Thực tế từ các địa phương có nhiều công trình thủy điện cho thấy tính phức tạp trong công tác vận hành và điều tiết hồ thủy điện. Phóng viên Báo TN&MT đã phỏng vấn ông Ngô Mạnh Hà – Phó Cục trưởng Cục Quản lý Tài nguyên nước để hiểu rõ thêm vấn đề này.
PV: Kể từ khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quy trình vận hành liên hồ chứa trên 11 lưu vực sông, ông đánh giá như thế nào về công tác điều tiết nước trong thời gian qua? Sự phối hợp chặt chẽ, chủ động của các địa phương, các chủ hồ trong việc tuân thủ các quy tắc điều tiết vận hành ở các thủy điện lớn, nhỏ trên các địa bàn ra sao, thưa ông?
Ông Ngô Mạnh Hà: Có thể nói, việc vận hành theo quy định của Quy trình vận hành liên hồ chứa trên 11 lưu vực sông trong thời gian qua đã đóng góp vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu thiệt hại do mưa, lũ gây ra đối với khu vực hạ du các lưu vực sông lớn và cấp nước an toàn phục vụ các hoạt động sản xuất, sinh hoạt ở hạ du.
Điển hình, trong đợt mưa lũ lịch sử năm 2020 và các đợt mưa lũ năm 2021, 2022 vừa qua, cả nước có 11 lưu vực sông vận hành điều tiết theo quy trình liên hồ, với tổng số 134 hồ chứa phải vận hành điều tiết theo quy định của quy trình liên hồ, tham gia cắt, giảm lũ cho hạ du rất hiệu quả, giảm ngập lụt đáng kể cho hạ du các lưu vực sông cụ thể: cắt giảm đỉnh lũ từ 30 – 98% tùy từng cơn lũ, cắt giảm tổng lượng lũ từ 30 – 80% tổng lượng lũ (một số cơn lũ cắt được 85 – 92%).
Bộ TN&MT đã xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành 11 Quy trình vận hành liên hồ chứa trên 11 lưu vực sông lớn, quan trọng gồm sông: Hồng, Mã, Cả, Hương, Vu Gia – Thu Bồn, Trà Khúc, Kôn – Hà Thành, Sê San, Srepok và Đồng Nai. Khoảng 134 hồ chứa, đập dâng trên 11 lưu vực sông đã được điều tiết, vận hành theo cơ chế liên hồ với nguyên tắc ưu tiên hàng đầu là đảm bảo an toàn công trình, cắt, giảm lũ cho hạ du trong mùa lũ, ưu tiên duy trì dòng chảy tối thiểu, cấp nước hạ du phục vụ hoạt động sản xuất và dân sinh trong mùa cạn.
Hay trong mùa cạn, trong một số năm, lượng nước tích được đầu mùa cạn của nhiều hồ chứa là khá nhỏ, chỉ từ 40 – 75% tùy từng hồ, đặc biệt có hồ chứa chỉ tích được khoảng 20%, các hồ chứa thủy lợi vừa và nhỏ cũng chỉ tích được 40 – 80%. Bộ TN&MT đã phối hợp với các bộ, ngành, địa phương để đôn đốc, thống nhất các phương án vận hành nhằm điều chỉnh giảm lưu lượng xả trong các tháng mùa cạn hoặc cắt giảm diện tích sản xuất nông nghiệp trong điều kiện thiếu hụt nguồn nước. Vì vậy, mặc dù lưu lượng đến các hồ chứa là rất nhỏ, nhưng vẫn cân đối đủ nguồn nước cấp cho hạ du trong cả mùa cạn.
Cùng với đó, thời gian qua, các địa phương đã thể hiện rõ được vai trò chủ động trong việc vận hành các hồ chứa nhằm đảm bảo hiệu quả trong việc cắt, giảm lũ và cấp nước an toàn cho khu vực hạ du các lưu vực sông. Cụ thể, để đảm bảo hiệu quả trong việc vận hành các hồ chứa đảm bảo theo quy định, đặc biệt là tính tức thời khi xảy ra mưa lũ, hạn hán thiếu nước, các địa phương đã lập nhóm thường trực (thành phần gồm có Ban Chỉ huy phòng, chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn tỉnh, UBND cấp tỉnh, UBND cấp huyện, xã khu vực hạ lưu các hồ chứa và đơn vị quản lý vận hành các hồ chứa) cập nhật thường xuyên, liên tục thông tin, số liệu vận hành, số liệu quan trắc khí tượng thủy văn, tình hình mực nước khu vực hạ du.
