Vấn đề của đứa bé vàng và “cừu đen” trong gia đình

Trong mỗi gia đình, vị trí của từng người con có phần khác biệt. Có người con là niềm tự hào của cả gia đình, có người con lại cảm thấy mình thua kém các anh chị em, có người con rất giỏi dập tắt xung đột trong gia đình, cũng có người con dường như mãi không chịu lớn…

Nhìn chung, mỗi người con trong gia đình có một vai trò và vị trí khác nhau. Điều này có ảnh hưởng dài lâu tới cách sống của cá nhân người con đó, ngay cả khi con đã bước vào tuổi trưởng thành.

Nếu không có sự tự nhận thức và điều chỉnh phù hợp, những ảnh hưởng tiêu cực có thể sẽ xuất hiện, tác động tới cuộc sống cá nhân của từng người con.

Chuyên gia tâm lý người Anh Reenee Singh cho biết nhiều khi bà nhận thấy vấn đề mà một người phải đối diện lại bắt đầu từ tâm lý của họ khi còn nhỏ. Bà Singh giúp khách hàng của mình nhận diện vấn đề của bản thân để có một cuộc sống cân bằng, vui vẻ, ý nghĩa hơn.

Theo bà Singh, mỗi người con trong gia đình thường nắm giữ một trong 5 vai trò điển hình dưới đây, mỗi vai trò đều có ưu và nhược điểm riêng.

“Đứa bé vàng”

Mỗi gia đình đều có một “đứa bé vàng”, đó có thể là người con học giỏi nhất, có những thành tích ấn tượng nhất. Cha mẹ dành nhiều lời khen ngợi cho người con này nhất. Điều này nghe khá tuyệt vời nhưng trong thực tế, người con nổi bật hơn hẳn các anh chị em của mình lại thường phải chịu những căng thẳng tâm lý.

Người con được xem như “đứa bé vàng” của gia đình thường phải mang gánh nặng từ những kỳ vọng của cha mẹ và cả sự ghen tị của các anh chị em ruột. Điều này có thể khiến người con này khi bước vào tuổi trưởng thành sẽ có những động thái nổi loạn gây sửng sốt.

Không ít người con là “đứa bé vàng” của gia đình phải chịu đựng sự căng thẳng kéo dài vì áp lực, họ sợ khiến gia đình thất vọng và luôn tự thấy mình chưa đủ tốt đẹp, giỏi giang, thành đạt.

Khi tư vấn cho những khách hàng này, chuyên gia Singh thường nhấn mạnh rằng không có ai hoàn hảo. Đôi khi, bà còn khuyến khích khách hàng hãy nổi loạn nhiều hơn một chút, hãy làm những điều khiến mình thấy vui vẻ, thoải mái để dần hiểu sống đúng là mình là như thế nào.

Việc họ sống đúng với bản chất và thiên hướng của mình sẽ giúp người thân của họ dần có cách nhìn nhận chính xác hơn, thực tế hơn về “đứa bé vàng” của gia đình.

“Cừu đen”

Biệt danh “cừu đen” thường dành cho người con không đáp ứng được những kỳ vọng của cha mẹ, thậm chí còn gây ra những sự vụ khiến cha mẹ thất vọng, phiền lòng. Thường những đứa trẻ “cừu đen” được cha mẹ thả lỏng hơn, bởi thực tế, cha mẹ sẽ tập trung nhiều hơn vào “đứa bé vàng” của gia đình.

Đứa trẻ “cừu đen” hay bị cha mẹ quở phạt, trách mắng sẽ có tâm lý hơi cô độc, thường cảm thấy xấu hổ, ngại ngùng trước người thân. Đứa trẻ này thường có cảm giác rằng mọi tội lỗi đều bắt đầu từ mình mà ra.

Ở tuổi trưởng thành, đứa trẻ “cừu đen” dễ có nét tâm lý tự ti, dễ chấp nhận những thái độ và hành vi không đẹp của người khác hướng vào mình. Nguyên nhân là bởi từ bé, đứa trẻ “cừu đen” đã luôn tự ti, thấy mình hay phạm lỗi, hay bị phạt.

Khi làm việc với những khách hàng từng là “cừu đen” trong gia đình, chuyên gia Singh nhận thấy những khách hàng này vẫn mang gánh nặng tâm lý của sự tự ti, xấu hổ đã tồn tại trong họ từ thuở nhỏ. Bà Singh cố gắng giúp khách hàng hiểu rằng họ cần tự tin hơn, cần trút bỏ gánh nặng tâm lý đã đeo bám họ từ thuở nhỏ.

