Bài 1: Định rõ đường lối, kiên trì hoàn thiện chủ trương
Bài 2: Chủ động, sáng tạo từ cơ sở, đáp ứng nhu cầu thực tiễn
Bài 3: Thiết thực, trách nhiệm, phát huy quyền làm chủ
Bài 4: Dựa vào nhân dân, nhân lên nguồn sức mạnh của Đảng
Đại diện Mặt trận Tổ quốc và Hội Liên hiệp Phụ nữ huyện Thuận Bắc, tỉnh Ninh Thuận giám sát lớp đào tạo nghề may công nghiệp cho chị em dân tộc thiểu số địa phương.
Sự thấu hiểu, đồng thuận của nhân dân trong quá trình ban hành và triển khai thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng là thước đo hiệu quả, năng lực lãnh đạo của các cấp ủy đảng.
Từ thực tế cách làm của các địa phương, ghi nhận nỗ lực của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp trong việc phát huy mạnh mẽ vai trò làm chủ của nhân dân, hiện thực hóa quan điểm “Đảng chịu sự giám sát của nhân dân”.Dân chủ trực tiếp ở cơ sở được mở rộng, nhân dân được bàn và quyết định những công việc quan trọng, thiết thực, đồng thời được tạo điều kiện để tích cực tham gia giám sát, phản biện xã hội, xây dựng Đảng, chính quyền.
Nhưng cũng qua khảo sát tại các địa phương, vẫn còn tình trạng hoạt động giám sát, phản biện xã hội, thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, tiếp xúc, đối thoại trực tiếp của người đứng đầu cấp ủy đảng, chính quyền các cấp với nhân dân mới chỉ là hình thức, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn và nguyện vọng nhân dân. Một bộ phận cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu chưa gương mẫu, coi nhẹ ý kiến, kiến nghị của nhân dân, giải quyết chưa kịp thời các quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân.
Nâng cao nhận thức, cụ thể hóa cơ chế, chính sách
Đánh giá của Ban Dân vận Trung ương sau 8 năm thực hiện Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị-xã hội (theo Quyết định số 217-QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị), nêu ra những hạn chế, đó là: Nhận thức về công tác giám sát, phản biện xã hội của cấp ủy, chính quyền ở một số địa phương chưa thống nhất, chưa đúng bản chất của hoạt động này. Có nơi chưa phân biệt chủ thể, nội dung, tính chất giữa giám sát của cơ quan dân cử và giám sát của Mặt trận Tổ quốc (MTTQ). Cá biệt một vài nơi, khi phê duyệt kế hoạch, cấp ủy thu hẹp nội dung, phạm vi giám sát, phản biện xã hội của MTTQ, gây ảnh hưởng lớn đến tính chủ động, độc lập của MTTQ và các đoàn thể chính trị-xã hội. Có hiện tượng MTTQ ở địa phương chưa chủ động, trông chờ sự chỉ đạo của cấp ủy và đề xuất của các cơ quan nhà nước. Chất lượng các văn bản kiến nghị, giám sát, phản biện xã hội có những nơi là hình thức, chủ yếu tập trung góp ý về kỹ thuật soạn thảo văn bản. Một số nơi nhầm lẫn giữa hoạt động giám sát với hoạt động kiểm tra nội vụ, giữa hoạt động theo dõi thường xuyên các văn bản quy phạm pháp luật với hoạt động giám sát thông qua hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản của cơ quan có thẩm quyền và nhầm lẫn giữa phản biện xã hội với góp ý. Sau 8 năm mà có tỉnh vẫn chưa tổ chức được hội nghị phản biện xã hội nào; có 3 tỉnh chưa tổ chức phản biện xã hội ở cấp huyện, cấp xã và 13 tỉnh chưa tổ chức phản biện xã hội ở cấp xã. Ở cấp Trung ương chủ yếu là phản biện xã hội các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật, hầu như chưa phản biện xã hội các dự thảo chương trình, dự án, đề án của các cơ quan cùng cấp.
