Thúc đẩy sản xuất, sử dụng phân bón hữu cơ: Vì một nền nông nghiệp bền vững

Tác động xấu từ phân bón vô cơ

Phân bón là vật tư quan trọng trong sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, trong một thời gian dài, người nông dân trong tỉnh đã lạm dụng, sử dụng mất cân đối, không đúng kỹ thuật phân bón vô cơ gây ra những tác động tiêu cực đến môi trường, sinh vật có ích, đe dọa đến sự phát triển bền vững  nông nghiệp.

Hàm Yên nổi danh cả nước với chất lượng, mẫu mã sản phẩm cam sành. Thay vì phát triển bền vững, cây cam sành đang rơi vào tình trạng báo động đỏ, diện tích sụt giảm nhanh chóng. Từ con số gần 8.000 ha, đến nay toàn huyện Hàm Yên chỉ còn khoảng gần 4.000 ha cam, trong đó 3.700 ha đang cho thu hoạch. Nhiều vườn cam có dấu hiệu kém phát triển, héo, chết dần nguy cơ tiếp tục suy giảm.

Ông Bùi Quang Trung, thôn 68, xã Yên Lâm đã gắn bó với nghề trồng cam hàng chục năm. Với 9 ha cam, mỗi năm vào vụ thu hoạch, ông Trung thu cả trăm triệu đồng. Nhưng đó là chuyện của nhiều năm trước, còn hiện tại gia đình ông đã không còn một gốc cam nào. Theo ông Trung 3 năm trở lại đây, cây cam xuất hiện tình trạng vàng lá, quả cam teo tóp sau đó lụi và chết dần. Điều ông Trung lo lắng hơn cả là, khi gây lại chu kỳ cây mới, cây cũng vàng lá, tiếp tục chết.

Cán bộ nông nghiệp hướng dẫn người dân tận dụng phụ phẩm nông nghiệp làm thức ăn chăn nuôi và ủ làm phân bón cho cây trồng.

Tìm nguyên nhân bệnh khiến cây cam chết dần, liên tục những năm gần đây, UBND huyện Hàm Yên đã mời Ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Khoa học và Công nghệ, trường Đại học Tân Trào, Viện Bảo vệ thực vật, Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển)… khảo sát, phân tích và đánh giá.

Nguyên nhân được các kỹ sư nhận định, bên cạnh sâu, bệnh, thời tiết bất lợi thì cũng có cả nguyên nhân một thời gian dài, người trồng cam bón phân mất cân đối, lạm dụng phân bón vô cơ gây tình trạng đất không được bổ sung dinh dưỡng, chai cằn, rễ cây kém phát triển, ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng, dễ nhiễm sâu, bệnh hại.

Không riêng diện tích cam, nhiều diện tích đất canh tác bưởi, lúa và cây màu cũng đang bị bạc màu do lượng phân bón hữu cơ được bổ sung quá ít.

Bà Đỗ Thị Lộc, thôn Hưng Thịnh, xã Trường Sinh (Sơn Dương) chia sẻ: 5 sào ruộng, bãi bà vừa xuống giống đầu xuân hoàn toàn phải mua phân NPK để bón lót, bón thúc. Vẫn biết bón phân tổng hợp chỉ có tác dụng thời gian ngắn kèm theo cả hệ lụy là đất bị chai cằn, nhưng cũng không còn cách nào khác bởi gia đình không chăn nuôi nên nguồn phân chuồng bị hạn chế.

Thống kê của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, lượng phân bón sử dụng trong sản xuất nông nghiệp của tỉnh ước khoảng 58 nghìn tấn phân bón vô cơ. Mức độ sử dụng phân bón vô cơ của người nông dân Việt Nam nói chung và trên địa bàn tỉnh nói chung cao hơn nhiều quốc gia và gấp ba lần trung bình của thế giới.

Tình trạng bón phân mất cân đối, không đúng kỹ thuật là nguyên nhân chính dẫn tới hiệu suất sử dụng phân bón thấp, chỉ đạt 40 – 45% đối với phân đạm, 25 – 30% đối với phân lân và 55 – 60% đối với phân kali. Điều này gây thất thoát kinh tế, làm ô nhiễm đất, ô nhiễm nguồn nước, tăng phát thải khí nhà kính và ảnh hưởng tới chất lượng nông sản. 

Hướng đến giảm phát thải

Việc chuyển đổi sử dụng phân bón vô cơ sang phân bón hữu cơ được coi là giải pháp tối ưu, tiến tới xây dựng một nền sản xuất nông nghiệp an toàn, chất lượng, hiệu quả và bền vững.

