Nằm ở điểm cuối cùng của dãy Hoàng Liên Sơn, Vườn quốc gia Xuân Sơn có diện tích vùng lõi 15.048ha và 18.639ha vùng đệm, trong đó phân khu bảo vệ nghiêm ngặt 9.099ha, phân khu phục hồi sinh thái 5.737ha, phân khu dịch vụ – hành chính 212ha; trải rộng trên địa bàn các xã Xuân Sơn, Đồng Sơn, Tân Sơn, Lai Đồng, Kim Thượng, Xuân Đài, thuộc huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ.
Vườn Quốc gia Xuân Sơn đang dần trở thành khu du lịch sinh thái tự nhiên và du lịch trải nghiệm cộng đồng. Đến với làng du lịch cộng đồng Xuân Sơn quý khách không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp thiên nhiên kì vĩ, tìm hiểu văn hóa địa phương mà còn được thưởng thức những đặc sản ẩm thực núi rừng riêng có nơi đây. Rừng Xuân Sơn là quê hương của gà chín cựa, đất sống của chuối cô đơn, có cánh rừng chò chỉ đẹp nhất nhì Tây Bắc. Đặc biệt, Xuân Sơn càng hấp dẫn du khách hơn bởi những món ăn đặc trưng của đồng bào các dân tộc, như: Gà nhiều cựa, lợn lửng, lợn rừng, và nhiều loại rau rừng như rau sắng, rau bò khai, rau rớn…
Du khách đến với Khu du lịch Vườn quốc gia Xuân Sơn (Ảnh: Internet)
Phú Thọ nhiều năm qua đã có nhiều dự án đầu tư xây dựng hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch Vườn Quốc gia Xuân Sơn được tập trung triển khai thực hiện gắn với công tác bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học. Huy động nguồn vốn đầu tư xây dựng tuyến đường từ cầu Đồng Quang đến quốc lộ 32 tại ngã ba Việt Tiến (xã Địch Quả, huyện Thanh Sơn) kết nối với Vườn Quốc gia Xuân Sơn.
Triển khai xây dựng công trình cải tạo cảnh quan môi trường sinh thái xóm Dù, nhà văn hóa xóm Dù và điểm tư vấn hỗ trợ khách du lịch gắn với trưng bầy, tổ chức hoạt động văn hóa cộng đồng tại xóm Dù, xã Xuân Sơn; xây dựng một số mô hình tạo điểm nhấn phục vụ du khách thăm quan chụp ảnh check – in điểm đến như: Các chòi nghỉ chân, “Cọn nước Xuân Sơn”, “Đường hoa du lịch Xuân Sơn”; xây dựng hệ thống biển quảng bá, giới thiệu gắn với biển chỉ dẫn vào Vườn Quốc gia Xuân Sơn; xây dựng mô hình về hỗ trợ các hộ dân phát triển du lịch cộng đồng homestay gắn với du lịch sinh thái…
Cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch bước đầu được đầu tư, sản phẩm du lịch sinh thái cộng đồng đang hình thành rõ nét tại khu du lịch vườn quốc gia Xuân Sơn và thu hút ngày càng đông du khách đến tham quan trải nghiệm. Khu du lịch Vườn Quốc gia Xuân Sơn được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt bổ sung vào danh mục các địa điểm tiềm năng phát triển Khu du lịch quốc gia để tiếp tục huy động các nguồn lực đầu tư phát triển du lịch.
Hoạt động vui chơi tại Khu du lịch Vườn quốc gia Xuân Sơn (Ảnh: Internet)
Vườn quốc gia Xuân Sơn là vườn quốc gia duy nhất có rừng nguyên sinh trên núi đá vôi (2.432ha). Ở độ cao trên 1000m cùng môi trường ẩm ướt quanh năm, lại nhiều tầng rừng phong phú, Vườn quốc gia Xuân Sơn rất phù hợp cho việc phát triển cho các loài cây lâu năm như: Chò trắng, dẻ, sồi và mộc lan chiếm ưu thế.
Ngoài ra, còn có các loài tiêu biểu cho khu vực Tây Bắc như: táu muối, táu lá duối, chò chỉ, nghiến, vầu đắng… Đặc biệt, có những cây tuổi đời hàng nghìn năm, ở ngay trong các xóm có người dân sinh sống và được bảo vệ an toàn. Bên cạnh đó, Xuân Sơn còn là cánh rừng phong phú của các loài cây làm thuốc với 665 loài và cây ăn quả hoặc làm rau ăn với 132 loài. Khí hậu Xuân Sơn thích hợp cho sự phát triển của rau sắng, một loại cây quý, đem lại nguồn lợi kinh tế cao cho người dân bởi tất cả các bộ phận của cây đều có thể ăn hoặc dùng làm thuốc.
Vườn quốc gia Xuân Sơn là nơi cư ngụ của khoảng 880 loài động vật, trong đó có 46 loài ghi trong sách đỏ Việt Nam và 18 loài ghi trong sách đỏ Thế giới. Nhiều loài đặc trưng cho hệ động vật Tây Bắc như: Voọc xám, vượn chó, cày bạc má, sóc bụng đỏ đuôi trắng, gấu, báo, gà lôi, gà tiền, đại bàng đất… riêng sơn dương có nhiều nhất toàn quốc.
