Cách đây 20 năm, ngày 3/7/2003, tại kỳ họp thứ 27, Ủy ban Di sản Thế giới (UNESCO) đã thông qua hồ sơ đệ trình của Việt Nam công nhận Vườn Quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng là Di sản Thế giới, với tiêu chí giá trị ngoại hạng toàn cầu về địa chất địa mạo.
Việc Vườn Quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng trở thành Di sản Thế giới là một dấu mốc quan trọng không chỉ ghi nhận về giá trị ngoại hạng toàn cầu mà còn đánh giá nỗ lực trong hoạt động bảo tồn nguyên vẹn và phát huy các giá trị tài nguyên di sản.
Hai lần được vinh danh Di sản thiên nhiên thế giới
Vườn Quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng thuộc địa phận 2 huyện Bố Trạch và Minh Hóa (Quảng Bình).
Phong Nha-Kẻ Bàng nằm ở một khu vực núi đá vôi rộng khoảng 201.000ha. Diện tích vùng lõi của vườn quốc gia là 85.754ha và một vùng đệm rộng 195.400ha.
Đặc trưng của vườn quốc gia này là các kiến tạo đá vôi, 300 hang động, các sông ngầm và hệ động thực vật quý hiếm nằm trong Sách Đỏ Việt Nam và Sách Đỏ Thế giới.
Trải qua nhiều thay đổi lớn về địa tầng và địa mạo, địa hình khu vực này hết sức phức tạp. Phong Nha-Kẻ Bàng phô diễn các bằng chứng ấn tượng về lịch sử trái đất, giúp các nhà nghiên cứu hiểu được lịch sử địa chất và địa hình của khu vực.
Ngày 5/7/2003, tại kỳ họp thứ 27, Ủy ban Di sản Thế giới (UNESCO) đã công nhận Vườn Quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng của Việt Nam là Di sản thiên nhiên thế giới với tiêu chí giá trị ngoại hạng toàn cầu về địa chất, địa mạo.
Với những nỗ lực của nhà nước Việt Nam và hỗ trợ của quốc tế, Vườn Quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng được mở rộng lên 123.326ha để bảo tồn nguyên vẹn vùng núi đá vôi cổ lớn nhất Đông Nam Á.
Đến tháng 7/2015, tại kỳ họp lần thứ 39 tại Bonn, Cộng hòa Liên bang Đức, với sự nhất trí hoàn toàn của các quốc gia thành viên Ủy ban Di sản Thế giới, Phong Nha-Kẻ Bàng lần thứ hai ghi danh vào Danh sách Di sản Thế giới theo 2 tiêu chí đa dạng sinh học, sinh thái.
Giới bảo tồn quốc tế đã có hơn 2.000 lượt người tìm đến Phong Nha-Kẻ Bàng để nghiên cứu và đều thống nhất quan điểm đây là một di sản thiên nhiên hiếm có trên toàn thế giới.
Phong Nha-Kẻ Bàng là nơi sinh sống của động vật to lớn như voi, hổ, bò tót đến nhỏ bé như tắc kè Phong Nha…
Việc được công nhận là Di sản Thế giới đã trở thành một dấu mốc quan trọng không chỉ ghi nhận về giá trị ngoại hạng toàn cầu mà còn đánh giá nỗ lực trong hoạt động bảo tồn nguyên vẹn các giá trị tài nguyên di sản.
Việc công nhận di sản là cơ sở hướng đến sự phát triển bền vững của di sản trên nguyên tắc hài hòa vừa phát huy các giá trị, vừa bảo tồn nguyên vẹn tài nguyên.
Chính vì vậy, trong 20 năm qua, Ban quản lý Vườn lấy việc quản lý bảo tồn làm nền tảng, nghiên cứu khoa học là cốt lõi, phát huy các giá trị Di sản làm động lực.
Bảo tồn di sản bền vững
Xác định công tác bảo vệ rừng là nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu, 20 năm qua, Ban Quản lý Vườn Quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng luôn xem công tác quản lý, bảo vệ rừng là nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu.
Các ứng dụng, như SMART, GIS, Drone… đã áp dụng trong các hoạt động tuần tra bảo vệ rừng, giám sát đa dạng sinh học, giám sát biến động đất, các tác động của thiên tai và con người.
Nhờ đó, hiệu quả công tác quản lý tài nguyên đạt hiệu quả tốt và không ngừng được nâng cao, số lượng và tần suất bắt gặp các loài động vật rừng ngày càng nhiều, đặc biệt là các loài linh trưởng.
Giới bảo tồn quốc tế đã có hơn 2.000 lượt người tìm đến Phong Nha-Kẻ Bàng để nghiên cứu và đều thống nhất quan điểm đây là một di sản thiên nhiên hiếm có trên toàn thế giới.