Nhằm xây dựng nền nông nghiệp bền vững, có trách nhiệm, theo hướng tuần hoàn và tăng trưởng xanh, mới đây, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã phê duyệt Đề án phát triển sản xuất và sử dụng phân bón hữu cơ đến năm 2030, tầm nhìn đến 2050. Theo Đề án, tầm nhìn đến 2050, phấn đấu Việt Nam trở thành quốc gia có tỷ lệ sử dụng phân bón hữu cơ cao trong khu vực, diện tích trồng trọt sử dụng phân bón hữu cơ chiếm 50%; 80% số tỉnh, thành phố xây dựng được mô hình sử dụng phân bón hữu cơ gắn với chuỗi giá trị đối với các sản phẩm chủ lực, đặc sản có lợi thế của địa phương; 100% nguồn nguyên liệu sẵn có từ trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản, rác thải sinh hoạt… được sử dụng làm phân bón hữu cơ trong cả quy mô nông hộ và sản xuất công nghiệp.

Tại tỉnh ta, ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đang tích cực khuyến khích các doanh nghiệp, HTX, người dân, sản xuất, sử dụng phân bón hữu cơ trong sản xuất, tạo điều kiện để ngành phát triển bền vững nhất. Thực tế, trong những năm gần đây đã xuất hiện rất nhiều mô hình sản xuất nông nghiệp an toàn. Mới đây nhất UBND tỉnh đã có văn bản chỉ đạo tăng cường công tác quản lý sức khỏe đất hướng tới sản xuất trồng trọt bền vững.

Theo đó, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với UBND các huyện, thành phố, các sở ngành liên quan tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người dân về vai trò, ý nghĩa của việc nâng cao sức khỏe đất và quản lý dinh dưỡng cây trồng đối với sản xuất trồng trọt; phổ biến, hướng dẫn người dân áp dụng các biện pháp kỹ thuật để bảo vệ, nâng cao sức khỏe đất gắn với quản lý dinh dưỡng cây trồng…

Hợp tác xã chăn nuôi Thành Lâm, thôn Lũng xã Mỹ Bằng (Yên Sơn) đã tận dụng triệt để nguồn chất thải từ chăn nuôi, xử lý kỹ và tái đầu tư vào sản xuất. Ông Dương Văn Thành, Giám đốc Hợp tác xã cho biết: Đàn bò của HTX luôn ổn định trên 100 con, lượng chất thải rất lớn từ chăn nuôi được gom lại để nuôi trùn quế. Khi chất thải hoai mục sẽ được tái sử dụng làm phân bón cho diện tích ngô, cỏ voi.

Ông Dương Văn Thành khẳng định: Hơn 20 ha đất canh tác ngô, cỏ của các thành viên trong HTX luôn được bổ sung tối đa lượng phân hữu cơ nên đất rất tơi xốp, cây trồng phát triển khỏe mạnh, cho năng suất rất cao. Điển hình như vụ ngô đông vừa qua, năng suất cây ngô sinh khối đạt trên 2 tấn/sào, cao hơn hẳn so với diện tích không được bổ sung phân hữu cơ.

Lấy lại “sức khỏe” cho đất, nâng cao chất lượng, giá trị gia tăng cho sản phẩm cam sành, các thành viên Liên nhóm hữu cơ cam sành (viết tắt PGS) Hàm Yên đang giúp nhau thay đổi tư duy sản xuất, thay vì sử dụng phân bón vô cơ, các thành viên đã chuyển hướng sản xuất an toàn, theo tiêu chuẩn hữu cơ. Trong đó, tận dụng chất thải, nguồn phụ phẩm từ nông nghiệp, thậm chí là mua cá, đỗ tương, bột ngô để ngâm ủ, sản xuất phân bón hữu cơ chăm sóc cam.

Ông Hoàng Đức Hùng, Trưởng ban Marketing liên nhóm cho biết: Diện tích cam được bón, tưới bằng phân hữu cơ cây khỏe, cho quả sai, chất lượng quả ngon, ngọt. Mục tiêu trong tương lai của Hội nhóm cam sành PGS tiếp tục kết nạp thành viên, hướng dẫn kỹ thuật cho các chủ vườn mở rộng diện tích cam hữu cơ ra toàn huyện, nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng cam sành Hàm Yên – ông Hùng khẳng định.

Theo tổng hợp của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, toàn tỉnh hiện có trên 4.000 ha cây trồng được sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ… Bao gồm các sản phẩm chè, cây ăn quả, cây lương thực…

Chủ tịch Hiệp hội hữu cơ Việt Nam Hà Phúc Mịch khẳng định: Các doanh nghiệp, chủ thể HTX, người nông dân Tuyên Quang đã nhận thức đúng, dần quay trở lại với sản xuất nông nghiệp thuận tự nhiên của cha, ông hay nói cách khác là sản xuất tuần hoàn, sản xuất hữu cơ đảm bảo cho nền sản xuất nông nghiệp bền vững nhất.