Nổi tiếng nhất là đặc sản gà chín cựa – theo truyền thuyết đây là một trong những lễ vật giúp Sơn Tinh chiến thắng cuộc thi kén rể của Vua Hùng để cưới được nàng Mỵ Nương xinh đẹp. Nơi nuôi nhiều gà nhiều cựa nhất là bản Cỏi – nằm sâu trong tận lõi rừng. Bản người Dao có khoảng 100 nóc nhà đơn sơ được che chắn bởi núi cao và rừng già.
Ngoài sức hấp dẫn của hệ động thực vật phong phú, Xuân Sơn còn có nhiều cảnh quan thiên nhiên kỳ thú. Nằm trong quần thể vườn quốc gia Xuân Sơn có ba đỉnh núi cao trên 1.000m là: Núi Voi, núi Ten và núi Cẩn với hàng trăm hang động; sông suối và nhiều thác nước có độ cao trên 50m, che phủ hang, hốc đá, hoà quyện màu thác bạc với màu xanh của rừng già làm cho phong cảnh vừa hùng vĩ vừa thơ mộng.
Cây sắng thuộc loại cây gỗ nhỏ, có cây cao tới 13 mét. Lá sắng thuộc loại lá đơn so le, nhẵn, nạc, mặt giống như da. Cuống dài khoảng 5 mm. Phiến lá hình mác, hoặc bầu dục, hình trứng hoặc hình trứng lộn ngược. Rau sắng cung cấp nguồn protein và vitamin khá lớn. Trong 100 gam phần ăn được của ngọn non và lá chứa 76,6 gam nước, 8,2 gam protein, 10,0 gam cácbohydrat, 3,4 gam chất xơ, 1,8 gam tro; 1,6 mg croten, 115 mg vi-ta-min C. Do điều kiện tự nhiên thuận lợi nên Xuân Sơn có mật độ cây rau sắng cao nhất Việt Nam.
Với hệ động, thực vật phong phú, nhiều người ví Xuân Sơn như một cánh rừng vàng nơi tận cùng của dãy Hoàng Liên Sơn. Muốn khám phá hết vẻ đẹp của Vườn quốc gia Xuân Sơn, du khách cũng phải mất tới vài ngày đi rừng. Với những ai yêu thích thiên nhiên và ưa thích khám phá mạo hiểm thì Vườn quốc gia Xuân Sơn là điểm hẹn tuyệt vời. Nơi đây không chỉ có núi cao cheo leo mà còn rất nhiều hang, thác, suối… phù hợp với phát triển du lịch sinh thái.
Nhiều năm nay đồng bào các dân tộc trong Vườn Quốc gia Xuân Sơn đã nuôi được giống lợn lửng đặc trưng và lợn rừng để chế biến các món ăn đặc sản. Đồng bào ở Bến Thân, xã Đồng Sơn có cách nuôi lợn rất độc đáo. Người Dao ở đây chỉ mua một đôi lợn giống thuộc dòng lợn ri màu đen tuyền, trán dô, mõm dài, tai chuột, tầm vóc nhỏ, một năm tuổi chỉ đạt 10-15kg rồi thả vào khu rừng gần nhà để chúng tự dũi đất, tha lá cây làm ổ, kiếm ăn, sinh đẻ.
Thức ăn của lợn là các loại côn trùng như giun, dế, ốc; các loại lá cây, củ, quả. Bao quanh bản Bến Thân là những dãy núi đá vôi với nhiều loại cây dược liệu quý mọc tự nhiên nên khi lợn ăn các loại cây này, thịt của chúng thơm như thịt lợn rừng và chứa nhiều chất dinh dưỡng tốt cho sức khỏe. Giống lợn này ăn khỏe, lại sống hoang dã nên khả năng sinh sản cũng rất tốt, mỗi lứa đẻ từ 10 – 20 con.
Hệ thống hang động rất đồ sộ gồm những hang khá nổi tiếng như: Hang Lạng, hang Thổ Thần, hang Na ẩn sâu trong rừng già với nhiều thạch nhũ hình thù bắt mắt. Ðộng Tiên là một hang ngầm trong lòng núi đá cẩm thạch dài 10km. Trong hang có đường thông gió lên thẳng đỉnh núi, làm cho không khí trong lành mát dịu.
Một ngày ở Xuân Sơn khí hậu thay đổi 4 mùa: buổi sáng mát mẻ, trong lành như mùa xuân; buổi trưa ấm áp như mùa hè; buổi chiều hiu hiu như mùa thu; buổi tối trời se lạnh.
Cảnh đẹp núi rừng Xuân Sơn làm mê hoặc nhiều khách du lịch. Với tiềm năng du lịch to lớn thuận lợi để phát triển nhiều loại hình du lịch, Xuân Sơn đang là điểm thu hút du khách trong và ngoài nước.
Việc kết hợp du lịch sinh thái, văn hóa cộng đồng và phát huy giá trị thiên nhiên, phong cảnh của Vườn Quốc gia Xuân Sơn ở cả vùng lõi và vùng đệm cùng với các sản vật địa phương sẽ tạo điểm đến hấp dẫn, thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước về với cội nguồn đất Tổ./.
Vương Thanh Tú
