“Từ điển bách khoa” của dân tộc Dao

Dành nửa đời người để tìm hiểu, gìn giữ và trao truyền các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Dao, Nghệ nhân nhân dân (NNND) Phùng Thế Vỵ, người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số thôn Thành Công, xã Lãng Công (Sông Lô) có kiến thức sâu rộng, am hiểu tường tận về nguồn gốc, tập tục, bản sắc văn hóa của dân tộc Dao. Ông được ví như “từ điển bách khoa” về văn hóa dân tộc Dao.

Nghệ nhân nhân dân Phùng Thế Vỵ luôn giữ gìn và trao truyền những nét văn hóa đặc sắc của dân tộc Dao cho thế hệ trẻ. ​ Ảnh: Trà Hương

Ông Phùng Thế Vỵ là người dân tộc Kinh, song ông lại có nhiều duyên nợ với người Dao. Ông Vỵ quê ở Phú Thọ. Lúc nhỏ, ông theo bố mẹ đi phát triển kinh tế tại xã Lãng Công. Năm 23 tuổi, ông kết hôn với bà Phùng Thị Kiều, người dân tộc Dao ở thôn Thành Công. Từ đó, ông có điều kiện tiếp xúc trực tiếp với văn hóa dân tộc Dao và thấy được cái hay, cái đẹp trong nếp sống, nếp nghĩ của bà con.

Năm 1971, ông Vỵ nhập ngũ, phục vụ trong Quân chủng Phòng không – Không quân. Sau ngày giải phóng miền Nam, đất nước thống nhất, ông xuất ngũ trở về quê hương, tích cực tham gia công tác xã hội.

Nhận thấy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Dao có nguy cơ dần bị mai một, thất truyền bởi những tác động từ mặt trái của nền kinh tế thị trường và xu thế hội nhập, ông Vỵ đặt quyết tâm phải gìn giữ văn hóa truyền thống của dân tộc Dao và trao truyền cho thế hệ mai sau.

Bằng tình yêu sâu đậm với văn hóa dân tộc Dao, ông Vỵ tự mày mò học chữ viết cổ của người Dao; sưu tầm, tìm đọc những cuốn sách cổ ghi chép về nguồn gốc, tập tục, văn hóa của người Dao.

Ông tìm đến các cụ cao niên trong thôn để hỏi về những phong tục, tập quán, nghi lễ truyền thống đã được gìn giữ qua hàng trăm năm. Sau nhiều năm nghiên cứu, giờ đây, ông Vỵ không chỉ viết thông, nói thạo tiếng dân tộc Dao mà còn có thể trình diễn hàng trăm bài hát giao duyên truyền thống của đồng bào Dao.

Ông Vỵ đảm nhiệm vai trò là thầy cúng, thường xuyên chủ trì các nghi lễ truyền thống của người Dao. Người dân trong thôn thường tìm đến ông để được giải đáp thắc mắc liên quan đến mọi mặt đời sống cũng như các lễ nghi truyền thống của dân tộc.

Những kiến thức về văn hóa của dân tộc Dao được ông Vỵ ghi chép bằng chữ viết cổ và được cất giữ cẩn thận. Đây là nguồn tài liệu tham khảo quý phục vụ công tác nghiên cứu về các dân tộc Việt Nam.

Ngoài ra, ông Vỵ còn mở các lớp dạy tiếng Dao cho thế hệ trẻ, sáng tác nhiều bài thơ, bài hát, dàn dựng và tham gia biểu diễn các tiểu phẩm về đề tài đời sống của người Dao. Ông đã nhiều lần đưa đoàn dân tộc Dao đi dự hội diễn văn hóa, văn nghệ cấp tỉnh, khu vực và toàn quốc, đạt giải cao; góp phần quảng bá những nét đẹp văn hóa của người Dao đến với bạn bè, du khách trong cả nước.

Ông Vỵ tích cực vận động bà con trong thôn, nhất là thế hệ trẻ tiếp tục thực hành các phong tục, tập quán cổ truyền của dân tộc như: Phong tục thờ cúng tổ tiên, cưới hỏi, ma chay, cấp sắc, Tết nhảy…; đồng thời, loại bỏ các hủ tục lạc hậu, thực hiện nếp sống mới văn minh, tiến bộ.

Với những đóng góp trong việc gìn giữ, bảo tồn, phát huy văn hóa dân tộc Dao, năm 2015, ông Phùng Thế Vỵ được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng. Từ năm 2019 đến nay, ông là NNND duy nhất của tỉnh trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể.

Nghệ nhân nhân dân Phùng Thế Vỵ thực hiện các nghi thức tế lễ trong lễ Cấp sắc của dân tộc Dao ở thôn Thành Công, xã Lãng Công (Sông Lô). Ảnh: Trà Hương

Bằng sự hiểu biết, tài năng, tâm huyết của mình, ông Vỵ đã gửi gắm những tình cảm tốt đẹp, những giá trị nhân văn cao cả vào trong từng lời ca, tiếng hát để làm thay đổi nhận thức của mỗi người dân.

Tại Ngày hội văn hóa, thể thao và du lịch các dân tộc thiểu số vùng Đông Bắc lần thứ XI tổ chức tại tỉnh Lạng Sơn mới đây, ông Vỵ đã viết lời và trình diễn bài dân ca “Người Dao ơn Đảng, ơn Bác Hồ”.

Bài hát có đoạn: “Ngày xửa ngày xưa người Dao mình/Nay đây mai đó làm nương rẫy/Nhờ ơn có Đảng, Bác Hồ dạy/Ta phải hạ sơn để cấy cày/Người người an lạc lòng phấn khởi/Cháu, con được học chữ Bác Hồ/Người Dao ơn Đảng và ơn Bác/Có Đảng, Bác Hồ, có hôm nay…”.

Với giai điệu ngân nga, trầm bổng, những ca từ ý nghĩa cất lên thể hiện lòng biết ơn của người Dao đối với Đảng, Bác Hồ. Nhờ có Đảng, có Bác Hồ, người Dao hôm nay đã có cuộc sống no ấm, đủ đầy. Tiết mục do ông Vỵ sáng tác và biểu diễn xuất sắc giành giải A tại ngày hội, đem về niềm tự hào cho nhân dân các dân tộc tỉnh Vĩnh Phúc.

Là một đảng viên gương mẫu, NNND, người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số, ông Vỵ là tấm gương sáng về tinh thần tự học, luôn nêu cao ý thức gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, khơi dậy trong mỗi người dân tình yêu quê hương, đất nước, tạo động lực để đồng bào dân tộc Dao nói riêng, nhân dân các dân tộc trong tỉnh nói chung đoàn kết, chung sức xây dựng quê hương, đất nước giàu đẹp, văn minh.

Bạch Nga