Những dịp lễ hội cấp xã, huyện, hay dịp lễ trọng của thôn, bản, các CLB đều tổ chức biểu diễn chiêng, múa hát, giúp lan tỏa rộng văn hóa dân tộc Mường tới người dân, du khách.
Đồng diễn tấu chiêng của người Mường ở xã Tiến Xuân (huyện Thạch Thất).
Hoạt động văn hóa, văn nghệ không thể thiếu
Phó Chủ tịch UBND huyện Thạch Thất Nguyễn Thị Bích Ngọc cho biết, các nghệ nhân đang tham gia hoạt động trong các CLB chiêng ở 3 xã miền núi của huyện thường lớn tuổi, có năng khiếu và đam mê văn hóa dân tộc Mường. Mỗi CLB chiêng có 12 người, mỗi người phụ trách 1 chiếc chiêng, nếu có người thứ 13, người đó sẽ phụ trách chiếc chiêng nhỏ (chiêng gọi). Các bài chiêng cơ bản là “Sắc bùa”, “Bông trắng bông vàng”, “Đi đường”…
Tấu chiêng là hoạt động văn hóa văn nghệ không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân vùng núi, góp phần tích cực vào việc xây dựng đời sống văn hóa, thúc đẩy việc thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội trên địa bàn.
Hằng năm, huyện Thạch Thất tổ chức chương trình liên hoan múa hát, biểu diễn chiêng và hội thi các môn thể thao dân tộc miền núi. Đây là hoạt động nhằm tạo điều kiện để các diễn viên, nhân dân được giao lưu học hỏi, củng cố khối đại đoàn kết dân tộc, nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành, cán bộ và nhân dân về trách nhiệm giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường. Những phần trình diễn chiêng chất lượng đã và đang góp phần giới thiệu, quảng bá về văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc trên địa bàn huyện.
Nghệ nhân Ưu tú Bùi Thị Bích Thìn – Chủ nhiệm CLB chiêng và hát múa dân gian xã Tiến Xuân chia sẻ: CLB của xã được thành lập từ năm 2014 với 25 thành viên. Tuy nhiên, ngay từ năm 2008, mỗi thôn đều đã thành lập đội chiêng của mình, với tổng số 84 thành viên. Ngoài việc các đội tự góp tiền mua sắm bộ chiêng để biểu diễn, huyện Thạch Thất cũng trang bị 17 bộ chiêng cho các thôn của xã Tiến Xuân và mở nhiều lớp tập huấn, hướng dẫn đánh chiêng cho thành viên của các đội. Riêng trang phục dân tộc Mường sử dụng khi biểu diễn, gồm váy, áo, khăn, kiềng cổ, vòng tay, xà tích, đều do các thành viên trong đội chiêng của thôn, CLB của xã tự bỏ tiền (khoảng 1 – 3 triệu đồng) để trang bị cho bản thân.
“Việc thành lập các CLB, đội chiêng Mường nhằm mục tiêu duy trì thường xuyên các hoạt động biểu diễn tập thể, truyền tải nghệ thuật biểu diễn chiêng tới thế hệ sau. Như vậy thì nghệ thuật biểu diễn chiêng Mường sẽ không bị quên lãng” – bà Bùi Thị Bích Thìn nói.
Còn tại xã Yên Bình, đến nay, 10 thôn của xã đều có đội chiêng và có tổng số 13 bộ chiêng Mường. Các thôn thường xuyên luyện tập, giao lưu với nhau và học hỏi thêm từ các xã, huyện khác về nghệ thuật tấu chiêng và hát, múa.
Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Yên Bình Bùi Thị Kim chia sẻ: Văn hóa dân tộc Mường đã được người dân trong xã quan tâm khôi phục và duy trì thông qua các hoạt động trình diễn trang phục, ẩm thực, lễ hội chiêng… Nhờ đó, đời sống vật chất, tinh thần của người dân được nâng lên.
Nỗ lực bảo tồn, phát huy
Diễn tấu chiêng là loại hình văn hóa nghệ thuật quan trọng trong đời sống cộng đồng của đồng bào dân tộc Mường từ khi sinh ra đến khi về với đất mẹ. Chính vì vậy, người Mường coi chiêng là báu vật trong ngôi nhà của mình, là biểu tượng của dân tộc, mang giá trị rất lớn và được giữ gìn qua các thế hệ. Văn hóa chiêng Mường và không gian văn hóa chiêng của đồng bào dân tộc Mường bắt nguồn từ truyền thống văn hóa, lịch sử lâu đời, được khẳng định trong quá trình lao động, sáng tạo nghệ thuật, được kế tục qua nhiều thế hệ, lan tỏa, ăn sâu, bám rễ vào mọi mặt đời sống của đồng bào dân tộc Mường.