Nghiên cứu được xem trụ cột trong bảo tồn các giá trị tài nguyên. Trong 20 năm qua, Ban Quản lý Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng đã chủ động hợp tác với các tổ chức trong và ngoài nước thực hiện các đề tài, nhiệm vụ khoa học trên các lĩnh vực: môi trường, địa chất-địa mạo, sinh thái, đa dạng sinh học, văn hóa-lịch sử.
Đến nay, Vườn Quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng đã tổ chức điều tra và công bố danh lục 2.953 loài thực vật thuộc 1.007 chi, 198 họ, 63 bộ, 12 lớp, 6 ngành, phát hiện thêm 5 loài thực vật mới cho khoa học; điều tra và công bố danh lục 1.394 loài động vật thuộc 835 giống, 289 họ, 68 bộ, 12 lớp, 4 ngành, phát hiện 38 loài động vật mới cho khoa học và công bố trên toàn thế giới; tiến hành sản xuất được trên 91.000 cây giống lâm nghiệp thuộc 124 loài; trồng bổ sung trên 11.175 cây rừng để bảo tồn nguồn gen và tạo cảnh quan.
Đặc biệt, là việc ghi nhận sự phân bố của quần thể loài Bách xanh đá 500 tuổi, diện tích khoảng 4.000ha, mọc ưu thế trên núi đá vôi ở độ cao trên 600m…
Ngoài ra, Vườn Quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng đã tiếp nhận, cứu hộ 1.439 cá thể động vật hoang dã, 1.575kg phong lan. Trong số đó, đã thả về môi trường tự nhiên 1.335 cá thể; hiện đang nuôi cứu hộ 64 cá thể động vật hoang dã các loài, trong đó có 7 cá thể hổ Đông Dương.
20 năm qua, các đoàn khảo sát đã phát hiện mới 425 hang động thuộc 7 khu vực, hệ thống. Trong đó có 389 hang động đã được đo vẽ với tổng chiều dài 243km. Nổi bật nhất là việc khám phá Sơn Đoòng-hang động lớn nhất thế giới, có ý nghĩa quan trọng trong nghiên cứu thám hiểm hang động ở khu vực, đóng góp hết sức to lớn trong việc quảng bá hình ảnh Việt Nam, Quảng Bình và Phong Nha-Kẻ Bàng trên khắp thế giới.
Công tác bảo vệ môi trường, ứng phó thiên tai cũng được triển khai kịp thời, đúng chỗ nhờ vậy mà hạn chế được tác động lên tài nguyên di sản.
Không phải chỉ Phong Nha mà toàn bộ hơn 10 xã vùng đệm di sản đều thay đổi nhận thức để vì di sản.
Ông Phạm Hồng Thái, Giám đốc Vườn Quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng, nói: “Hơn 99% người dân đã không còn tác động tiêu cực vào rừng di sản. Đó là cả một sự chuyển đổi mà không cùng nhau làm việc, rất khó để có thành quả như ngày nay.”
Phát triển du lịch bền vững
Bên cạnh nhiệm vụ quản lý và bảo tồn các giá trị di sản, công tác phát huy giá trị của di sản thông qua các hoạt động du lịch, dịch vụ được chú trọng.
Với quan điểm xác định du lịch Phong Nha-Kẻ Bàng là bộ mặt, trái tim của du lịch Quảng Bình, Ban Quản lý Vườn từng bước đa dạng hóa các sản phẩm du lịch, chủ động triển khai thực hiện đồng bộ cả 3 hình thức tổ chức khai thác du lịch bao gồm: tự thực hiện, liên doanh liên kết và cho thuê dịch vụ môi trường rừng.
Đến nay, Phong Nha-Kẻ Bàng đã có 15 tuyến, điểm du lịch đi vào hoạt động với nhiều loại hình du lịch phong phú, đa dạng như: Khám phá thiên nhiên, hang động, Camping, Trecking, Zipline…
Đặc biệt, tuyến du lịch “Chinh phục Sơn Đoòng-hang động lớn nhất thế giới” được đánh giá là một trong những tour du lịch mang đẳng cấp quốc tế…
Tổng lượng khách đến tham quan tại Vườn Quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng trong 20 năm qua đạt hơn 9,5 triệu lượt khách, trong đó khách quốc tế đạt hơn 1,1 triệu lượt; doanh thu từ phí và lệ phí đạt trên 1.742 tỷ đồng.
Như vậy, du lịch không chỉ đóng góp phát triển kinh tế cho khu vực mà còn là giải pháp hữu hiệu để bảo tồn di sản, giảm áp lực lên tài nguyên thông qua tạo việc làm cho người dân, tạo ra xu hướng dịch chuyển lao động trước đây từ khai thác tài nguyên thiên nhiên sang phát triển du lịch, dịch vụ./.