Con trưởng

Trong nhiều gia đình, người con trưởng có vai trò đặc biệt đối với các em. Người con này thường được cha mẹ giao nhiệm vụ trông nom, chăm sóc các em khi cha mẹ bận rộn, vắng nhà. Vì vậy, con trưởng thường tự thấy mình phải có trách nhiệm với các em.

Sau này, khi cha mẹ già đi và sức khỏe suy yếu, con trưởng cũng thường tự thấy mình có trách nhiệm lớn nhất trong việc chăm sóc cha mẹ. Người con trưởng vốn đã quen với việc gánh vác trách nhiệm và luôn có xu hướng tự nhận thêm bổn phận về mình.

Người con trưởng thường có cảm nhận rõ ràng về trách nhiệm đối với gia đình. Họ có thể sẽ đặt ra những yêu cầu cao về trách nhiệm đối với bạn đời và các con của họ. Họ có thể trở thành người hay chê trách, đòi hỏi cao trong mắt người thân.

Việc tự nhận lãnh quá nhiều trách nhiệm về mình có thể khiến người con trưởng cảm thấy mệt mỏi vì áp lực. Họ thường cảm thấy thiếu thời gian và sức lực để theo đuổi những ưu tiên của riêng mình.

Chuyên gia Singh thường khuyến khích khách hàng là con trưởng cần biết cách san sẻ trách nhiệm với người thân trong gia đình, khuyến khích các em cùng mình gánh vác công việc gia đình.

“Đứa trẻ của gia đình”

Vị trí này thường dành cho người con út của gia đình, dù vậy, vị trí “đứa trẻ của gia đình” cũng có thể dành cho người con yếu thế nhất trong mắt cha mẹ, chẳng hạn, đứa con có sức khỏe kém nhất hoặc tính cách yếu đuối nhất. Những thành viên khác trong gia đình thường dành sự quan tâm, chăm sóc, hỗ trợ đặc biệt cho thành viên này.

Khi là “đứa trẻ của gia đình”, người con này sẽ nhận được nhiều sự bao bọc của người thân. Điều này có thể rất ngọt ngào trong những năm tháng trước tuổi trưởng thành. Dù vậy, khi lớn lên, “đứa trẻ của gia đình” thường cảm thấy khó đương đầu với cuộc sống của người trưởng thành.

Hậu quả là có những người không đủ năng lực tự đối diện xử lý các vấn đề cá nhân. Họ lảng tránh trách nhiệm hoặc bỏ bê nghĩa vụ, bởi biết rằng sẽ có người thân nào đó xuất hiện giúp họ thoát khỏi vấn đề.

Khi làm việc với khách hàng thuộc nhóm này, chuyên gia Singh luôn khuyến khích họ hãy chủ động “thoát vai”. Ngoài ra, gia đình của họ cũng cần hợp tác, cần dừng sự quan tâm hỗ trợ thái quá, để “đứa trẻ của gia đình” có thể thực sự trưởng thành.

Người hòa giải

Trong nhiều gia đình, có một người con luôn có khả năng hòa giải giữa các bên xung đột, có thể là sự xung đột giữa cha mẹ hoặc giữa các anh chị em.

Khi là người hòa giải, cá nhân này thường có những kỹ năng dàn xếp rất tốt, dù vậy, họ cũng sẽ phải trải qua những sự mệt mỏi về mặt tâm lý.

Chẳng hạn, họ sẽ phải thấu hiểu được góc nhìn của các bên liên quan trong sự việc mâu thuẫn. Họ còn phải chịu đựng sự tranh chấp mệt mỏi khi các bên đều muốn lôi kéo “người hòa giải” về phía mình, buộc “người hòa giải” phải chọn đứng hẳn về một bên.

Là người có khả năng hòa giải trong gia đình nhiều khi cũng khiến một cá nhân rơi vào tình huống khó xử, áp lực. Lời khuyên của chuyên gia Singh là “người hòa giải” cần phải biết tự bảo vệ tâm lý bản thân trước những xung đột trong gia đình, tránh để bản thân bị ép phải lựa chọn đứng về một bên nào.

Trong những gia đình tồn tại mối quan hệ thường xuyên bất ổn, “người hòa giải” cần biết cách tạo ra những giới hạn để các bên cùng tuân thủ, tránh để bản thân thường xuyên bị đặt vào thế phải làm người hòa giải.

Đôi khi, họ cũng cần biết từ chối vai trò người hòa giải bằng những đối thoại đơn giản kiểu: “Nếu anh/chị có vấn đề với em X, anh/chị hãy trực tiếp đối thoại, giải quyết vấn đề với em ấy, em không muốn tham gia vào sự việc này”.

Theo Daily Mail