Từ thế kỉ XVIII, vùng đất Bà Rịa – Vũng Tàu (tên gọi ngày nay), đã có người Việt đến khai hoang lập làng và dần biến nơi đây thành vùng trù phú, xanh tươi, từng nổi tiếng là xứ gạo trắng nước trong “cơm Nai Rịa, cá Rí Rang”. Sau khi đặt được ách cai trị (1884), thực dân Pháp đã ra sức khai thác, bóc lột vùng đất này.
 |
| Nhà Tròn là nơi ghi dấu người dân Bà Rịa tuần hành, mít tinh giành chính quyền trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 |
Ngày 3/2/1930 Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, đánh dấu bước ngoặt quan trọng đối với cách mạng Việt Nam. Ở tỉnh, tháng 2/1934 Chi bộ cộng sản đầu tiên được thành lập ở Phước Hải, từ đây phong trào cách mạng phát triển nhanh chóng, hàng loạt các tổ chức như Hội đá bóng, Hội xe thổ mộ (xe ngựa)… ra đời, tập hợp đông đảo quần chúng Nhân dân hưởng úng các phong trào. Tuy nhiên, sự thất thủ của thực dân Pháp về mọi mặt vào đầu tháng 8/1945 đang diễn ra mạnh mẽ trong cả nước.
Cũng vào thời điểm này, tại tỉnh Bà Rịa thất bại của người Pháp kéo theo sự phá sản của hàng loạt đồn điền, công xưởng, nhà thầu, nhà nghỉ, làm hàng vạn người thất nghiệp. Sưu cao, thuế nặng, thất nghiệp, hàng tiêu dùng khan hiếm, đời sống Nhân dân điêu đứng chưa từng thấy. Trước sự thất bại thảm hại của thực dân Pháp sau 80 năm đô hộ làm cho quần chúng Nhân dân ở Bà Rịa vô cùng phấn khởi; tinh thần dân tộc trỗi dậy mạnh mẽ, không chỉ trong các tầng lớp công nông mà ngay cả trong trí thức, công chức, tiểu chủ và binh lính. Những yếu tố đó đã trở thành tiền đề trực tiếp cho cuộc vận động cách mạng, giành chính quyền Tháng Tám năm 1945 tại Bà Rịa.
Lợi dụng Nhật hất cẳng Pháp, tháng 6-1945 nhiều cán bộ vượt ngục đã trở về, cùng các đảng viên bám trụ xây dựng lại phong trào. Chi bộ Bà Rịa được thành lập tại Long Mỹ, đã kịp thời chỉ đạo phát triển lực lượng thanh niên Tiền phong với khẩu hiệu: “Gia nhập Thanh niên Tiền phong là yêu nước” có sức cổ vũ, thôi thúc các tầng lớp Nhân dân sôi nổi tham gia, hưởng ứng một cách mạnh mẽ. Trong vòng ba tháng, lực lượng thanh niên Tiền phong ở Bà Rịa phát triển lên tới 5.000 người, tập hợp hầu hết các tầng lớp Nhân dân. Ở Vũng Tàu, đội thanh niên Tiền phong Bến Đá đổi tên là Đội cảm tử quân.
Ngày 15-8-1945, Nhật Hoàng tuyên bố đầu hàng Đồng minh, tình hình cách mạng và phong trào khởi nghĩa có nhiều chuyển biến tích cực. Ở Bà Rịa, Vũng Tàu, bọn lính Nhật hoang mang, lo lắng.
Ngày 23-8-1945, Chi bộ Bà Rịa họp mở rộng tại Long Điền, quyết định sử dụng lực lượng thanh niên Tiền phong và đồng bào toàn tỉnh về Bà Rịa giành chính quyền vào sáng 25-8-1945.
Sáng 28-8-1945, hơn 4000 đồng bào Vũng Tàu tập trung tại sân vận động Lam Sơn mừng chính quyền ở Vũng Tàu được thành lập.
Trước sức mạnh đoàn kết của tù nhân, vào những ngày cuối Tháng Tám 1945, Đảng ủy Côn Đảo tổ chức lực lượng vũ trang cách mạng gọi là Đoàn phòng thủ Côn Lôn do đồng chí Phạm Hùng, Bí thư Đảo ủy làm Đoàn trưởng. Với 300 đội viên, 50 khẩu súng trường, súng lục tước được của binh lính và giám thị; một số đồng chí từng là du kích Bắc Sơn và số binh lính bảo an được cảm hoá làm công tác huấn luyện quân sự. Ban Tuyên huấn Đảo ủy biên soạn “Chương trình Việt Minh, Chương trình quân sự và chính trị cơ bản” để huấn luyện cho toàn thể tù chính trị Côn Đảo trước khi về đất liền.
Đêm 25-8-1945, Xứ ủy Nam Kỳ quyết định giải phóng Nhà tù Côn Đảo và rước tù chính trị từ Côn Đảo trở về. Sau những nỗ lực, đêm 23-9-1945, tàu Phú Quốc cùng 25 chiếc ghe bầu đưa 1.800 tù chính trị về Sóc Trăng an toàn. Đoàn tù chính trị đặt chân lên đất liền cũng là lúc thực dân Pháp nổ súng ở Sài Gòn, mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược nước ta một lần nữa. Chưa được hưởng trọn một ngày độc lập thật sự, những người tù chính trị Côn Đảo đã lao vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Toàn thể tù chính trị Côn Đảo biểu lộ quyết tâm kháng chiến và giao cho đồng chí Lê Văn Lương (nguyên là Đảo ủy viên) thảo bức điện gửi Ban chấp hành Trung ương Đảng xin tình nguyện ở lại tham gia cuộc kháng chiến chống Pháp ở Nam Bộ, đây cũng là thời điểm đánh dấu công cuộc giải phóng và là mốc son chọi lọi trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc nói chung và trên địa bàn tỉnh nói riêng.
Dấu ấn 77 năm đã trôi qua, ôn lại những ngày lịch sử chiến đấu đầy khó khăn, thử thách, lẫy lừng, chói lọi của Đảng bộ, quân và dân tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu, chúng ta càng thêm tự hào, phấn khởi quyết tâm phấn đấu xây dựng và bảo vệ quê hương ngày càng giàu đẹp, dân chủ, văn minh và hiện đại.
Doãn kiên
(Nguồn: Lịch sử Đảng bộ tỉnh)
