Hiện nay, việc thực hiện Chương trình xây dựng nông thôn mới phát sinh một số khó khăn, vướng mắc. Đáng chú ý là, giai đoạn 2021 – 2025 nguồn vốn hỗ trợ trực tiếp của Trung ương và tỉnh giảm mạnh so với trước đây, trong khi đó bộ 19 tiêu chí mới tăng thêm nhiều chỉ tiêu và có không ít bất cập.
Vốn hỗ trợ ngân sách giảm mạnh
Tính đến cuối năm 2022, trong tổng số 194 xã tham gia xây dựng mô hình nông thôn mới (NTM) trên phạm vi toàn tỉnh, Quảng Nam đã có 123 xã được công nhận đạt chuẩn. Hiện giờ, cả tỉnh có 10 xã đạt chuẩn xã NTM nâng cao, trong đó có 1 xã đạt chuẩn xã NTM kiểu mẫu. Cấp huyện có 2 đơn vị đạt chuẩn huyện NTM là Phú Ninh và Duy Xuyên, 2 đơn vị hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM là Tam Kỳ và Điện Bàn.
Theo mục tiêu đặt ra, Quảng Nam phấn đấu đến cuối năm 2025 có ít nhất 155 xã/194 xã đạt chuẩn NTM, chiếm 80%; năm 2025 bình quân số tiêu chí đạt chuẩn NTM của 1 xã trên địa bàn tỉnh là hơn 17,5 tiêu chí; không còn huyện không có xã đạt chuẩn NTM, không còn xã đạt dưới 15 tiêu chí. Ngoài ra, tỉnh cũng cố gắng đến cuối năm 2025 có ít nhất 64 xã đạt chuẩn xã NTM nâng cao, chiếm tỷ lệ 40%; có ít nhất 16 xã đạt chuẩn xã NTM kiểu mẫu, chiếm tỷ lệ 10%; có thêm 3 – 4 huyện đạt chuẩn NTM…
Nhiều ý kiến cho rằng, để hoàn thành mục tiêu trên là chuyện không đơn giản. Bởi, thực tế cho thấy, 123 xã đã được UBND tỉnh công nhận đạt chuẩn NTM trong giai đoạn 2011 – 2022 hầu hết có điều kiện kinh tế – xã hội khá thuận lợi.
Trong khi đó, các xã nằm trong lộ trình về đích NTM từ nay đến năm 2025 chủ yếu ở các địa phương thuộc khu vực trung du – miền núi còn rất nhiều khó khăn, nhất là eo hẹp về nguồn lực tài chính thực hiện chương trình. Thế nhưng, giai đoạn 2021 – 2025 kinh phí hỗ trợ trực tiếp của Trung ương và tỉnh giảm mạnh so với giai đoạn 2016 – 2020.
Ông Nguyễn Anh Tài – Phó Trưởng phòng Kế hoạch & nghiệp vụ thuộc Văn phòng điều phối NTM tỉnh cho biết, tổng nguồn vốn dự kiến hỗ trợ trực tiếp từ Chương trình xây dựng NTM của trung ương và tỉnh trong giai đoạn 2021 – 2025 theo kế hoạch vốn trung hạn là hơn 1.997 tỷ đồng.
Trong đó, vốn đầu tư phát triển của Trung ương hơn 671,8 tỷ đồng, giảm gần 60% so với giai đoạn 2016 – 2020 và vốn ngân sách tỉnh 1.326 tỷ đồng (gồm vốn đầu tư phát triển 630 tỷ đồng, vốn sự nghiệp 696 tỷ đồng).
Quảng Nam cũng đang gặp khó trong việc cân đối nguồn vốn để thực hiện mục tiêu xã NTM nâng cao, xã NTM kiểu mẫu, huyện NTM nâng cao, huyện NTM kiểu mẫu.
Theo ông Nguyễn Anh Tài, trong Chương trình xây dựng NTM, tỉnh đặt ra các mục tiêu phấn đấu như đến năm 2025 có khoảng 40% số xã đạt chuẩn xã NTM nâng cao, 10% số xã đạt chuẩn xã NTM kiểu mẫu và khoảng 20% đạt chuẩn huyện NTM nâng cao, huyện NTM kiểu mẫu. Tuy nhiên, trung ương chưa cân đối nguồn lực từ ngân sách trung ương để thực hiện các mục tiêu này.
