Xung lực thúc đẩy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số

Nhiều cơ chế vượt trội

Tổng Bí thư Tô Lâm vừa ký ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW (Nghị quyết số 57) ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số Quốc gia. Theo đó, Nghị quyết nêu rõ, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang là yếu tố quyết định phát triển của các quốc gia; là điều kiện tiên quyết, thời cơ tốt nhất để nước ta phát triển giàu mạnh, hùng cường trong kỷ nguyên mới- kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Đánh giá về những cơ chế đột phá của Nghị quyết, TS. Nguyễn Quân – nguyên Bộ trưởng Bộ KH&CN cho biết, trong bối cảnh CMCN4.0 và Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đang phát triển mạnh mẽ, lần đầu tiên, tại Nghị quyết 57, khoa học, công nghệ cùng với đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số đã được đặt lên ở vị trí “là đột phá quan trọng hàng đầu” với những mục tiêu quan trọng cùng các giải pháp rất quyết liệt. Chẳng hạn, đến năm 2030, Việt Nam thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu Đông Nam Á, nhóm 50 nước đứng đầu thế giới về năng lực cạnh tranh số và chỉ số phát triển Chính phủ điện tử… Đây là mục tiêu rất khó, muốn đạt được đòi hỏi chúng ta phải nỗ lực rất lớn.

Bước đột phá thứ hai là Nghị quyết 57 xác định phải tăng đầu tư cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Theo đó, đến 2030, kinh phí chi cho nghiên cứu phát triển (R&D) đạt 2% GDP, trong đó kinh phí từ xã hội chiếm hơn 60%; bố trí ít nhất 3% tổng chi ngân sách hằng năm cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia và tăng dần theo yêu cầu phát triển. Thời gian qua, chi ngân sách nhà nước cho khoa học, công nghệ đều dưới 1% tổng chi ngân sách nhà nước. Việc tăng đầu tư theo Nghị quyết 57 sẽ buộc Bộ Tài chính phải cân đối lại ngân sách cho khoa học và công nghệ, qua đó tạo nền tảng cho sự phát triển lĩnh vực quan trọng này.

Đáng chú ý, Nghị quyết 57 đã có đột phá về tư duy trong đầu tư ngân sách nhà nước cho hoạt động R&D. Theo đó, ngân sách chi cho nghiên cứu, phát triển khoa học, công nghệ ưu tiên thực hiện theo cơ chế quỹ, thông qua các quỹ phát triển khoa học và công nghệ. Tư duy này đã được đề cập tại Nghị quyết 20, nhưng hơn 10 năm qua gần như chúng ta không làm được điều này. Lần này, Nghị quyết 57 đã quy định rất cụ thể và với sự quyết liệt, chắc chắn sẽ tạo ra sự thay đổi.

Nghị quyết 57 cũng xác định “chấp nhận rủi ro, đầu tư mạo hiểm và độ trễ trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo”. Thực tế ngay với các nước phát triển, các nhà khoa học cũng chấp nhận tỷ lệ thành công chỉ 20 – 30%. Với quy định này chắc chắn sẽ khuyến khích các nhà khoa học dám nghĩ, dám làm, dám nhận nhiệm vụ khi tiếp cận với nguồn ngân sách nhà nước đầu tư cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Còn theo Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Thế Duy, Nghị quyết số 57 tạo ra những điểm mới đột phá, dưới hình thức như một cuộc cách mạng để thay đổi từ nhận thức, nội dung, cho đến phương thức làm việc. Bộ Chính trị đã đưa ra những quan điểm chỉ đạo mới để huy động, tháo gỡ, giải phóng sức sáng tạo. Điều này thể hiện qua việc đầu tư cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số là đầu tư lâu dài, có rủi ro. Có rủi ro mới tạo ra được những kết quả đột phá, sáng tạo, mang lại lợi ích cao. “Nghị quyết số 57 mang tính đột phá rất cao với những từ ngữ mang nhiều tính hành động, hiệu triệu, tập trung vào tháo gỡ những điểm nghẽn, rào cản cản trở sự phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số” – Thứ trưởng Bùi Thế Duy đánh giá.

Từ góc nhìn của một doanh nghiệp, Trưởng ban Chuyển đổi số MobiFone Nguyễn Tuấn Huy cho rằng, Nghị quyết số 57 là quyết sách đúng đắn của Bộ Chính trị. Trong Nghị quyết số 57 có nêu mục tiêu phủ sóng 5G toàn quốc vào năm 2030, cả việc hoàn thành triển khai thành phố thông minh ở các thành phố trực thuộc trung ương nữa. Có thể thấy đó là một lượng công việc rất khổng lồ. Đây là cơ hội để chúng ta triển khai 5G. Nghị quyết số 57 sẽ mở đường cho các nhà mạng.

Sớm đưa Nghị quyết vào cuộc sống

Nghị quyết số 57 là khởi đầu đáng mừng, tạo ra động lực cho các cán bộ quản lý, nhà khoa học, doanh nghiệp, người dân. Do đó, cần đẩy nhanh tốc độ, thời gian triển khai Nghị quyết vào cuộc sống.

Theo Thứ trưởng Bùi Thế Duy, lợi thế đầu tiên để triển khai Nghị quyết 57 là hệ thống chính trị Việt Nam ổn định. Việt Nam cũng có nguồn nhân lực lớn trong các ngành kỹ thuật, công nghệ thông tin, khoa học cơ bản tạo thuận lợi để phát triển khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ số trong giai đoạn hiện nay.

Ngoài ra, Việt Nam có thị trường lớn, là “bà đỡ” cho các sản phẩm khoa học, công nghệ mới, sản phẩm chuyển đổi số. Việt Nam cũng có lợi thế về địa chính trị trong khu vực, nơi kết nối giao lưu, tạo thuận lợi cho phát triển.

Bên cạnh đó, vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế đang ngày càng được nâng cao. Việt Nam tham gia nhiều Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, các cơ chế đa phương, trở thành đối tác chiến lược toàn diện, đối tác chiến lược với nhiều quốc gia. Đây là lợi thế rất lớn để Việt Nam triển khai Nghị quyết này.

Tuy nhiên, để cụ thể hóa Nghị quyết này thành những thể chế, giải pháp, Thứ trưởng Bùi Thế Duy cho rằng, cách thức làm việc của đội ngũ cán bộ phải thay đổi, tốc độ làm việc phải cao hơn. Không thể như trước đây là sửa luật, nghị định, thông tư theo năm, bây giờ phải tốc độ theo tháng. Hay triển khai các đề án, dự án trước đây có thể theo tháng thì giờ phải theo tuần. Đó là thách thức đối với từng cán bộ, từng cấp ủy Đảng.

Nghị quyết cũng cần được lan tỏa rộng rãi, trở thành hành động cụ thể đối với từng cán bộ quản lý, đảng viên, các cấp ủy, doanh nghiệp, người dân; tạo nên một cuộc cách mạng thay đổi phương thức làm việc. Trong đó, mọi cá nhân đều phải thay đổi cách thức làm việc, dựa trên dữ liệu, với các hệ thống tự động hóa, trí tuệ nhân tạo cùng các kỹ năng mới như tích lũy, phân tích dữ liệu. Còn nếu chỉ triển khai ở một vài bộ phận hay một vài địa bàn sẽ không tạo ra được sự lan tỏa.