Có dịp về thăm Di tích quốc gia đặc biệt đền Bà Triệu nằm trên địa bàn xã Triệu Lộc (Hậu Lộc) vào những ngày xuân, du khách sẽ cảm nhận được không khí liêng thiêng khi dòng người người nô nức về dâng hương, vãn cảnh, bày tỏ lòng ngưỡng vọng đối với vị nữ Anh hùng dân tộc Triệu Thị Trinh (Bà Triệu) – người đã có công đánh đuổi quân xâm lược Đông Ngô (Trung Quốc) vào giữa thế kỷ thứ 3.
Nghi thức rước kiệu trong Lễ hội Đền Bà Triệu. Ảnh: Tư liệu
Theo sử sách, năm 248, Triệu Thị Trinh (tức Bà Triệu) cùng người anh trai Triệu Quốc Đạt, một huyện lệnh có uy thế trong vùng, đã tập hợp nghĩa sĩ, chọn núi Nưa làm căn cứ để luyện tập võ nghệ, dấy binh khởi nghĩa, đánh đuổi quân Đông Ngô xâm lược. Cuộc khởi nghĩa Bà Triệu sau đó thất bại, nữ tướng phải tuẫn tiết ở núi Tùng (xã Triệu Lộc, huyện Hậu Lộc ngày nay) vào ngày 22/2 năm Mậu Thìn 248. Cuộc khởi nghĩa đánh quân Đông Ngô xâm lược của Bà Triệu tuy thất bại nhưng đã tạo nên mốc son sáng chói trong lịch sử, thể hiện tinh thần bất khuất chống giặc ngoại xâm của dân tộc ta, là biểu tượng sáng ngời của lòng yêu nước, ý chí hiên ngang, khí phách quật cường với câu nói bất hủ: “Tôi muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá kình ở Biển Đông, đánh đuổi giặc Ngô giành lại giang sơn, cởi ách nô lệ, chứ không chịu khom lưng làm tỳ thiếp người ta”, nhiều đời sau vẫn còn lưu truyền mãi.
Để tưởng nhớ công lao của Bà Triệu, người dân xã Triệu Lộc đã lập đền thờ, xây lăng mộ bà trên đỉnh núi Tùng, xây dựng đền thờ Bà Triệu trên núi Gai, dựng ngôi đình lớn ở giữa làng Phú Điền. Qua các triều Lý, Trần, Lê, Nguyễn đều cho tu sửa đền miếu, ban sắc phong và quy định tế lễ với nghi thức quốc lễ. Hằng năm, vào ngày giỗ Vua Bà (22/2 âm lịch), Nhân dân trong vùng và du khách đến dâng hương tại đền Bà Triệu, các điểm di tích và tổ chức nhiều nghi lễ, các hoạt động văn hóa, thể thao như rước kiệu Bà, trình tấu Chúc văn trên đền Bà. Trong đó, nghi thức rước kiệu (hay còn gọi lễ rước bóng) là nghi thức đặc sắc, quan trọng và linh thiêng bậc nhất, thu hút đông đảo người dân, du khách tham dự. Điều đặc biệt khiến lễ rước kiệu trở nên độc đáo đó là hiện tượng “kiệu bay”. Trải qua hơn 17 thế kỷ, Lễ hội Đền Bà Triệu là một trong những lễ hội lâu đời nhất, có sức lan tỏa sâu rộng nhất và giàu giá trị bậc nhất của xứ Thanh. Năm 2014, Di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật Khu di tích Bà Triệu được công nhận Di tích quốc gia đặc biệt.
Năm 2023, nhân dịp lễ kỷ niệm 1.775 năm ngày mất của Anh hùng dân tộc Triệu Thị Trinh, tại Khu Di tích đền Bà Triệu, tỉnh Thanh Hóa vinh dự đón nhận danh hiệu Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia – Lễ hội Đền Bà Triệu. Đây là một sự kiện quan trọng thể hiện sự tri ân sâu sắc và lòng tự hào của các thế hệ hôm nay đối với các bậc tiền nhân, những người đã đóng góp to lớn trong sự nghiệp chống giặc ngoại xâm, xây dựng và bảo vệ quê hương, đất nước; đồng thời tăng cường giới thiệu và tôn vinh giá trị di sản văn hóa tỉnh Thanh Hóa đến với bạn bè trong nước và quốc tế.