Những con số thống kê về việc tiếp thu, phản hồi các kiến nghị sau giám sát, phản biện xã hội cũng gợi nhiều trăn trở. Qua tổng hợp số liệu từ các địa phương, trong 8 năm, MTTQ các cấp đã nhận được 43.587 văn bản phản hồi (trong tổng số 137.595 văn bản gửi đến các cơ quan, tổ chức được giám sát), đạt 31,67%. Trong đó, cấp Trung ương có 82,6% số văn bản được phản hồi. Con số này ở cấp tỉnh là 51,5%; cấp huyện là 41,32% và cấp xã có 32,33%. Đối với hoạt động phản biện xã hội, MTTQ các cấp đã nhận được 19.506 văn bản phản hồi (trong tổng số 46.356 văn bản gửi đi), đạt tỷ lệ 42,07%. Trong đó, tỷ lệ này ở cấp Trung ương là 16,66%; cấp tỉnh là 71,59%; cấp huyện là 52,24% và cấp xã là 40,53%. Và 5 tổ chức chính trị-xã hội các cấp chỉ nhận được 39,53% số văn bản phản hồi từ các cơ quan có dự thảo văn bản được phản biện. Rõ ràng là tỷ lệ văn bản giám sát, phản biện xã hội nhận được phản hồi, tiếp thu của các cơ quan chức năng khá thấp, ngay cả ở cấp tỉnh. Điều này dẫu có nhiều nguyên nhân nhưng rõ ràng thể hiện chất lượng của hoạt động giám sát, phản biện xã hội còn cách khá xa yêu cầu đề ra.
Tại nhiều hội thảo của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam về hoạt động giám sát, phản biện xã hội, ý kiến của các nhà khoa học, cán bộ MTTQ các cấp khá thống nhất cho rằng cần sớm xây dựng Luật Hoạt động giám sát của nhân dân, tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động giám sát, phản biện xã hội; cần ban hành các quy định cụ thể về quy trình giám sát, phản biện xã hội, quyền và trách nhiệm của các chủ thể trong hoạt động giám sát, phản biện xã hội; hình thành cơ chế bảo đảm thực hiện quyền của nhân dân tham gia thảo luận và kiến nghị, phản ánh, khiếu nại, tố cáo.
Nhiều cán bộ MTTQ ở các địa phương đề xuất bổ sung quy định về thời gian bắt buộc các cơ quan, tổ chức, cá nhân xem xét, trả lời kiến nghị từ kết quả giám sát, phản biện xã hội của MTTQ các cấp.
Ngoài hoàn thiện cơ sở chính trị, pháp lý cũng cần nghiên cứu đổi mới mô hình, tổ chức bộ máy MTTQ và các đoàn thể chính trị-xã hội nhằm làm tốt hơn nhiệm vụ giám sát và phản biện xã hội.
Từ góc độ khoa học pháp lý, Tiến sĩ Nguyễn Văn Cương, Viện Khoa học Pháp lý, Bộ Tư pháp nêu ý kiến, hệ thống pháp luật cần định hình đầy đủ hơn, rõ nét hơn cơ chế và cách thức để người dân tham gia quản lý Nhà nước bằng giám sát. Đối với những nội dung bắt buộc phải lấy ý kiến của người dân thì trước khi ra quyết sách, các cơ quan có thẩm quyền phải bảo đảm một cách thực chất sự tham gia của người dân vào quá trình ra quyết định.
Nhiều năm tham gia hoạt động giám sát, phản biện xã hội của địa phương, Phó Chủ tịch MTTQ thành phố Cẩm Phả Đoàn Thị Liên nêu nhận xét và đề xuất, cần tiếp tục cụ thể hóa quan điểm Đảng phục vụ nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân về các quyết định của mình; lấy kết quả công việc, sự hài lòng và tín nhiệm của nhân dân làm tiêu chí quan trọng để đánh giá chất lượng tổ chức bộ máy và đội ngũ cán bộ, đảng viên.