Cần nói thêm, hiện nay 6 chương trình chuyên đề trọng tâm trong xây dựng NTM giai đoạn 2021 – 2025 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, gồm: chuyển đổi số, môi trường, du lịch nông thôn, OCOP, an ninh trật tự, khoa học công nghệ. Thế nhưng, đến nay trung ương vẫn chưa giao vốn 6 chương trình chuyên đề nêu trên nên rất khó cho tỉnh trong việc xây dựng kế hoạch để thực hiện.
Vướng mắc trong thực hiện bộ tiêu chí mới
Trao đổi với phóng viên Báo Quảng Nam sáng 21/2, ông Trần Công Lân – Phó phòng Hành chính & tổng hợp của Văn phòng Điều phối NTM tỉnh cho biết, bộ tiêu chí xây dựng NTM giai đoạn 2021 – 2025 có nhiều tiêu chí và chỉ tiêu tăng thêm so với giai đoạn 2016 – 2020.
Cụ thể, đối với bộ tiêu chí xã NTM, trước đây có 19 tiêu chí với 49 chỉ tiêu nhưng nay tăng lên 57 chỉ tiêu. Trong khi đó, đối với bộ tiêu chí xã NTM nâng cao, giai đoạn trước chỉ có 12 tiêu chí với 23 chỉ tiêu, nay tăng lên 19 tiêu chí với 75 chỉ tiêu. Không chỉ vậy, mức độ đạt chuẩn của các tiêu chí cũng đều tăng cao.
Đáng chú ý, nhiều ý kiến cho rằng, có nhiều chỉ tiêu ban hành chưa phù hợp với tình hình thực tế của từng địa phương, vùng miền.
Theo ông Nguyễn Tấn Nghiệp – Trưởng phòng NN&PTNT Hiệp Đức, có chỉ tiêu trong bộ tiêu chí mới quy định tỷ lệ hộ dân sử dụng nước sạch từ công trình cấp nước tập trung đạt 20 – 25% là rất khó thực hiện đối với các huyện miền núi, trong khi một số công trình cấp nước sạch nông thôn đầu tư trước đây không còn phù hợp, hiệu quả.
Cạnh đó, quy định đất cây xanh công cộng tại điểm dân cư nông thôn lớn hơn hoặc bằng 2m2/người là không sát thực tế vì hiện trạng nông thôn việc quy hoạch đất phục vụ công cộng chưa đạt diện tích/người thì không thể đạt với việc trồng cây xanh. Quy định hình thức hỏa táng ở nông thôn đối với tiêu chí xã NTM nâng cao cũng không dễ thực hiện vì ở khu vực miền Trung lâu nay mai táng người chết chủ yếu là chôn theo phong tục nên việc hỏa táng sẽ khó khăn.
Theo ông Trần Công Lân, bộ tiêu chí mới quy định ít nhất 40% người dân tham gia khám bệnh từ xa là không khả quan trong điều kiện bình thường mà chỉ phù hợp ở những thời điểm dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp.
Trong khi đó, quy định trung tâm giáo dục nghề nghiệp – giáo dục thường xuyên đạt kiểm định chất lượng giáo dục cũng không sát tình hình vì Quảng Nam đã nhập, giải thể các trung tâm giáo dục nghề nghiệp – giáo dục thường xuyên nên thực tế ở cấp huyện các trung tâm này không còn hoạt động đã hơn 5 năm.
Về tiêu chí nghèo đa chiều, mặc dù tỷ lệ quy định như giai đoạn trước nhưng nay đánh giá thêm tỷ lệ cận nghèo đa chiều nên sẽ rất khó khăn đối với các địa phương miền núi.
Vấn đề đáng quan tâm nữa là, đối với các xã miền núi cao của tỉnh, giai đoạn trước đây khi công nhận đạt chuẩn xã NTM thì chỉ tiêu đạt chuẩn áp dụng theo các xã thuộc khu vực miền núi phía Bắc nhưng hiện nay áp dụng theo khu vực duyên hải Nam Trung Bộ (yêu cầu của các tiêu chí và chỉ tiêu cao hơn) nên khi rà soát theo bộ tiêu chí mới thì gần 50% số tiêu chí bị rớt chuẩn.
Đặc biệt, theo quy định, các xã miền núi cao sau khi đạt chuẩn NTM sẽ không còn thuộc đối tượng xã khó khăn (khu vực 1), trong khi các tiêu chí về hạ tầng giao thông, thủy lợi, trường học… theo bộ tiêu chí mới không đạt chuẩn, nhưng không có nguồn lực bố trí thực hiện.
