Những năm qua, nhờ sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị từ tỉnh đến huyện, các địa phương, cũng như sự tích cực của mỗi người con của bản Mông đã góp phần xóa bỏ hủ tục trong tang lễ, thực hiện nếp sống văn hóa mới.
Ông Lầu Minh Pó (bên trái) là người có đóng góp quan trọng trong tuyên truyền, vận động đồng bào Mông đưa người chết vào quan tài.
Những người có uy tín của bản Mông
Đồng bào Mông có đời sống văn hóa, tinh thần khá phong phú và đặc sắc. Bên cạnh những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp cần được bảo tồn, phát huy thì vẫn còn không ít các hủ tục đã “bám rễ” trong đời sống của đồng bào. Đặc biệt là trong tang lễ, với thói quen không bỏ người chết vào trong quan tài mà được đưa lên cáng treo giữa ngôi nhà. Người chết để lâu ngày, mổ nhiều trâu, bò để “báo hiếu” với người quá cố… vẫn đeo đẳng xuyên suốt bao đời nay của đồng bào Mông.
Ông Lầu Minh Pó, nguyên Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy Mường Lát, hiện nay là người có uy tín (NCUT) bản Pù Toong, xã Pù Nhi luôn trăn trở và đặt ra nhiều câu hỏi: Tại sao người Mông khi chết rồi lại không đưa vào quan tài ngay như các dân tộc khác để đảm bảo vệ sinh hơn?. Mổ nhiều trâu, bò làm gì, người chết có ăn được không? Vì vậy, ông đã quyết tâm thuyết phục, tuyên truyền, vận động đồng bào thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ vùng đồng bào Mông.
Ông Lầu Minh Pó cho biết: “Xác định để đồng bào nghe và làm theo thì phải thực hiện ngay từ trong gia đình mình. Ngày 22/3/2013, ông cố nội của tôi là ông Lầu Chứ Dơ ở bản Pha Đén, xã Pù Nhi qua đời. Tôi đã triệu tập họp dòng họ, đồng thời giao nhiệm vụ cho một số anh em cán bộ, công chức là người họ Lầu phụ trách tâm sự, thuyết phục, vận động các cụ già làng, những người có tiếng nói trong việc tổ chức tang lễ. Và chúng tôi đã thành công, đây cũng là đám tang đầu tiên của đồng bào Mông Thanh Hóa đưa người chết vào quan tài. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện vẫn bị một số anh em trong dòng họ và ngay trong gia đình chỉ trích, phê phán không đồng tình ủng hộ. Nhưng tôi thiết nghĩ đây là một cuộc cách mạng làm thay đổi nếp nghĩ, cách làm phù hợp với xu thế phát triển, tiến bộ của xã hội mà bao lớp trẻ đồng bào Mông đang mong muốn mà chưa ai dám đột phá, vượt qua. Ngày 25/6/2013, UBND tỉnh Thanh Hóa đã ra Quyết định số 2181/QĐ-UBND về phê duyệt Đề án “Tuyên truyền thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ đồng bào Mông tỉnh Thanh Hóa đến năm 2020”, đây là cơ sở để xóa bỏ các hủ tục trong tang lễ, thực hiện nếp sống văn hóa mới”.
