Thanh Hóa là địa phương có địa hình rộng lớn, khí hậu đa dạng, là điều kiện thuận lợi để phát triển phong phú các loại cây dược liệu như ba kích, đinh lăng, ích mẫu, quế, huyền sâm, xuyên tâm liên, cà gai leo… Tuy nhiên, tại các địa phương, việc trồng, khai thác, chế biến cây dược liệu vẫn còn nhiều hạn chế.
Diện tích trồng cây dược liệu tại xã Đông Hoàng (Đông Sơn).
Hiện nay, toàn tỉnh có khoảng 5.000 ha trồng dược liệu ngắn ngày và khoảng hơn 94.000 ha trồng dưới tán rừng với khoảng 1.000 loại cây chủ yếu tập trung tại các huyện miền núi Quan Sơn, Quan Hóa, Mường Lát, Lang Chánh, Bá Thước, Ngọc Lặc… Thời gian gần đây có xu hướng phát triển ở các huyện trung du, đồng bằng như Triệu Sơn, Đông Sơn, Thiệu Hóa, Nông Cống… Hiện nay, trước nhu cầu của thị trường về sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc thảo dược, các địa phương đã lồng ghép nhiều chương trình, dự án, đề tài khoa học để xây dựng, phát triển các mô hình trồng dược liệu; chú trọng hướng dẫn, hỗ trợ người dân ưu tiên trồng các loại dược liệu quý hiếm, các giống có năng suất, chất lượng cao, áp dụng khoa học – kỹ thuật vào trồng, chăm sóc. Bên cạnh đó, toàn tỉnh có 47 HTX sản xuất, kinh doanh dược liệu đã mạnh dạn thực hiện tích tụ tập trung đất đai và vận động thành viên sản xuất các loại cây dược liệu.
Tại xã Đông Hoàng (Đông Sơn), thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng, xã đã khuyến khích người dân thực hiện chuyển đổi diện tích trồng lúa kém hiệu quả sang trồng các cây dược liệu như cà gai leo, kim ngân, chè vằng… Sau khi trồng thử nghiệm, nhận thấy cây trồng có thị trường tiêu thụ ổn định, hiệu quả kinh tế cao, xã đã vận động người dân mở rộng diện tích và ứng dụng khoa học – kỹ thuật để nâng cao năng suất, chất lượng cây trồng. Bên cạnh đó, để hỗ trợ người dân sản xuất, xã đã thành lập HTX trồng và chế biến cây dược liệu thân thiện với môi trường do phụ nữ làm chủ. Chị Nguyễn Thị Nước, một trong những hộ có diện tích trồng dược liệu lớn cho biết: “Ban đầu, gia đình đưa vào trồng thử nghiệm cây cà gai leo, nghệ. Sau khi thấy hiệu quả, tôi đã mở rộng diện tích lên khoảng 8 ha để trồng cà gai leo, kim ngân, nghệ…”. Với diện tích trồng lớn, gia đình chị đã chú trọng tìm đầu ra cho sản phẩm, hình thành chuỗi liên kết tiêu thụ sản phẩm với HTX dịch vụ nông lâm nghiệp Bình Sơn để tiêu thụ cà gai leo. Tuy nhiên, qua quá trình sản xuất, chị Nước nhận thấy việc phát triển cây dược liệu ở địa phương còn nhiều hạn chế do việc hình thành chuỗi từ sản xuất, chế biến, bảo quản, đến tiêu thụ sản phẩm còn ít. Việc liên kết sản xuất chưa thật sự bền vững, nhiều hộ dân chưa tuân thủ quy trình trồng và chăm sóc.
Hiện nay, cây dược liệu đã và đang được phát triển mạnh trên địa bàn tỉnh, góp phần thực hiện hiệu quả công tác chuyển đổi cơ cấu cây trồng, hiệu quả kinh tế có thể cao gấp 3 đến 4 lần so với trồng lúa và cây hoa màu khác. Tại huyện Lang Chánh, toàn huyện đã phát triển được khoảng 30 ha với các loại cây dược liệu, như: ngải cứu, bách bộ, kim ngân hoa, đinh lăng… Ông Lê Quang Tùng, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Lang Chánh, cho biết: “Từ hiệu quả mang lại của cây dược liệu, huyện đã khuyến khích người dân mở rộng diện tích sản xuất, tạo điều kiện thuận lợi để thu hút doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm, sản xuất và chế biến dược liệu; triển khai các dự án trồng, xây dựng các vườn ươm dược liệu trên địa bàn huyện…”. Tuy nhiên, thực tế hiện nay, phần lớn diện tích trồng cây dược liệu ở huyện còn nhỏ lẻ, phân tán, chưa có sự liên kết theo chuỗi giá trị và chưa có nhiều sản phẩm bán ra thị trường; nhiều mô hình không phát huy được hiệu quả, người dân gặp nhiều khó khăn khi áp dụng khoa học – kỹ thuật vào trồng và chăm sóc các loại cây dược liệu. Hiện nay, tuy các địa phương đã chú trọng trong việc tìm kiếm doanh nghiệp thực hiện liên kết sản xuất, bao tiêu sản phẩm nhưng số lượng còn hạn chế, chưa tương xứng với tiềm năng sản xuất cây dược liệu trên địa bàn tỉnh; các sản phẩm sơ chế, chế biến từ dược liệu chưa đáp ứng được nhu cầu thị trường.
Để phát triển bền vững cho cây dược liệu, các cấp chính quyền cần chú trọng công tác bảo tồn các nguồn gen dược liệu, duy trì đa dạng sinh học; phát huy tiềm năng, lợi thế để quy hoạch vùng trồng tập trung tại các địa phương, chú trọng trồng những loại dược liệu có giá trị kinh tế cao, thị trường tiêu thụ ổn định và có thể chủ động được nguồn giống. Bên cạnh đó, xây dựng mô hình trồng thử nghiệm một số loại dược liệu mới, có giá trị kinh tế cao để đánh giá sự phù hợp, làm cơ sở để nhân rộng. Các địa phương cần phối hợp với các đơn vị chuyên môn mở các lớp đào tạo, tập huấn chuyển giao khoa học – kỹ thuật trồng cây dược liệu cho người dân, từ đó, thay đổi thói quen canh tác nhỏ lẻ, tự phát, tạo điều kiện thuận lợi thu hút doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm, sản xuất các sản phẩm từ dược liệu, đáp ứng nhu cầu của thị trường.
Bài và ảnh: Lê Ngọc