Đồng chí Lê Thị Kim Cúc, Phó trưởng ban Dân vận Tỉnh ủy Quảng Ninh chia sẻ kinh nghiệm của địa phương. Đó là, cấp ủy đảng quan tâm chỉ đạo, tạo điều kiện tối đa để MTTQ và các đoàn thể chính trị-xã hội thực hiện công tác giám sát, phản biện xã hội; đồng thời phát huy tính tự chủ của MTTQ. Ngược lại, với vai trò là thành viên của mặt trận, các cấp ủy đảng, đảng viên phải chấp hành nghiêm túc nội dung, kết luận giám sát, phản biện xã hội, không né tránh, ngoại lệ. Để phát huy hiệu quả giám sát, phản biện xã hội, tạo đồng thuận xã hội ngay từ cơ sở, cần tăng cường hoạt động giao ban thường trực cấp ủy với bí thư chi bộ, trưởng khu, trưởng ban công tác mặt trận thôn, bản, khu phố, hội nghị đối thoại giữa người đứng đầu chính quyền với nhân dân…
Tôn trọng ý kiến nhân dân là giải pháp giúp nhiều chi bộ, đảng bộ cơ sở luôn vững mạnh về tổ chức. Nhiều địa phương có cách làm sáng tạo như Chi bộ 9A, phường Bãi Cháy, thành phố Hạ Long (tỉnh Quảng Ninh). Chi ủy gửi nội dung giám sát, góp ý kèm danh sách toàn bộ đảng viên đến các hộ dân; đồng thời niêm yết công khai quy định của Đảng về các biểu hiện suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, những điều quy định đảng viên không được làm tại nhà văn hóa khu dân cư. Chủ nhật hằng tuần, Chi ủy, Ban công tác mặt trận và Tổ hội đồng nhân dân có mặt tại nhà văn hóa khu phố để tiếp nhận ý kiến nhân dân. Và khi người dân có ý kiến, Chi bộ họp tiếp thu và xử lý ngay, không để bà con phải chờ đợi.
Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Bình đã ban hành nhiều văn bản quy định trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, người đứng đầu. Đó là, quy định của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về trách nhiệm và xử lý trách nhiệm đối với người đứng đầu và cấp phó của người đứng đầu cơ quan, đơn vị thuộc diện Ban Thường vụ Tỉnh ủy quản lý trong thực hiện nhiệm vụ được giao; quyết định của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về ban hành quy định trách nhiệm của các cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền, cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức trong tiếp thu ý kiến góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền của MTTQ, các đoàn thể chính trị-xã hội và nhân dân…
Từ việc phát huy vai trò của MTTQ, các tổ chức chính trị-xã hội và nhân dân trong giám sát cán bộ, đảng viên, cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp thực hiện quy định nêu gương, Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Quảng Bình Trương Văn Hởi đánh giá: Công việc này có ý nghĩa tích cực, giúp cán bộ lãnh đạo chủ chốt rèn luyện phong cách, bản lĩnh lãnh đạo, khắc phục quan liêu, phòng ngừa sai phạm, hoàn thành tốt nhiệm vụ. Tuy nhiên, quy định về hình thức góp ý cho cán bộ, đảng viên, người đứng đầu chính quyền các cấp còn chung chung, khó thực hiện trong thực tế.
Định hướng lớn và những mối quan tâm cụ thể
Thắt chặt hơn nữa mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân, Văn kiện Đại hội XIII yêu cầu: Tiếp tục hoàn thiện, cụ thể hóa, thực hiện tốt cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ” và phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Tổ chức có hiệu quả, thực chất việc nhân dân tham gia giám sát, đánh giá hiệu quả hoạt động của các tổ chức trong hệ thống chính trị; phẩm chất, năng lực của đội ngũ cán bộ, đảng viên.