“Bản thân tôi là một người con của đồng bào Mông, mong muốn xóa bỏ những hủ tục đã đeo bám đồng bào bao đời nay, để góp phần đưa đồng bào các dân tộc thiểu số nói chung và đồng bào Mông nói riêng thoát ra khỏi những hủ tục, định kiến bảo thủ không còn phù hợp với xu thế phát triển của đất nước. Với tinh thần trách nhiệm, bằng sự nỗ lực, cố gắng, tôi đã cùng cấp ủy, chính quyền địa phương và NCUT, trưởng các dòng họ tổ chức tuyên truyền thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ đồng bào Mông bằng nhiều hình thức khác nhau như: Tuyên truyền qua các hội nghị, vận động, thảo luận với các trưởng dòng họ và bà con Nhân dân tại địa phương… gắn với việc thực hiện quy ước thôn, bản và xây dựng bản văn hóa, bản NTM với thái độ kiên trì, quyết liệt. Đến nay, 100% đám tang đều đưa người chết vào quan tài và không bắn súng thông báo khi có người chết như trước nữa; 100% bản Mông đã đưa quy ước thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ vào hương ước của bản, các đám tang thực hiện việc chôn cất trong 48 giờ, không còn hiện tượng bắt mổ gia súc, gia cầm nhiều trong đám tang, việc tổ chức ăn uống linh đình trong đám tang đã giảm đáng kể”, ông Lầu Minh Pó chia sẻ.
Anh Thao Văn Dia là NCUT bản Mùa Xuân (xã Sơn Thủy, huyện Quan Sơn) tích cực tuyên truyền, vận động bà con thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ.
Tại hội nghị biểu dương, tôn vinh điển hình tiên tiến trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số huyện Quan Sơn, anh Thao Văn Dia, NCUT bản Mùa Xuân (xã Sơn Thủy) đã có bài phát biểu tham luận “Phát huy vai trò của NCUT trong tuyên truyền, vận động đồng bào thực hiện tốt nếp sống văn hóa trong tang lễ vùng đồng bào Mông”.
Anh Thao Văn Dia chia sẻ: Được bà con tín nhiệm bầu là NCUT của bản. Anh đã cùng ban quản lý bản, trưởng dòng họ tích cực tuyên truyền đến bà con, gắn với thực hiện quy ước của bản, xây dựng bản văn hóa, xây dựng bản NTM. Việc thực hiện tang lễ được đưa vào hương ước của bản. Khi có người chết trong bản, các hộ đều thực hiện giống nhau, không phân biệt giàu nghèo, dòng họ, mọi người, mọi nhà, mọi dòng họ đều phải chấp hành đúng theo hương ước, quy ước của bản cũng như thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, các quy định của địa phương. Từ năm 2013 đến nay, những người chết đã được đưa vào quan tài. Trước kia đám tang tổ chức từ 5 – 7 ngày, nay giảm xuống còn 2 ngày.
Theo anh Thao Văn Dia, bên cạnh những kết quả đạt được thì việc thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ đồng bào Mông vẫn còn những tồn tại, hạn chế cần phải tiếp tục tuyên truyền, vận động để xóa bỏ hoàn toàn đó là: Vẫn còn một số cụ cao tuổi trong các dòng họ chưa thật sự nhận thức đầy đủ, còn gây khó khăn trong công tác vận động, thuyết phục. Hiện tượng bắt gia chủ mổ trâu, bò trong tang lễ, gọi là “báo hiếu” với người quá cố vẫn còn xảy ra ở một số đám tang. Người đến viếng, chia buồn với gia chủ mang thịt, rượu đến để cúng người chết, sau đó tổ chức ăn, uống ngay tại lễ tang.
“Để việc tổ chức tang lễ của đồng bào Mông theo nếp sống văn hóa mới trở thành nền nếp bền vững, trở thành tập quán tốt đẹp trong đời sống sinh hoạt, bản thân tôi với vai trò là NCUT đã, đang và sẽ tích cực vận động gia đình và cộng đồng thực hiện tốt chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, các quy định của địa phương; tuyên truyền, giải thích cho đồng bào về các quy định hiện hành của Đảng, Nhà nước đối với sự ổn định an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội và phát triển kinh tế, văn hóa – xã hội trong vùng đồng bào Mông. Phối hợp với các cấp chính quyền vận động gia đình tang chủ và dòng họ có người chết thực hiện các thủ tục tang lễ theo quy định nếp sống văn hóa mới”, anh Thao Văn Dia cho biết.
