Đưa “lũ” vào đồng – Vĩnh Long Online

(VLO) Năm nay, từ giữa tháng 8, mực nước sông, rạch trong tỉnh Vĩnh Long dâng cao lên hơn do lượng nước thượng nguồn tràn về, kết hợp với các đợt triều cường. “Mùa lũ, mùa nước nổi” đã về đồng bằng. Đã bao đời, lũ đem lại cho miền sông nước biết bao nguồn lợi. Trước đây, thời điểm tháng 8, tháng 9 là lũ đã tràn đồng, nhưng hơn 20 năm qua cảnh này đã đổi khác!

Mưu sinh mùa nước nổi tràn đồng. Ảnh: HOÀNG KHA (TP Vĩnh Long)

Biệt cảnh mùa lũ

Anh Nguyễn Văn Thuận, 53 tuổi, ở ấp Thành Lễ, xã Thành Trung (huyện Bình Tân) cho hay: “Tôi đã chứng kiến cảnh ngập lũ của 3 mùa lũ lớn liên tiếp năm 2000-2002 và lũ lớn năm 2011, nay nhìn cánh đồng quê tôi so với trước đã thay đổi biết chừng nào. Vùng này ngày trước, mùa lũ về là nước ngập lên nửa cột nhà, có nơi nước lên tận nóc nhà.

Nước cầm thủy đến 3 tháng mới rút. Đường sá lầy lội. Giao thông trắc trở. Người dân đi lại chủ yếu bằng xuồng, vỏ tắc ráng. Còn những năm gần đây, nông dân đi xe gắn máy đến tận ruộng dễ dàng. Đê bao, bờ vùng được đầu tư khép kín.

Đường nông thôn ngày một tôn cao, láng nhựa, cầu giao thông xây lên, nối xóm liền xóm, ấp liền ấp, xã liền xã. Đồng ruộng vào mùa lũ, khi rau màu, lúa thóc chưa vào mùa thu hoạch thì khó tìm thấy cảnh đồng lũ tràn trề như thuở trước.

Cống, đập đóng kín, nước cũng khó vào đồng huống chi con tôm, con cá…”. Đây là điển hình của cảnh nông thôn ở tỉnh ta vào mùa lũ trong nhiều năm trở lại đây.

Vào những mùa lũ qua, người viết cũng đã đi khảo sát nhiều nơi, tận mắt thấy 2 cảnh tượng khác xa giữa vùng đô thị với vùng nông thôn trong tỉnh vào những ngày nước sông, rạch trong tỉnh lên cao.

Nông thôn thì đê bao, đường lộ cao ráo, ruộng đồng vẫn là màu xanh của lúa, của rau màu, ít có cảnh đồng nước lay láng; còn thành thị thì nhiều tuyến đường, khu phố bị ngập bởi mưa, bởi triều cường.

Nhiều nơi ở nông thôn trong tỉnh được đầu tư đê bao, chống lũ ngăn triều cường triệt để, ruộng đồng sản xuất được nhiều vụ.

Đối với các đô thị như TP Vĩnh Long, TX Bình Minh, TT Cái Nhum,… lũ về là nỗi lo của dân đô thị: lo nước ngập đường, nhà cửa, phố xá, đi lại, mưu sinh khó khăn.

Tại TP Vĩnh Long, vào những kỳ triều cường, khi mực nước sông Cổ Chiên dâng lên trên mức báo động 2, báo động 3 hoặc có trận mưa lớn trên 50mm xuất hiện là còn nhiều tuyến đường, con hẻm bị ngập, và càng ngập nặng hơn khi triều cường đồng hành với mưa to. Đường ngập, nhà ngập, chợ ngập… làm cho cảnh quan thêm xấu đi, môi trường bị ô nhiễm.

Ở nông thôn, đắp đê bao ngăn lũ thì dễ vì mặt bằng rộng rãi, đất có sẵn ở lòng kinh, móc lên là đắp được bờ. Còn thành thị thì không thể làm vậy được, mà phải xây kè, tôn nền nhà, nâng đường, lắp cửa cống…

Mặc dù các đô thị trong tỉnh đã có quy hoạch chung, nhưng đến nay vẫn còn tình trạng ứng phó với triều cường theo kiểu “giật gấu vá vai”- triều cường, nước lên cao tới đâu là tiến hành xây dựng, nâng cấp cốt hết các công trình, nhà, cơ sở sản xuất lên cao đến đó, lên cao trình “vượt đỉnh triều”, mà đâu dễ làm 1 tháng 1 năm là xong, vì rất tốn kém.

Trong lúc khó khăn, dân thành thị cũng chọn giải pháp chống ngập như ở quê là dùng bao cát, xây thêm gờ gạch, lắp tấm mủ… tấn trước cửa để cho nước khỏi tràn vào nhà, vào công sở, nhà xưởng…!

Hãy đưa lũ vào đồng

ĐBSCL có địa hình trũng thấp, được ví như lòng bàn tay lật ngửa. Vào những mùa lũ trước, nước từ trên cao thượng nguồn đổ về, vùng trũng đồng bằng bị ngập trên diện rộng, vùng này không bị ngập sâu cũng bị ngập nông.

