Với mong muốn bảo vệ và nhân rộng giá trị tốt đẹp của “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” – di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Nghệ nhân Ưu tú (NNƯT) Nguyễn Thị Dược ở phường Bắc Sơn (thị xã Bỉm Sơn) đã dành hàng chục năm để thực hiện.
NNƯT Nguyễn Thị Dược. Ảnh: Vân Anh
NNƯT Nguyễn Thị Dược cho biết, lần đầu tiên bà biết đến tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ từ một giá đồng. Lời hát réo rắt của cung văn và bước nhảy uyển chuyển của thanh đồng đã để lại ấn tượng sâu sắc với bà. Từ đó, mong muốn tìm hiểu về tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ cứ lớn dần trong bà. Bà quyết định nghỉ việc Nhà nước với thu nhập ổn định để dành thời gian tìm đọc các tài liệu về tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ. Bà rong ruổi đến các đền, phủ, nhất là những đền lớn trong cả nước để xem thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu. Khi đã có sự hiểu biết nhất định, thuộc được các giá văn, giá hầu, bà bắt đầu công việc hầu Thánh vào năm 33 tuổi.
Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ mang yếu tố tâm linh, hình thành, phát triển và truyền tạo qua các thế hệ. Cha ông xưa đã khéo léo kết hợp, tiếp thu các yếu tố tâm linh tín ngưỡng, tôn giáo khác như thờ cúng tổ tiên, Phật giáo, Nho giáo và dung hòa các giá trị văn hóa của các dân tộc thiểu số khác khiến cho tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ trở thành biểu tượng cho sự đa dạng văn hóa, gắn kết trong cộng đồng và tôn trọng các tôn giáo khác đồng hành cùng phát triển. Những vị thánh được phụng thờ trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ là những thiên thần, huyền thoại được cộng đồng tôn vinh và có cả những vị là nhân thần hiện thân của các nhân vật có thật trong lịch sử.
Với mỗi giá hầu, NNƯT Nguyễn Thị Dược đều có sự hiểu biết thấu đáo về đặc điểm phục trang, yêu cầu họa tiết, bước chân tế, điệu nhảy… bởi vậy các giá hầu do bà thực hiện luôn hết sức cẩn thận. Đặc biệt trong mỗi giá hầu, bà yêu cầu khắt khe về cung văn.
“Cung văn không chỉ có giọng mà còn phải có vốn hiểu biết nhất định về văn hóa. Hát phải nhập với các giá hầu, có ứng thí biến cải khiến thanh đồng hầu sát giá… Lời hát và điệu múa phải ăn nhập, hòa nhịp cùng nhau thì người xem mới cảm nhận được nội dung giá hầu”, NNƯT Nguyễn Thị Dược cho biết.
Chính sự hiểu biết sâu sắc về tín ngưỡng và sự nghiêm túc trong nghề đã giúp sự nghiệp hầu đồng 45 năm qua của NNƯT Nguyễn Thị Dược được ghi nhận. Bà là một trong số ít các nghệ nhân ở Thanh Hóa có thể trình diễn thuần thục 36 giá đồng.
Bà cũng vinh dự được mời đi thực hành diễn xướng tại nhiều chương trình giao lưu văn hóa trong và ngoài nước, như biểu diễn tại Festival “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng ngàn” tại Yên Bái; biểu diễn tại Liên hoan “Giao lưu văn hóa Việt Nam – ASEAN” được tổ chức tại Thủ đô Kuala Lumpur, Malaysia; năm 2017 nghệ nhân được mời sang Liên bang Nga diễn xướng hầu đồng và vinh dự được Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Việt Nam khen thưởng vì có thành tích xuất sắc trong hoạt động giới thiệu, quảng bá văn hóa hầu đồng, hát văn của dân tộc Việt Nam…
Ở tuổi 78 nhưng NNƯT Nguyễn Thị Dược vẫn tràn đầy năng lượng. Bà thường xuyên tham gia các hội thảo, lớp tập huấn về đạo Mẫu với mong muốn lan tỏa vẻ đẹp văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu đến cộng đồng. Hiện bà đang trong quá trình đề nghị xét tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân.
Là nghệ nhân lâu năm, có uy tín trong nghề, NNƯT Nguyễn Thị Dược đã truyền nghề cho 112 học trò, nhiều người trong số đó đã được công nhận danh hiệu nghệ nhân. Với các học trò, trước khi dạy nghề, bà luôn định hướng để họ học hỏi, nghiên cứu và hiểu đúng về tín ngưỡng thờ Mẫu. Từng giá hầu được bà truyền dạy đúng chuẩn mực. Bà luôn dạy học trò: “Thanh đồng là một nghề đặc biệt, phải làm bằng cái tâm, có tâm tốt ắt sẽ làm được điều tốt”.
Tuy nhiên, theo NNƯT Nguyễn Thị Dược, ngày nay có những thanh đồng trẻ đến với nghề bằng việc học hời hợt từ trên mạng rồi tự thực hành diễn xướng, không theo quy chuẩn của mỗi giá hầu. Những thanh đồng đó chưa có sự tiếp thu kiến thức của các bậc tiền bối, thiếu đi yếu tố trao truyền.
“Các sở, ban, ngành liên quan cần thường xuyên mở lớp tập huấn, tuyên truyền, nâng cao kiến thức cho các thanh đồng để giúp họ nhận thức đúng giá trị tốt đẹp của văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu”, NNƯT Nguyễn Thị Dược mong muốn.
Vân Anh
Nguồn: https://baothanhhoa.vn/nguoi-nang-long-voi-tin-nguong-tho-mau-237904.htm
