Vì sao Ấn Độ cấm xuất khẩu gạo?

Ngày 20-7, Ấn Độ đã cấm xuất khẩu gạo tẻ thường trong nỗ lực kiềm chế giá gạo trong nước tăng cao. Quyết định trên được đưa ra sau khi xuất hiện các bản tin và video ghi lại cảnh người dân đổ xô mua lương thực và trên các kệ hàng trong các quầy hàng ở Mỹ và Canada hết sạch gạo Ấn Độ, khiến giá mặt hàng này bị đẩy lên cao, theo BBC.

 Nông dân Ấn Độ trồng lúa để đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trong nước và xuất khẩu. Ảnh: midilibre.fr

“Lệnh cấm xuất khẩu gạo của Ấn Độ đã khiến giá gạo toàn cầu tăng vọt”, ông Pierre-Olivier Gourinchas, nhà kinh tế trưởng của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), khẳng định. Bên cạnh đó, lệnh cấm xuất khẩu gạo của Ấn Độ được đưa ra vào thời điểm không thuận lợi.

Bà Shirley Mustafa, nhà phân tích thị trường gạo tại Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) giải thích, giá gạo thế giới đã tăng đều đặn kể từ đầu năm 2022. Ở Ấn Độ, giá gạo đã tăng hơn 30% kể từ tháng 10 năm ngoái. Số liệu thống kê cho thấy, nếu như vào tháng 9 năm ngoái, một tấn gạo tẻ thường ở Ấn Độ có giá khoảng 330 USD, thì hiện tại đã lên tới 450 USD. Giá gạo tăng đã làm gia tăng áp lực chính trị đối với chính phủ trước cuộc tổng tuyển cử vào năm tới. Ngoài ra, với một loạt các cuộc bầu cử cấp tiểu bang trong những tháng tới, chi phí sinh hoạt leo thang đặt ra một thách thức cho chính phủ.

Bên cạnh đó, nguồn cung đang chịu áp lực do vụ mùa mới sẽ chỉ được đưa ra thị trường trong khoảng 3 tháng nữa. Thời tiết xấu ở Nam Á khi mưa, gió mùa rải rác ở Ấn Độ và lũ lụt ở Pakistan cũng làm ảnh hưởng đến nguồn cung. Chi phí sản xuất lúa gạo tăng do giá phân bón cao hơn. Đồng tiền mất giá cũng làm tăng chi phí nhập khẩu đối với nhiều quốc gia…

Devinder Sharma, chuyên gia về chính sách nông nghiệp ở Ấn Độ, bổ sung nguyên nhân dẫn đến việc Ấn Độ ngừng xuất gạo là bởi các vùng trồng lúa phía Nam có nguy cơ xảy ra mưa khô (mưa không đến được mặt đất, thường là do bốc hơi) khi hình thái thời tiết El Nino diễn ra vào những tháng cuối năm. Ông Sharma tin rằng, chính phủ Ấn Độ đang cố gắng lường trước tình trạng thiếu hụt sản lượng có thể dự đoán được.

Ấn Độ là quốc gia sản xuất gạo lớn nhất thế giới, chiếm tới hơn 40% xuất khẩu gạo toàn cầu. Ảnh: Reuters 

Lệnh cấm xuất khẩu lương thực không phải là mới. Hồi tháng 10-2007, Ấn Độ đã áp đặt lệnh cấm xuất khẩu gạo tẻ thường, sau đó tạm dỡ bỏ và cho triển khai trở lại vào tháng 4-2008. Động thái này khiến giá gạo trên toàn tăng gần 30% lên mức cao kỷ lục.

Kể từ khi xảy ra xung đột ở Ukraine, số lượng quốc gia áp đặt các hạn chế xuất khẩu lương thực đã tăng từ 3 lên 16 nước, theo IFPRI. Indonesia cấm xuất khẩu dầu cọ, Argentina cấm xuất khẩu thịt bò, Thổ Nhĩ Kỳ và Kyrgyzstan cấm một loạt sản phẩm ngũ cốc. Các chuyên gia cảnh báo lệnh cấm xuất khẩu gạo của Ấn Độ gây ra rủi ro lớn hơn. Theo Ashok Gulati và Raya Das của Hội đồng nghiên cứu về quan hệ kinh tế quốc tế của Ấn Độ (ICRIER), một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Delhi, lệnh cấm “chắc chắn sẽ dẫn đến giá gạo trắng trên thế giới tăng vọt” và sẽ “ảnh hưởng tiêu cực đến an ninh lương thực ở nhiều quốc gia châu Phi”.

Châu Phi chịu tác động lớn

Theo BBC, Ấn Độ là quốc gia sản xuất gạo lớn nhất thế giới, chiếm tới hơn 40% xuất khẩu gạo toàn cầu. Thái Lan, Việt Nam, Pakistan và Mỹ cũng nằm trong danh sách những nhà xuất khẩu gạo lớn trên thế giới.

Trong số những nhà nhập khẩu lớn gạo Ấn Độ có thể kể đến Trung Quốc, Philippines và Nigeria. Những khách hàng khác, như: Indonesia và Bangladesh, cũng mua một lượng lớn gạo khi phải đối mặt với tình trạng thiếu nguồn cung trong nước. Tại châu Phi, nhu cầu tiêu thụ gạo cao và ngày càng tăng. Ở các nước như Cuba và Panama, gạo là nguồn cung cấp năng lượng chính trong các bữa ăn gia đình. Ở một số quốc gia khác, ít nhất 90% lượng gạo nhập khẩu đến từ Ấn Độ.