Trên cơ sở đó, phương án chỉ đạo, vận hành các hồ chứa sẽ được gửi trực tiếp, tức thời đến các đơn vị quản lý vận hành hồ chứa đảm bảo hiệu quả tối đa trong công tác chỉ đạo điều hành và vận hành.
PV: Bên cạnh những kết quả quan trọng đã đạt được như giúp cắt, giảm lũ cho hạ du vào mùa lũ và điều tiết nước cho sản xuất và sinh hoạt vào mùa cạn, theo ông, việc vận hành liên hồ chứa tại các địa phương hiện nay có gặp khó khăn, vướng mắc gì?
Ông Ngô Mạnh Hà: Thực tế cho thấy, việc thực hiện nghiêm quy trình vận hành liên hồ chứa đã phát huy hiệu quả trong công tác phòng, chống thiên tai, nhưng trong quá trình thực hiện vẫn còn một số yếu kém, bất cập cần khẩn trương khắc phục. Ðầu tiên là hiệu quả trong công tác phối hợp còn chưa cao, một số địa phương vẫn còn lúng túng trong công tác chỉ đạo, điều hành các hồ chứa.
Vấn đề chia sẻ thông tin, dữ liệu vận hành, khí tượng – thủy văn, giữa các địa phương còn chưa hiệu quả. Năng lực các hồ khu vực miền Trung, Tây Nguyên còn hạn chế, chỉ có thể cắt, giảm lũ cho các địa phương ở khu vực hạ du chịu ảnh hưởng bởi sự điều tiết của các hồ mà không thể giải quyết được toàn bộ các vấn đề lũ lụt phía hạ du trên toàn bộ lưu vực sông. Ngoài ra, trên các lưu vực hiện nay còn có hàng nghìn công trình hồ chứa thủy lợi đơn mục tiêu khác, ít công trình có cửa van điều tiết cho nên khả năng điều tiết lũ là rất hạn chế so với tổng lượng lũ trên lưu vực.
PV: Để vận hành liên hồ chứa đảm bảo phù hợp, hiệu quả, khắc phục những bất cập tồn tại, trong thời gian tới, Cục Quản lý tài nguyên nước có đề xuất giải pháp gì trong vận hành liên hồ chứa, thưa ông?
Ông Ngô Mạnh Hà: Để gia tăng hiệu quả trong vận hành liên hồ chứa, nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý, giám sát, hỗ trợ ra quyết định vận hành các hồ chứa theo quy định của các Quy trình vận hành liên hồ chứa, Cục Quản lý tài nguyên nước đã tham mưu, đề xuất một số nội dung trong Dự thảo Luật Tài nguyên nước (sửa đổi).
Cụ thể, Cục đã đề xuất cần có cơ chế chính sách quy định các điều kiện để vận hành linh hoạt, hướng tới vận hành các hồ chứa tiệm cận theo thời gian thực, xây dựng hệ thống hỗ trợ ra quyết định để điều hành, vận hành các hồ chứa; Thiết lập mối liên hệ giữa hệ thống điều hành việc vận hành liên hồ chứa với bộ công cụ phục vụ phân phối điều hòa nguồn nước trên các lưu vực sông theo thời gian thực. Đồng thời, bổ sung quy định vai trò, trách nhiệm và quyền hạn của tổ chức lưu vực sông trong việc giám sát, điều hành việc vận hành liên hồ chứa nói riêng và việc phân phối, điều hòa tài nguyên nước trên lưu vực sông nói chung.
Hy vọng khi Luật Tài nguyên nước (sửa đổi) được Quốc hội thông qua với quy định quan trọng về quy trình vận hành liên hồ chứa trên các lưu vực sông được sửa đổi sẽ khắc phục được những tồn tại hạn chế, góp phần vào việc phòng, chống lũ và giữ gìn an toàn hồ đập để người dân hạ du không còn phải chịu cảnh lũ hoành hành và “khát” nước mỗi khi hạ về.
PV: Trân trọng cảm ơn ông!