Từ trước khi mở rộng địa giới hành chính Hà Nội (ngày 1-8-2008), hoạt động diễn tấu chiêng của đồng bào dân tộc Mường trên địa bàn 3 xã Tiến Xuân, Yên Trung, Yên Bình bị lắng xuống và mờ nhạt. Tuy nhiên, từ năm 2008 đến nay, hoạt động diễn tấu chiêng Mường đã được khởi động trở lại và từng bước khôi phục, phát triển.
Phó Chủ tịch UBND huyện Thạch Thất Nguyễn Thị Bích Ngọc cho biết: Văn hóa truyền thống của dân tộc Mường có bản sắc riêng, rất độc đáo, chứa đựng lối sống giàu chất nhân văn và đạo lý truyền thống, phản ánh quá trình lao động, sáng tạo được kế tục phát huy, phát triển, là niềm tự hào của bao thế hệ người Mường.
Những năm vừa qua, việc bảo tồn, khôi phục, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Thạch Thất đã được thực hiện tích cực, kịp thời, tạo được sự đồng thuận và nhiệt tình tham gia của đồng bào dân tộc Mường tại 3 xã miền núi. Các hủ tục đã được xóa bỏ, các phong trào văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao ngày càng phát triển, mức hưởng thụ văn hóa của đồng bào vùng núi được nâng lên.
Huyện Thạch Thất cũng sát sao chỉ đạo UBND các xã Tiến Xuân, Yên Trung, Yên Bình thực hiện tốt công tác hướng dẫn, tuyên truyền vận động cán bộ, nhân dân trên địa bàn tích cực tham gia vào công tác bảo tồn, khôi phục và phát huy các giá trị văn hóa tiêu biểu của đồng bào dân tộc Mường. Nhận thức, tinh thần đoàn kết, tính tự tôn dân tộc trong nhân dân được nâng cao, các già làng, trưởng bản và những người có uy tín trong cộng đồng dân cư tích cực tham gia hoạt động bảo tồn, khôi phục và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc Mường, đẩy mạnh việc trao truyền các giá trị văn hóa truyền thống trong cộng đồng…
Chủ tịch UBND xã Yên Bình Nguyễn Văn Tùng cho biết, xã tích cực đẩy mạnh nhiều biện pháp tuyên truyền nhằm xã hội hóa nguồn lực đầu tư của các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân, hộ gia đình tham gia vào hoạt động bảo tồn, khôi phục, phát huy, quảng bá các giá trị văn hóa dân tộc Mường trên địa bàn.
Theo Nghệ nhân Ưu tú Bùi Thị Bích Thìn (xã Tiến Xuân), độ tuổi của các thành viên CLB xã, đội chiêng thôn từ 18 đến hơn 60 tuổi. Mặc dù nhiều thành viên rất tích cực, sau khi đi học, đi làm sẽ thu xếp thời gian đến tập với đội chiêng, nhưng thực tế cho thấy thành viên tấu chiêng trong độ tuổi thanh niên chỉ chiếm 30%. Do đó, việc truyền dạy tấu chiêng Mường cho thế hệ trẻ là rất quan trọng.
Với tình yêu văn hóa dân tộc Mường sâu sắc, hằng năm, nghệ nhân Bùi Thị Bích Thìn đứng ra truyền dạy nghệ thuật tấu chiêng Mường cho hàng chục nhóm, đội chiêng của các thôn trong xã của huyện và cả các xã Vân Hòa, Yên Bài – huyện Ba Vì. Ngoài ra, đối với đồng bào dân tộc Mường, ngoài di sản văn hóa phi vật thể chiêng thì còn có các điệu hát ca, hát ví, đặc biệt là cách nói lối “thường đang bộ mẹng” rất độc đáo.
Cũng theo nghệ nhân Bích Thìn, những làn điệu này gắn chặt với các bài tấu chiêng Mường và với hoạt động văn hóa đời thường của người dân tộc Mường, bởi “có hát ví có chiêng, có chiêng có hát ví”. Tuy nhiên, các làn điệu này đang có nguy cơ mai một, thất truyền, rất cần được ưu tiên bảo vệ. Có như vậy thì giá trị văn hóa dân tộc Mường sẽ ngày càng được phát huy, giúp đời sống tinh thần của người dân vùng núi ngày càng được nâng cao.