Tại nhiều nước châu Phi, thị phần nhập khẩu gạo của Ấn Độ vượt quá 80%, theo IFPRI. Lệnh cấm xuất khẩu gạo chủ yếu ảnh hưởng đến những người dễ bị tổn thương, những người dành phần lớn thu nhập của họ để mua thực phẩm. “Giá cả tăng cao có thể buộc họ phải giảm lượng thực phẩm tiêu thụ mỗi ngày, đồng thời chuyển sang các sản phẩm thay thế nghèo dinh dưỡng hoặc giảm chi tiêu cho các nhu yếu phẩm cơ bản khác như nhà ở và thực phẩm”, bà Mustafa nhấn mạnh.

Năm ngoái, Ấn Độ đã xuất khẩu 22 triệu tấn gạo sang 140 quốc gia. Trong tổng số này, 6 triệu tấn được làm từ gạo trắng Indica tương đối rẻ. Ấn Độ đã ngừng xuất khẩu gạo Indica. Điều này xảy ra sau lệnh cấm xuất khẩu gạo tấm vào năm ngoái và việc áp thuế xuất khẩu 20% đối với gạo tẻ thường.

Hiện nay, Ấn Độ đang dự trữ khoảng 41 triệu tấn gạo, cao gấp 3 lần so với yêu cầu dự trữ. Số gạo này được cất trong các kho dự trữ chiến lược và hệ thống phân phối công cộng (PDS), cho phép hơn 700 triệu người nghèo tiếp cận với lương thực giá rẻ. “Tôi nghĩ rằng lệnh cấm xuất khẩu gạo tẻ thường của Ấn Độ về cơ bản là một biện pháp phòng ngừa. Tôi hy vọng, đó chỉ là biện pháp tạm thời”, Joseph Glauber thuộc Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực Quốc tế (IFPRI) bày tỏ.

Bao giờ thị trường gạo sẽ ổn định?

Thái Lan là nhà xuất gạo lớn thứ hai thế giới, sau Ấn Độ. Ngày 2-8, Hiệp hội Các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan (TREA) dự đoán tình hình bất ổn trên thị trường gạo sẽ kéo dài đến hết nửa cuối năm 2023.

Theo Chủ tịch danh dự TREA Chukiat Opaswong, một số quốc gia sản xuất lúa gạo đang chuẩn bị cho đợt hạn hán do El Nino gây ra dự kiến trong cuối năm nay và năm 2024. El Nino được kích hoạt bởi sự gia tăng nhiệt độ bề mặt ở phía đông Thái Bình Dương, dẫn đến một giai đoạn nóng lên toàn cầu. Hiện tượng tự nhiên này thường xảy ra từ 2 đến 7 năm/lần và dẫn đến lượng mưa ít hơn ở Đông Nam Á và miền nam Australia.

 Thái Lan là quốc gia xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới. Ảnh: toutelathailande.fr

Ông Chukiat cho biết, ngoài việc theo dõi chính sách xuất khẩu gạo của Ấn Độ, các nhà xuất khẩu Thái Lan cũng cần theo dõi tình hình mưa và lên kế hoạch phù hợp, đặc biệt là trong mùa thu hoạch vào tháng 12. Ông cho biết thêm, trong điều kiện bình thường, Thái Lan sản xuất khoảng 20 triệu tấn gạo hằng năm, trong đó khoảng 12 triệu tấn tiêu thụ nội địa và 7-8 triệu tấn dành cho xuất khẩu. Tác động của El Nino có thể làm giảm sản lượng từ 1 đến 2 triệu tấn, điều này sẽ làm tăng giá gạo xuất khẩu. Tuy nhiên, rất khó có khả năng Thái Lan sẽ cấm xuất khẩu gạo.

Trong một động thái mới, ngày 3-8, Văn phòng Tài nguyên nước Quốc gia (ONWR) của Thái Lan đã kêu gọi nông dân trên cả nước chuyển sang “các loại cây trồng ít tốn nước hơn và có thể thu hoạch nhanh chóng”. Tổng thư ký ONWR Surasri Kidtimonton cho biết, lượng mưa tích lũy thấp hơn 40% so với bình thường, cho thấy nguy cơ thiếu nước cao. Việc quản lý nước ở Thái Lan nên “tập trung vào nước để uống”, cũng như “nước để canh tác, chủ yếu là cho cây lâu năm”.

Cây lâu năm là loại cây trồng có thể mọc lại sau khi thu hoạch và không cần phải trồng lại hằng năm, khác với cây trồng hằng năm. Lúa được coi là cây trồng hằng năm. Đối với mỗi ki-lô-gam lúa nguyên liệu được trồng, cần trung bình 2.500 lít nước. Trong khi đó, các loại cây trồng thay thế như kê cần từ 650 đến 1.200 lít nước cho cùng một lượng thu hoạch.

Nếu nông dân Thái Lan chấp hành theo khuyến nghị trên, sản lượng gạo ở Thái Lan có thể giảm đáng kể. Điều này có thể dẫn tới giá gạo thế giới tiếp tục tăng trong tương lai. Tuy nhiên, theo Oscar Tjakra, nhà phân tích chính tại Rabobank, nông dân Thái Lan có thể vẫn chọn trồng lúa do môi trường hiện tại với giá gạo xuất khẩu cao trên toàn cầu.

PHƯƠNG LINH (theo BBC, RFI, gavroche-thailande.com)

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Quốc tế xem các tin, bài liên quan.