Để hạn chế tình trạng ngập, trong những năm qua, nhiều giải pháp thủy lợi đã được triển khai thực hiện mạnh mẽ trong vùng, như: đào kinh phân lũ về Biển Tây nhằm thoát lũ cho vùng đầu nguồn sông Cửu Long; lên đê, xây cống ngăn triều chống lũ triệt để, xây kè, cống, trạm bơm chống ngập cho các đô thị…

Nhưng vùng hạ nguồn, trong đó có Vĩnh Long là vùng ảnh hưởng triều. Triều cường gặp lũ thượng nguồn đổ về càng làm cho mực nước sông, rạch dâng cao thêm. Những dòng sông chính sông Tiền, sông Hậu, sông Cổ Chiên là những bể chứa nước, nước lên cao buộc phải tràn vào những sông nhánh, kinh nhánh nối với sông chính.

Rồi những sông nhánh, kinh rạch được đầu tư lớn, nhiều tuyến được nạo vét kết hợp đắp đê bao thông luồng, thông tuyến, năng lực dẫn nước gia tăng, phân lũ vào hướng nội đồng càng nhanh hơn.

Tuy nhiên, dòng lũ đã bị chặn đứng ngoài dòng kinh bởi hệ thống đê bao, cống đập đóng kín. Lũ không vào đồng được, buộc phải dâng cao ở sông ngòi, kinh, rạch, dẫn đến cảnh vỡ đê, tràn bờ, ngập nặng ở vùng chưa có đê bao và vùng không thể làm đê bao, trong đó có các đô thị.

Ngoài gây ngập lụt nêu trên, lũ hay triều cường còn mang lại nguồn “thực phẩm” quý giá cho cây trồng, cho con người, đó là phù sa và nguồn lợi thủy sản. Tuy nhiên trong những năm gần đây, lũ về đồng bằng có xu hướng là lũ nhỏ nên lượng lũ về, lượng phù sa, thủy sản giảm hẳn so với trước đây.

Bố trí mùa vụ, vận hành công trình thủy lợi hợp lý để đưa nước lũ vào vừa cải tạo đồng ruộng, vừa góp phần giảm ngập cho đô thị.

Từ thực tế sản xuất của nông dân và các công trình nghiên cứu khoa học những năm qua cho thấy, càng gia tăng hoạt động trồng trọt, càng đóng cống ngăn lũ triệt để thì tài nguyên đất, lượng phù sa và nguồn lợi thủy sản tự nhiên càng kiệt quệ.

Lũ nhỏ, thậm chí không lũ là nguy cơ hiện hữu và trong tương lai đối với đồng bằng này. Nhưng vì sao còn ngăn triệt để, không cho lũ tràn đồng? Câu hỏi dễ có lời đáp nhưng thực tế đã, đang và sẽ khó thực hiện bởi việc phân lũ tràn đồng còn nhiều bất cập.

Bởi đồng ruộng bây giờ không phải hoàn toàn là lúa (loại cây trồng chịu ngập), mà có cả rau màu (loại cây trồng không chịu ngập), ao, hồ nuôi thủy sản và nhà cửa, vườn tượt trong đó.

Mùa vụ gói đầu hết vụ này đến vụ khác, đồng ruộng nghỉ xả lũ chỉ từ 1-2 tháng là cùng. Đóng cống ngăn lũ bảo vệ rau màu, ao hồ là bảo vệ luôn cho cả lúa. Đồng ruộng ngăn lũ triệt để không phải là một số vùng mà là đại trà.

Rồi dần dà nhiều địa phương đã ý thức được lợi ích của việc cho lũ, cho phù sa tràn đồng sau khi thu hoạch vụ lúa Thu Đông nhằm bồi bổ dinh dưỡng cho đất sau kỳ thâm canh tăng vụ, còn là môi trường tốt cho các loài thủy sinh sinh sống.

Việc xả lũ còn tiêu diệt các đối tượng dịch hại, sâu bệnh ít hơn, nên đã giảm được số lần phun thuốc đối với cây trồng giúp bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Ở tỉnh ta, địa phương đã triển khai chương trình xả lũ quy mô lớn để cải thiện đồng ruộng từ nhiều năm qua là huyện Bình Tân. Hàng năm, diện tích xả lũ trên toàn huyện khoảng 6.000ha, tập trung ở những khu trồng màu, trồng lúa sau khi thu hoạch xong. Thời điểm xả lũ đồng loạt từ đầu tháng 8 đến đầu tháng 10 âm lịch.

Cũng theo anh Nguyễn Văn Thuận, tuy thời gian xả lũ vào đồng ngắn hơn trước, nhưng cũng giúp cho nhiều hộ có thêm thu nhập từ các hoạt động nuôi trồng, đánh bắt thủy sản tự nhiên trên đồng và phát triển những mô hình trồng cây thủy sinh như trồng ấu, sen, bông súng, rau nhút…

Từ đó cho thấy, lũ đồng bằng vừa là thiên tai nhưng cũng vừa là nguồn lợi phong phú nếu biết khai thác tốt lợi thế của lũ. Bằng việc bố trí mùa vụ, lịch thời vụ và vận hành công trình thủy lợi hợp lý, các nơi hãy dành chỗ cho lũ vào đồng, góp phần giảm áp lực nước triều cường ngoài sông, giảm ngập cho vùng chưa có đê bao và cho các đô thị.

Bài, ảnh: TRUNG CHÁNH (TP Vĩnh Long)