Tự chủ, chủ động trong kỷ nguyên AI

Cuốn sách Trí tuệ nhân tạo từ góc nhìn quan hệ quốc tế. Cơ hội, thách thức và hàm ý cho Việt Nam.

Cuốn sách Trí tuệ nhân tạo từ góc nhìn quan hệ quốc tế. Cơ hội, thách thức và hàm ý cho Việt Nam do TS. Vũ Lê Thái Hoàng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược (Học viện Ngoại giao) làm chủ biên vừa phát hành đã “cháy hàng“ không chỉ từ sự hấp dẫn ở tên gọi mà còn bởi tính công phu, tâm huyết của một công trình nghiên cứu.

Theo TS. Vũ Lê Thái Hoàng, cuốn sách là nỗ lực kịp thời và cần thiết nhằm góp phần nhận diện những biến chuyển sâu sắc mà AI đang tạo ra trong quan hệ quốc tế. Đặc biệt từ năm 2022-2023, sự phát triển vượt bậc của các mô hình ngôn ngữ lớn và AI tạo sinh đã và đang tạo ra những tác động mang tính đột phá trong nhiều lĩnh vực.

Có thể khẳng định, AI không còn là công nghệ của tương lai mà đã và đang định hình lại cục diện địa chính trị, thay đổi cán cân quyền lực toàn cầu, và tác động trực tiếp đến lợi ích quốc gia của các nước.

Về động lực cho việc biên soạn cuốn sách, TS. Vũ Lê Thái Hoàng cho biết, xuất phát từ nhu cầu cấp thiết phải có một cái nhìn toàn diện và sâu sắc về tác động của AI đối với quan hệ quốc tế từ góc độ của Việt Nam. Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc về công nghệ AI ngày càng gay gắt, việc nghiên cứu và nắm bắt những cơ hội cũng như thách thức mà AI mang lại sẽ có ý nghĩa quan trọng đối với an ninh và phát triển của đất nước.

Nhóm tác giả kỳ vọng cuốn sách không chỉ góp phần cung cấp nguồn tham khảo học thuật mà còn hướng tới việc đề xuất những định hướng chính sách cụ thể, góp phần nhỏ vào nỗ lực giúp Việt Nam chủ động và tự chủ trong kỷ nguyên AI đang dần định hình.

Cuốn sách đề cập tương lai của AI – AGI (AGI – Artificial general intelligence – được hiểu là các hệ thống AI có khả năng thực hiện bất kỳ nhiệm vụ trí tuệ nào của con người có thể làm), từ đó phân tích sâu tác động của AGI tới quan hệ quốc tế. Theo TS. Vũ Lê Thái Hoàng, thế “lưỡng nan về an ninh” trong kỷ nguyên AI còn phức tạp và đa chiều hơn nhiều so với thời kỳ vũ khí hạt nhân. Nếu như với vũ khí hạt nhân, chúng ta có thể đếm được số đầu đạn, ước tính được sức mạnh phá hủy và năng lực răn đe, thì với AI, đặc biệt là khi tiến tới AGI, việc đánh giá tiềm năng và năng lực thực sự của một quốc gia trở nên vô cùng khó khăn.

Điều này xuất phát từ bản chất “kép” của AI – vừa là công nghệ dân sự vừa là công nghệ quân sự, khả năng phát triển nhanh chóng và khó lường của nó, cũng như tính lan tỏa rộng rãi trong mọi lĩnh vực của đời sống.

Trong bối cảnh các nước lớn đang đẩy mạnh phát triển AI, việc “đong đếm” cán cân quyền lực đòi hỏi những thước đo và cách tiếp cận mới. Không chỉ đơn thuần là việc so sánh số lượng bằng sáng chế hay đầu tư vào nghiên cứu phát triển, mà còn phải tính đến các yếu tố như khả năng tiếp cận dữ liệu, năng lực tính toán, chất lượng nguồn nhân lực và đặc biệt là khả năng tích hợp AI vào các hệ thống ra quyết định chiến lược. Điều này làm cho việc duy trì ổn định chiến lược trong kỷ nguyên AI trở thành một thách thức mới, đòi hỏi sự phối hợp và đối thoại chặt chẽ hơn giữa các quốc gia.

Hàm ý cho Việt Nam, cuốn sách có đề cập chiến lược ngoại giao AI toàn diện nhằm phát huy vai trò tích cực trong việc định hình các quy tắc, chuẩn mực quốc tế về phát triển và sử dụng AI.

Chủ biên cuốn sách khẳng định, với vị thế của một quốc gia đang phát triển năng động, có tiềm năng công nghệ và đã khẳng định được vai trò trong nhiều vấn đề quốc tế quan trọng, Việt Nam có cơ hội đóng vai trò cầu nối giữa các nước phát triển và đang phát triển trong lĩnh vực AI. Điều này có thể được thực hiện thông qua việc tích cực tham gia các diễn đàn đa phương về quản trị AI, thúc đẩy hợp tác Nam – Nam trong phát triển công nghệ và chia sẻ kinh nghiệm về ứng dụng AI phục vụ phát triển bền vững.

Cuốn sách cũng đề cập việc đưa AI trở thành trụ cột chiến lược trong văn kiện Đại hội XIV, điều này không đơn thuần là việc bổ sung một thuật ngữ công nghệ mới, mà phản ánh tầm nhìn chiến lược về vai trò then chốt của AI trong sự nghiệp phát triển đất nước. Đây sẽ là cơ sở quan trọng để định hướng nguồn lực quốc gia, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và quan trọng hơn, thể hiện quyết tâm của Việt Nam trong việc nắm bắt cơ hội của kỷ nguyên số để thực hiện khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.