Nghi thức tế lễ trong lễ hội Đền Bà Triệu. Ảnh: tư liệu
Theo đại diện Ban Quản lý Di tích Đền Bà Triệu (Trung tâm Nghiên cứu lịch sử và Bảo tồn di sản văn hóa Thanh Hóa) cho biết: Thời gian qua, Trung tâm Nghiên cứu lịch sử và Bảo tồn di sản văn hóa đã tổ chức nhiều hoạt động góp phần quảng bá, tăng thêm sức hấp dẫn cho khu di tích, ngày càng thu hút đông đảo du khách về tham quan, dâng hương. Trung tâm phối hợp tổ chức hội nghị góp ý, thẩm định, hoàn thiện bài thuyết minh cho tour du lịch kết nối đền Bà Triệu với các di tích phụ cận và nội tỉnh; tập huấn, bồi dưỡng cho hướng dẫn viên du lịch tại đền bà Triệu (Hậu Lộc); khai giảng lớp tập huấn, bồi dưỡng cho hướng dẫn viên du lịch tại Khu Di tích đền Bà Triệu; tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động xúc tiến du lịch, đẩy mạnh quảng bá về điểm đến Khu Di tích đền Bà Triệu; phát triển ứng dụng thuyết minh tự động bằng tiếng Việt và tiếng Anh qua thiết bị di động thông minh ở tất cả các điểm đến du lịch. Từ đầu năm đến hết tháng 2/2024, khu di tích ước đón hơn 15.000 lượt khách về tham quan, vãn cảnh, dâng hương. Hiện nay, đơn vị phối hợp với địa phương tích cực chuẩn bị cho Lễ hội Đền Bà Triệu năm 2024.
Ngày 27/2, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh đã ban hành kế hoạch tổ chức Lễ hội Đền Bà Triệu năm 2024, kỷ niệm 1.776 năm ngày mất Anh hùng dân tộc Triệu Thị Trinh (22/2 năm Mậu Thìn 248 – 22/2 năm Giáp Thìn 2024). Lễ hội được tổ chức quy mô cấp tỉnh diễn ra từ ngày 30/3 đến 1/4/2024 (tức từ ngày 21 đến 23/2 âm lịch) tại Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật quốc gia đặc biệt đền Bà Triệu (thôn Phú Điền, xã Triệu Lộc, huyện Hậu Lộc). Lễ hội khai mạc diễn ra vào ngày 31/3 (tức ngày 22/2 âm lịch).
Để lễ hội diễn ra thành công, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh phối hợp với các ngành, địa phương tích cực hoàn thiện công tác chuẩn bị. Nhà hát Nghệ thuật truyền thống phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu lịch sử và Bảo tồn di sản văn hóa tỉnh xây dựng kịch bản, tổ chức dàn dựng, luyện tập, chuẩn bị chu đáo, chi tiết và đầy đủ các điều kiện đảm bảo việc tổ chức thực hiện chương trình nghệ thuật. UBND huyện Hậu Lộc chỉ đạo Công an huyện xây dựng phương án, kế hoạch bố trí lực lượng bảo vệ, đảm bảo an ninh trật tự, an ninh văn hóa, an toàn giao thông trong những ngày tổ chức lễ hội. Chỉ đạo Phòng Văn hóa – Thông tin huyện và Trung tâm Văn hóa, Thông tin, Thể thao và Du lịch huyện tổ chức thực hiện công tác tuyên truyền, cổ động trực quan, thiết kế các cụm panô, treo băng-rôn, phướn, cờ hội tuyên truyền cho Lễ hội Đền Bà Triệu. Tổ chức các trò chơi, trò diễn dân gian đặc sắc của quê hương Hậu Lộc, đặc biệt là xã Triệu Lộc. Chỉ đạo Công an xã Triệu Lộc phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu lịch sử và Bảo tồn di sản văn hóa kiểm soát, nghiêm cấm tổ chức các dịch vụ bán hàng tại khu vực Lăng mộ Bà Triệu, phía ngoài cổng của Di tích đền Bà Triệu (trừ khu vực đã được quy hoạch và cho phép, và trong khu vực di tích lịch sử đền Bà Triệu); xây dựng phương án đảm bảo an toàn giao thông, đảm bảo an ninh, trật tự trong lễ hội và khu vực dân cư…
Ngọc Huấn
