Chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam của Tổng thống José Ramos-Horta được kỳ vọng sẽ đưa quan hệ song phương Việt Nam-Timor-Leste lên tầm cao mới.
Nhận lời mời của Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam Tô Lâm, Tổng thống nước Cộng hòa Dân chủ Timor-Leste José Ramos-Horta sẽ thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam từ ngày 31/7đến ngày 03/8/2024.
Chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam của Tổng thống José Ramos-Horta được kỳ vọng sẽ đưa quan hệ song phương Việt Nam- Timor-Leste lên tầm cao mới.
Quan hệ hữu nghị lâu đời
Việt Nam và Timor-Leste có quan hệ hữu nghị lâu đời. Việt Nam là một trong những nước đầu tiên công nhận Mặt trận Cách mạng vì một Timor-Leste độc lập (FRETILIN) (9/1975).
Gần đây quan hệ hai nước có những bước phát triển. Nổi bật là các chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Jose Ramos-Horta (4/2010); Thủ tướng Xanana Gusmao (9/2013); Bộ trưởng Ngoại giao và Hợp tác Hernani Coelho (4/2016); Bộ trưởng Ngoại giao và Hợp tác ông Dionisio Babo Soares dự APEC (9/2018) và thăm chính thức (6/2019).
Về phía Việt Nam, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm dự Lễ tuyên bố độc lập (5/2002); Bộ trưởng Giáo dục Phạm Vũ Luận thăm chính thức Timor-Leste (01/2015); Đặc phái viên Thủ tướng, Bộ trưởng Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng tham dự kỷ niệm 20 năm trưng cầu dân ý về độc lập của Timor-Leste (8/2019).
Timor-Leste chính thức mở Đại sứ quán tại Hà Nội từ tháng 4/2012. Đại sứ mới của Timor-Leste trình Quốc thư ngày 18/6/2024. Đại sứ quán Việt Nam tại Indonesia kiêm nhiệm Timor-Leste. Đại sứ Tạ Văn Thông trình Quốc thư tháng 10/2022.
Đảng Cộng sản Việt Nam chưa có quan hệ chính thức với chính đảng nào của Timor-Leste, nhưng đã tiếp xúc với 02 đảng lớn là Đảng Mặt trận Cách mạng vì một Timor-Leste độc lập (FRETILIN) và Đảng Đại hội Dân tộc tái thiết Timor-Leste (CNRT). Trong các cuộc tiếp xúc, lãnh đạo hai đảng đều bày tỏ mong muốn được tham khảo và học tập kinh nghiệm của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Hai nước ký Hiệp định khung về Hợp tác Kỹ thuật và Kinh tế (4/2010), trong đó hai bên nhất trí thiết lập cơ chế Ủy ban Hỗn hợp (nhưng chưa triển khai được do Timor-Leste chưa thu xếp được).
Hợp tác về kinh tế-thương mại-đầu tư
Trong những năm gần đây, do tác động của dịch COVID-19, kim ngạch xuất nhập khẩu hai nước có xu hướng giảm: năm 2020 đạt 53,9 triệu USD, 2021 đạt 33,5 triệu USD, năm 2022 đạt 17,6 triệu USD; năm 2023 đạt 15,9 triệu USD (xuất khẩu: 15,5 triệu USD, nhập khẩu: 371.700 USD); trao đổi thương mại trong những năm qua mang tính một chiều, chủ yếu Việt Nam xuất khẩu sang Timor-Leste (mặt hàng gạo chiếm hơn 90%, còn lại là hàng tiêu dùng, thực phẩm chế biến).
Timor-Leste và Việt Nam đã ký Bản ghi nhớ về Thương mại gạo. Năm 2023, Việt Nam xuất khẩu 15.320 tấn gạo sang Timor-Leste, trị giá gần 8,8 triệu USD. Tính đến tháng 4/2024, Việt Nam xuất khẩu 3.866 tấn gạo sang Timor-Leste, trị giá gần 2,6 triệu USD.
Tập đoàn Viễn thông Quân đội Việt Nam (Viettel) hiện có dự án đầu tư cung cấp dịch vụ viễn thông tại Timor-Leste (với tên gọi Telemor, thành lập ngày 22/8/2012, chính thức cấp dịch vụ từ ngày 10/7/2013), vốn đầu tư ban đầu là 500.000 USD sau đó tăng dần lên 10 triệu USD.
Sau 10 năm phát triển, Telemor đã góp phần làm thay đổi nền viễn thông Timor-Leste, đóng góp quá trình phát triển của nước này. Năm 2023, doanh thu dịch vụ Telemor đạt 44,5 triệu USD, đạt mức tăng trưởng 17.4% so với năm 2022 (lợi nhuận 2023 đạt khoảng 14 triệu USD, cao nhất từ trước tới nay) và trở thành nhà cung cấp dịch vụ viễn thông tốt nhất tại Timor-Leste.
