối đồng bộ đảm bảo phù hợp thị trường và bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho người sử dụng đất.
Dự thảo rà soát, hoàn thiện trình tự thực hiện bồi thường, hỗ trợ, bố trí tái định cư và trách nhiệm của các cấp chính quyền, cơ quan ở từng bước công việc. Việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư phải đi trước một bước, bảo đảm công khai, minh bạch, hài hòa lợi ích của Nhà nước, người có đất bị thu hồi và nhà đầu tư, để người dân có đất bị thu hồi phải có chỗ ở, bảo đảm cuộc sống bằng hoặc tốt hơn, phù hợp với truyền thống văn hóa, phong tục tập quán của cộng đồng dân cư nơi có đất bị thu hồi.
Thứ tám về chế độ sử dụng đất kết hợp đa mục đích, một trong những yêu cầu của việc sử dụng kết hợp đa mục đích quy định là không làm thay đổi mục đích sử dụng đất chính. Đối với một số loại đất khi sử dụng kết hợp thì phải lập phương án sử dụng đất trình cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt (đất xây dựng công trình sự nghiệp, đất nông nghiệp kết hợp với thương mại, dịch vụ; đất có mặt nước kết hợp thương mại, dịch vụ …).
Thứ chín về cải cách hành chính, Dự thảo Luật đã sửa đổi các thủ tục hành chính về giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất, đăng ký đất đai, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, cung cấp thông tin đất đai … theo hướng cải cách giảm bớt thủ tục hành hành chính, giảm thời gian, nguồn nhân lực, thủ tục giấy tờ liên quan, phân rõ trách nhiệm của từng cơ quan, đơn vị trong quá trình giải quyết thủ tục hành chính nhằm đáp ứng yêu cầu của người dân và doanh nghiệp trong quá trình giải quyết thủ tục hành chính. Các quy định trong dự thảo Luật sẽ là cơ sở quan trọng để thực hiện việc minh bạch, đơn giản hóa các thủ tục hành chính, tạo tiền đề để hiện đại hóa việc cung cấp dịch vụ công trong lĩnh vực đất đai cho người dân và doanh nghiệp, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội chung của cả nước.
Chính sách pháp luật đất đai thời kỳ nào cũng được người dân, cộng đồng doanh nghiệp, nhà quản lý… quan tâm đặc biệt, bởi đất là không gian sinh tồn, là tư liệu sản xuất của mỗi người dân, mỗi gia đình và là nguồn lực phát triển to lớn của đất nước. Trong kỳ sửa đổi Luật Đất đai lần này, sự quan tâm, kỳ vọng lại càng lớn. Hơn 12 triệu lượt ý kiến đóng góp vào sửa Luật cho thấy, người dân rất mong mỏi pháp luật đất đai sẽ được sửa đổi một cách toàn diện.
Luật Đất đai (sửa đổi) dự kiến được thông qua vào cuối tháng 11 tới đây sẽ giải quyết được nhiều vướng mắc, bất cập từ thực tiễn, góp phần minh bạch, cụ thể hóa các quy định, nhất là các quy định về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, giao đất, cho thuê đất, đấu giá quyền sử dụng đất, đấu thầu dự án có sử dụng đất, tài chính đất đai, giá đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư …
Đây là những yếu tố quan trọng để bảo đảm hài hòa lợi ích của Nhà nước, nhà đầu tư và người dân; khơi thông nguồn lực đất đai để phát triển đất nước, bảo đảm quốc phòng an ninh, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu; tạo thuận lợi tối đa cho cá nhân, tổ chức khi thực hiện quyền và bảo vệ lợi ích của mình khi Luật Đất đai (sửa đổi) đi vào cuộc sống.
Tôi hy vọng trong kỳ họp thứ 6 này, Quốc hội sẽ thông qua dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) nhưng phải có những giải pháp tháo gỡ các vướng mắc thực tiễn. Luật Đất đai được sửa đổi một cách đồng bộ với các pháp luật có liên quan sẽ trở thành giải pháp quan trọng để có thể khơi thông các nguồn lực, thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội trong thời gian tới
Đại biểu Quốc hội Vũ Tiến Lộc
Báo cáo tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân gửi đến kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV cũng cho biết, cử tri và Nhân dân phấn khởi khi được tham gia đóng góp ý kiến rộng rãi cho dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi). Đoàn Chủ tịch Ủy ban TW Mặt trận Tổ quốc Việt Nam kiến nghị với Quốc hội, Chính phủ bám sát Nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, thảo luận kỹ lưỡng những nội dung còn có ý kiến khác nhau trong dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi), nghiên cứu tiếp thu đầy đủ ý kiến góp ý của cử tri và Nhân dân, nhất là những nội dung liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích chính đáng của người dân khi nhà nước thu hồi đất.
Ghi nhận trên khắp cả nước, từ lãnh đạo các địa phương, các ngành đến giới doanh nghiệp và người dân đều mong chờ dự án Luật Đất đai (sửa đổi) được thông qua.
Ông Trần Hữu Thế – Chủ tịch UBND tỉnh Phú Yên cho biết, Luật Đất đai 2013 còn tồn tại một số hạn chế, bất cập. Trong đó, vấn đề được nhắc tới nhiều nhất là Luật Đất đai và các văn bản pháp luật khác có liên quan tồn tại nhiều mâu thuẫn, chồng chéo, không đồng bộ và thống nhất. Hệ quả dẫn tới không rõ trách nhiệm quản lý, gây khó khăn trong việc tổ chức thực hiện đối với các địa phương nói chung và trên địa bàn tỉnh Phú Yên nói riêng. Phú Yên kiến nghị cần có cơ chế sửa đổi, điều chỉnh, bổ sung chính sách, pháp luật đất đai, pháp luật khác có liên quan, thủ tục hành chính đồng bộ, xử lý một số phát sinh, bất cập trong thực tiễn.
Ông Nguyễn Duy Thành – Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty cổ phẩn Quản lý nhà Toàn Cầu (Global Home) cho rằng, Luật Đất đai mới sớm được Quốc hội thông qua sẽ giải quyết những vấn đề tồn đọng để doanh nghiệp thuận lợi hơn trong việc thực hiện dự án và đẩy nhanh tiến độ cấp “sổ đỏ”, “sổ hồng” cho các dự án bất động sản đang bị “neo” khá lâu mà chưa được cấp cho người dân.
Anh Tẩn Diêu Quang (dân tộc Dao), bản Chi Sáng, xã Sin Suối Hồ, huyện Phong Thổ (Lai Châu), cho biết: Cử tri và nhân dân mong chờ Luật Đất đai (sửa đổi) được thông qua để Luật Đất đai sớm được ban hành đi vào cuộc sống. Những vấn đề lớn lao tôi không dám bàn luận ở đây, nhưng riêng về đất đai, chính sách đất đai sẽ ảnh hưởng đến nhà nhà, người người trong xã hội, có cả những người là đồng bào dân tộc thiểu số như chúng tôi.
Người dân cả nước đang hết sức mong đợi đạo luật được thông qua. Tất nhiên, đó phải là một đạo luật với những quy định đã chín, đã rõ, đảm bảo tính công khai, minh bạch, công bằng tối đa ở thời điểm hiện nay.