Đẩy mạnh tuyên truyền trong đồng bào Mông
Sinh sống tại 44 bản thuộc 10 xã ở các huyện Mường Lát, Quan Hóa và Quan Sơn, đồng bào Mông Thanh Hóa hiện có gần 3.700 hộ, chiếm trên 17% tổng số đồng bào khu vực miền núi. Đề án “Tuyên truyền thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ vùng đồng bào Mông tỉnh Thanh Hóa đến năm 2020” được Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa phê duyệt tại Quyết định số 2181/QĐ-UBND, ngày 25/6/2013, được đánh giá là cuộc “cách mạng” thay đổi nhận thức của đại đa số đồng bào Mông trên địa bàn tỉnh. Để nếp sống văn hóa trong tang lễ trở thành nền nếp, tập quán bền vững, ngày 19/3/2021 UBND tỉnh đã ban hành Kế hoạch số 60/KH-UBND triển khai công tác tuyên truyền thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ vùng đồng bào Mông tỉnh Thanh Hóa, giai đoạn 2021-2025. Công tác tuyên truyền được tiếp tục thực hiện ở các bản có đồng bào dân tộc Mông sinh sống thuộc các huyện Mường Lát, Quan Hóa và Quan Sơn.
Đưa người chết vào quan tài là cuộc “cách mạng” trong đồng bào Mông tỉnh Thanh Hóa.
Bà Cao Thị Hòa, Trưởng Phòng Chính sách và Tuyên truyền, Ban Dân tộc tỉnh cho biết: Là cơ quan thường trực trong triển khai thực hiện Kế hoạch số 60, hàng năm Ban Dân tộc tỉnh đã xây dựng kế hoạch tiếp tục triển khai công tác tuyên truyền thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ vùng đồng bào Mông. Từ các năm 2021-2022, Ban Dân tộc tỉnh đã phối hợp với Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh, các huyện Mường Lát, Quan Hóa, Quan Sơn mở được 5 hội nghị tuyên truyền thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ vùng đồng bào dân tộc Mông cho trên 1.100 người là cán bộ chủ chốt cấp xã và đồng bào dân tộc Mông.
Năm 2023, Ban Dân tộc tỉnh đã xây dựng Kế hoạch số 51/KH-BDT ngày 17/1/2023 tổ chức triển khai thực hiện công tác tuyên truyền thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ vùng đồng bào Mông. Trong đó, phối hợp tổ chức 3 hội nghị tuyên truyền cho gần 500 đại biểu thuộc các xã vùng đồng bào Mông tại huyện Mường Lát. Các đại biểu đã được nghe các báo cáo viên thuộc Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh, Phòng Văn hóa – Thông tin huyện Mường Lát và ông Lầu Minh Pó, nguyên Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy Mường Lát tuyên truyền, phổ biến, hướng dẫn một số nội dung về chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ; vận động đồng bào Mông xóa bỏ các hủ tục, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, văn minh. Các quan điểm, nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu của Đảng, Nhà nước về đấu tranh chống thành lập “Nhà nước Mông”. Tuyên truyền, vận động về phòng, chống mua bán người; phòng, chống ma túy; một số vấn đề di cư tự do, tôn giáo, tình hình quốc phòng – an ninh, trật tự an toàn xã hội vùng đồng bào dân tộc Mông cũng như vận động thực hiện xây dựng bản văn hóa, gia đình văn hóa; xây dựng hương ước, quy ước văn hóa tại vùng đồng bào Mông.
Ngoài tập trung tuyên truyền tại các địa phương có đồng bào dân tộc Mông sinh sống, công tác tuyên truyền được đẩy mạnh trên các phương tiện thông tin đại chúng nhằm tạo chuyển biến trong nhận thức của đồng bào về thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ. Cùng với sự vào cuộc của cấp ủy đảng, chính quyền, địa phương, đồng bào dân tộc Mông đã và đang nỗ lực gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp, xóa bỏ những hủ tục, góp phần phát triển kinh tế – xã hội, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội ở các huyện vùng cao biên giới.
Bài và ảnh: Ngọc Huấn