Thực thi hiệu quả quan điểm, chủ trương “Đảng chịu sự giám sát của nhân dân” đặt ra yêu cầu phát huy tính tích cực chính trị-xã hội, trí tuệ, quyền và trách nhiệm của nhân dân, hoàn thiện cơ chế, tạo điều kiện và thêm nhiều giải pháp để nhân dân thông qua MTTQ và các tổ chức chính trị-xã hội thực hiện vai trò nòng cốt trong việc phát huy quyền làm chủ, giám sát, phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng và hệ thống chính trị, kiểm soát quyền lực nhà nước và phòng chống tham nhũng, tiêu cực.
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lưu Văn Quảng, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, một trong những chức năng quan trọng của MTTQ là giám sát và phản biện xã hội nhằm giảm thiểu nguy cơ chủ quan, duy ý chí trong các quyết định chính sách của Nhà nước. Để nâng cao chất lượng của hoạt động này, bên cạnh lực lượng cán bộ của MTTQ, cần có sự tham gia của các chuyên gia, nhà khoa học có kinh nghiệm, kiến thức và chuyên môn về giám sát, phản biện xã hội; đặc biệt, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa một số cơ quan chức năng như cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án với MTTQ.
Theo đánh giá của nhiều tỉnh ủy, thành ủy, đội ngũ cán bộ của MTTQ, các tổ chức chính trị-xã hội ở cơ sở còn hạn chế về năng lực, thiếu kinh nghiệm, còn có biểu hiện nể nang, né tránh, ngại va chạm trong công tác góp ý xây dựng Đảng, chính quyền.
Từ thực tiễn địa phương, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Bắc Kạn Phương Thị Thanh kiến nghị: Trung ương sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Quyết định số 218-QĐ/TW theo hướng quy định trách nhiệm của đối tượng góp ý là cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức; quy định rõ hơn việc tiếp nhận, xử lý, tiếp thu ý kiến góp ý qua các hình thức góp ý phù hợp với các văn bản của Đảng mới ban hành và Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở.
Đề cập chủ đề đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của hệ thống chính trị theo hướng ngày càng phát huy hơn nữa quyền làm chủ của nhân dân, vận động nhân dân tích cực tham gia xây dựng Đảng, chính quyền, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Viết Thông cho rằng cần bám sát quan điểm chỉ đạo của Đại hội Đảng lần thứ XIII về quy chế dân chủ cơ sở đã được bổ sung hoàn thiện thêm hai thành tố mới, đồng thời nhanh chóng cụ thể hóa thành các quy định của pháp luật làm cơ sở triển khai thực hiện.
Theo Tiến sĩ Tạ Văn Sỹ, Giám đốc Trung tâm Bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, cần đề cao hơn nữa vai trò nêu gương của cán bộ, công chức, viên chức trong hoạt động công vụ theo hướng lấy sự hài lòng của người dân làm thước đo chất lượng công việc. Đề cao trách nhiệm người đứng đầu cũng như có chế tài đủ mạnh để việc tiếp công dân, giải quyết tố cáo, khiếu nại, kiến nghị của công dân đi vào nền nếp, hoạt động hiệu quả.
Xây dựng và tăng cường sự đồng thuận xã hội, củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa, phát huy sức mạnh to lớn của khối đại đoàn kết toàn dân tộc là phương thức lãnh đạo, đồng thời thể hiện năng lực lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và toàn xã hội. Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cấp ủy đảng, chính quyền; phát huy mạnh mẽ vai trò, tính tự chủ, năng động, sáng tạo của MTTQ và các tổ chức chính trị-xã hội trong thực hiện chủ trương “Đảng chịu sự giám sát của nhân dân” góp phần quan trọng đổi mới phương thức lãnh đạo, nâng cao năng lực lãnh đạo, cầm quyền của Đảng, cũng là thực hiện lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Nước lấy dân làm gốc. Gốc có vững, cây mới bền. Xây lầu thắng lợi trên nền nhân dân”.
