Từ biệt danh ‘đầu bếp’ đến trùm lính đánh thuê

Trong một loạt diễn biến gây sốc từ tối 23 sang sáng 24.6, ông trùm lính đánh thuê Yevgeny Prigozhin thông báo lực lượng Wagner của ông đã tiến vào Nga từ Ukraine và sẵn sàng “làm mọi thứ” để chống lại quân đội chính quy của Moscow, vài giờ sau khi Điện Kremlin cáo buộc ông âm mưu tổ chức nổi dậy có vũ trang.

Mọi chuyện bắt đầu khi ông Prigozhin tuyên bố mà không đưa ra bằng chứng rằng một số lượng lớn lính Wagner đã thiệt mạng trong một cuộc không kích do quân đội Nga thực hiện và tuyên bố sẽ trừng phạt giới chức quốc phòng ở Moscow, theo Hãng tin Reuters. Trong khi đó, Hãng tin TASS cho hay Cơ quan An ninh Liên bang (FSB) của Nga đã mở cuộc điều tra hình sự đối với ông Prigozhin, đồng thời kêu gọi lính Wagner bất tuân mệnh lệnh của ông và bắt giữ ông.

Loạt diễn biến đánh dấu bước leo thang mới, và có thể dẫn đến nhiều hệ lụy, trong mối quan hệ ngày càng trở nên căng thẳng giữa giới chóp bu Bộ Quốc phòng Nga và người đứng đầu Wagner, công ty quân sự tư nhân đã nổi lên mạnh mẽ cùng với cuộc xung đột ở Ukraine. Giữa lúc tình hình có thể diễn biến rất nhanh và tương lai ông Prigozhin đầy bất định, câu chuyện cuộc đời ông một lần nữa được đào lại.

“Đầu bếp của ông Putin”

Ông Prigozhin sinh ra tại Leningrad (ngày nay là St. Petersburg) – giống Tổng thống Nga Vladimir Putin – vào năm 1961 (tức nhỏ hơn nhà lãnh đạo Nga 9 tuổi), theo báo The Guardian. Cha ông chết khi ông còn nhỏ, còn mẹ ông làm việc tại một bệnh viện. Chàng trai trẻ Prigozhin từng được đưa đến một học viện thể thao, nơi ông dành nhiều giờ trong ngày để tập luyện trượt tuyết việt dã.

Song ông Prigozhin đã không trở thành vận động viên chuyên nghiệp. Sau khi rời trường, ông giao du với một nhóm côn đồ chuyên cướp giật tại St. Petersburg. Vì chuyện này, ông bị kết án 13 năm tù vào năm 1981. Đến năm 1990, ông được trả tự do giữa lúc Liên Xô đang trong những ngày cuối cùng.

Ông Prigozhin trở lại St. Petersburg và khi các luật lệ cũ không còn nữa, cơ hội dành cho những người có đầu óc kinh doanh xuất hiện rất nhiều. Ông khởi nghiệp bằng việc bán bánh mì kẹp xúc xích và nhanh chóng vươn lên, mở ra các nhà hàng cao cấp, một phần là nhờ khả năng kết giao tạo dựng quan hệ. Chính trên con đường này, ông Prigozhin đã gặp ông Putin, người khi đó đang là phó thị trưởng của St. Petersburg.

Một trong người mà ông Prigozhin có quan hệ là nghệ sĩ cello nổi tiếng Mstislav Rostropovich. Khi ông Rostropovich tiếp đón nữ hoàng Tây Ban Nha tại nhà riêng ở St. Petersburg vào năm 2001, ông Prigozhin đã cung cấp dịch vụ ăn uống. Ông Rostropovich sau đó đã mời ông Prigozhin và vợ đến dự buổi dạ tiệc tại London nhân dịp sinh nhật lần thứ 75 của nghệ sĩ vào năm 2002.

Vào thời điểm đó, ông Putin đã trở thành tổng thống Nga. Trong những năm đầu cầm quyền, ông Putin thường thích tiếp đón lãnh đạo nước ngoài ở quê nhà, và đôi khi ông đưa họ đến New Island (Đảo Mới), một chiếc thuyền mà ông Prigozhin đã biến thành một nhà hàng nổi. Từng bước, ông Prigozhin được biết với biệt danh “đầu bếp của ông Putin”, xuất hiện sau lưng nhà lãnh đạo Nga trong nhiều bữa tiệc quan trọng, dù bản thân ông không phải là một đầu bếp.

Cái tên này không chỉ thể hiện mối quan hệ thân thiết giữa họ mà còn phản ánh những lợi ích kinh doanh to lớn mà ông Prigozhin có được với một loạt hợp đồng phục vụ ăn uống cho quân đội, chính phủ Nga và các trường học. Chẳng hạn vào năm 2012, ông đã giành được hợp đồng trị giá hơn 10,5 tỉ rúp cung cấp thực phẩm cho các trường học tại Moscow, theo truyền thông Nga.

Nổi lên cùng Wagner

Song phải đến sau khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea vào năm 2014, ông Prigozhin mới đảm nhận vai trò khét tiếng nhất của mình – người sáng lập và lãnh đạo Wagner, mặc dù ông chỉ mới thừa nhận việc này hồi tháng 9.2022. Và cho đến khi xung đột toàn diện giữa Nga và Ukraine bùng nổ hồi tháng 2 năm ngoái, Wagner mới trở thành cái tên chiếm lĩnh tin tức nhiều ngày trong chiến sự.

Kể từ khi các lực lượng chính quy của Nga liên tiếp gặp trở ngại ở Ukraine, Wagner đã nổi lên như một lực lượng chiến đấu chủ chốt, với số lượng lên tới 50.000 người, bao gồm nhiều tù nhân. Sự can dự đáng chú ý nhất của Wagner ở Ukraine cho đến nay là trong trận chiến kéo dài hàng tháng trời ở “cối xay thịt” Bakhmut ở vùng Donbass.

Tuy nhiên cùng lúc, mâu thuẫn giữa ông Prigozhin và giới chức quốc phòng ở Moscow cũng ngày càng bị khoét sâu. Mở đầu bằng những tuyên bố rằng Wagner không được quân đội Nga cung cấp đầy đủ vũ khí để chiến đấu, ông Prigozhin đã trở nên gay gắt hơn theo thời gian, đến mức cáo buộc Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu và Tổng tham mưu trưởng quân đội Nga Valery Gerasimov “lừa dối” Tổng thống Putin về tổn thất của Moscow trên chiến trường.

Những lời chỉ trích ngày càng mạnh mẽ của ông Prigozhin đã khiến một số người tự hỏi đâu là giới hạn cho những tham vọng của ông. Một nguồn tin trong giới tinh hoa chính trị Nga nói với The Guardian rằng “những người ở FSB rất tức giận với ông Prigozhin và coi ông ta là mối đe dọa đối với trật tự hiến pháp”.

Điện Kremlin ngày 24.6 cho biết Tổng thống Putin đã được báo cáo liên tục về tình hình mới nhất sau cáo buộc đối với ông Prigozhin. Song nhà lãnh đạo Nga không lập tức lên tiếng về sự việc.