Telemor còn tham gia nhiều chương trình xã hội (hiến máu nhân đạo, bảo vệ môi trường…). Những thành tựu và đóng góp của Telemor được Chính phủ Timor-Leste ghi nhận và tặng bằng khen cho sự nghiệp phát triển ngành viễn thông tại Timor-Leste.
Telemor đã được bình chọn là “Doanh nghiệp tăng trưởng nhanh nhất năm ở khu vực châu Á, Australia và New Zealand” trong khuôn khổ Giải thưởng Kinh doanh quốc tế 2015 của tổ chức Stevie Awards (Mỹ), đạt giải thưởng danh giá IT World Awards 2022 dành cho ứng dụng số Kakoak do Telemor đầu tư, phát triển tại Timor-Leste.
Hợp tác trong các lĩnh vực khác
Hai nước có tiềm năng hợp tác trong các lĩnh vực nông nghiệp, dầu khí, thủy sản, xây dựng cơ sở hạ tầng; trao đổi hàng nông sản, dệt may, hàng tiêu dùng, máy công nghiệp, thiết bị điện, giáo dục, văn hóa, du lịch… Tuy nhiên, hợp tác giữa hai nước còn hạn chế.
Năm 2014, Thứ trưởng Giáo dục Timor-Leste đã thăm Việt Nam tìm hiểu về mô hình trường học mới của Việt Nam. Nhân chuyến thăm Timor-Leste của Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Phạm Vũ Luận (2015), Bộ Giáo dục hai nước thống nhất sẽ ký Bản Ghi nhớ để tạo cơ sở tăng cường các hoạt động hợp tác giữa hai nước.
Hiện có khoảng 40 sinh viên Timor-Leste đang theo học tại Việt Nam, phần lớn tại Đại học Thái Nguyên (39 sinh viên) và tại Đại học Quốc gia Hà Nội (01 sinh viên).
Về hợp tác đa phương, hai bên nhất trí tiếp tục tăng cường hợp tác và phối hợp lập trường tại các diễn đàn khu vực và quốc tế. Timor-Leste khẳng định ủng hộ Việt Nam trở thành Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2020-2021.
Việt Nam sẽ tiếp tục cùng các nước ASEAN và Ban Thư ký ASEAN hỗ trợ Timor-Leste trong quá trình chuẩn bị và tăng cường năng lực, tạo điều kiện thuận lợi để Timor-Leste chính thức gia nhập ASEAN.
Thúc đẩy quan hệ Việt Nam-Timor-Leste
Ngày 11/5/2023, nhân dịp cùng dự Hội nghị Cấp cao Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) lần thứ 42 tại Labuan Bajo, Indonesia, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã gặp Thủ tướng Timor Leste Taur Matan.
Tại cuộc gặp, hai bên thống nhất sẽ thúc đẩy trao đổi đoàn cấp cao và các cấp, triển khai hiệu quả các thỏa thuận đã ký kết; ghi nhận còn nhiều tiềm năng hợp tác, nhất là về thương mại-đầu tư và nhất trí tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp hai nước kinh doanh, hoạt động hiệu quả tại thị trường của nhau.
Hai Thủ tướng cũng nhất trí thúc đẩy hợp tác văn hóa, du lịch, giáo dục, giao lưu nhân dân nhằm gia tăng gắn kết; mở rộng sang các lĩnh vực mới như chuyển đổi số, tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn.
Thủ tướng Phạm Minh Chính đề nghị Timor-Leste tạo thuận lợi cho doanh nghiệp Việt Nam kinh doanh tại Timor Leste thông qua giải quyết dứt điểm các vấn đề pháp lý; sớm phê chuẩn Hiệp định Thương mại song phương ký năm 2013 và triển khai hiệu quả Bản ghi nhớ về Thương mại gạo ký năm 2015.
Thủ tướng Timor-Leste Taur Matan khẳng định Việt Nam là người bạn lớn, coi trọng và mong muốn tăng cường hợp tác với Việt Nam; thông báo Tổng thống Jose Ramos-Horta mong muốn sớm thăm Việt Nam.
Thủ tướng Timor-Leste đánh giá cao những thành tựu phát triển kinh tế-xã hội ấn tượng của Việt Nam; bày tỏ vui mừng chứng kiến quan hệ hợp tác ngày càng phát triển hiệu quả và thực chất giữa hai nước, nhất là lĩnh vực viễn thông và giáo dục. Thủ tướng Taur Matan trân trọng mời Thủ tướng Phạm Minh Chính thăm Timor Leste. Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng trân trọng mời Thủ tướng Timor-Leste thăm Việt Nam vào dịp thuận tiện./.
