Powered by Techcity

Làng xã và dấu ấn của nền văn hóa Đông Sơn

“Nếu như con sông Hồng là gốc của nền văn minh Việt nói chung, thì sông Mã (đoạn qua tỉnh Thanh Hóa) đã góp phần làm cho văn minh Việt phát triển rực rỡ với nền văn hóa Đông Sơn” (Hoàng Minh Tường, Qua những “hóa thạch ngoại biên” về văn hóa ở Thanh Hóa).

Làng xã và dấu ấn của nền văn hóa Đông SơnToàn cảnh không gian văn hóa Đình Trung trên đất làng Quỳ Chử (Hoằng Quỳ, Hoằng Hóa). Ảnh: K.H

Lưu vực sông Mã (Thanh Hóa) là một vùng đất cổ, ở cả góc độ địa chất lẫn góc độ nhân văn. Vùng địa đầu khúc ruột miền Trung này có núi cao, sông sâu, đồng bằng rộng lớn và biển cả bao la, đã sớm trở thành địa bàn sinh tụ và phát triển liên tục của con người qua các thời đại.

Những phát hiện công cụ sơ kỳ đá cũ ở núi Đọ (Thiệu Hóa), những di cốt người và động vật hóa thạch ở hang Làng Tráng (Bá Thước) đã khẳng định: Thanh Hóa là một trong những nơi chứng kiến sự có mặt của người tối cổ trên đất Việt Nam. Và một loạt di tích hậu kỳ thời đá cũ trong các hang động như Núi Một, Mái đá Điều, Con Moong cùng các di tích văn hóa Hòa Bình phân bố ở các huyện miền núi như Thạch Thành, Cẩm Thủy, Lang Chánh, Quan Hóa, Bá Thước đã minh chứng cho sự có mặt của con người từ hậu kỳ thời đại đá cũ sang sơ kỳ thời đại đá mới. Tiếp theo, cư dân văn hóa Đa Bút từ chân núi Vĩnh Lộc tiến xuống khai phá đồng bằng trũng Hà Trung rồi vươn tiếp ra vùng ven biển Hậu Lộc, đã tạo dựng nên một nền nông nghiệp định cư, một trung tâm sản xuất gốm sớm ở nước ta.

Bước vào thời đại kim khí, cư dân tiền Đông Sơn, rồi Đông Sơn làm chủ lưu vực sông Mã, biến nơi đây thành một trong những trung tâm văn hóa của người Việt cổ.

Năm 1924, sự kiện một người nông dân làng Đông Sơn khi ra sông Mã câu cá đã tìm thấy những hiện vật đồ đồng đã mở ra nhiều đợt khai quật tiếp sau đó. 10 năm sau, nhà khảo cổ học người Áo Hainơ Ghen đéc đã đề nghị gọi tên nền văn hóa đồ đồng này là “Văn hóa Đông Sơn”. Từ đó đến nay tên văn hóa Đông Sơn được dùng phổ biến trên toàn thế giới.

Các nhà nghiên cứu cũng đã tìm ra niên đại của văn hóa Đông Sơn cách ngày nay trên dưới 2000 năm. Đây là giai đoạn có sự hình thành của một nhà nước hùng mạnh có cơ cấu tổ chức xã hội cao dựa trên một nền nông nghiệp lúa nước phát triển, kỹ nghệ đúc đồng hoàn hảo, và các ngành nghề thủ công đặc sắc.

Trong số 500 di tích đã được biết đến của văn hóa Đông Sơn hiện tồn tại ở Việt Nam, gồm các di tích khảo cổ tiêu biểu như: di chỉ cư trú, di tích mộ táng; di tích xưởng, di chỉ – di tích cư trú – xưởng… thì trên đất Thanh Hóa phát hiện hơn 120 di tích.

Căn cứ trên các hiện vật và khu vực tìm được hiện vật, các nhà khoa học khẳng định cư dân Đông Sơn sống tập trung ở cồn (bái), đồng (mả); hoặc ở chân núi đá vôi nổi lên giữa đồng bằng. Đặc biệt, các nhà nghiên cứu cũng chỉ ra rằng một trong những quy luật cư trú trong thời Đông Sơn là các khu vực giao nhau giữa các dòng suối, dòng sông, những ngã ba sông – đây là khu vực có những trung tâm kinh tế – xã hội lớn mạnh đương thời. Rõ nhất là các làng cổ, mộ táng cổ phân bố khá dày đặc ở dọc các con sông, mà cụ thể ở Thanh Hóa là khu vực sông Mã và một phần của sông Chu.

Dấu ấn Đông Sơn thể hiện ở việc cư dân lập làng trên những gò đất cao bên dòng sông, một số ít cư trú ở đồng bằng và một bộ phận sống rải rác ở vùng trước núi gần nguồn nước, sống dựa vào nguồn thực vật và thủy sản phong phú ngay trên địa bàn mình cư trú. Cũng qua khảo sát, ở các di chỉ khảo cổ ở Thiệu Dương, Đông Sơn, Quỳ Chử, núi Nấp… thuộc thời kỳ văn hóa Đông Sơn rộng hàng ngàn mét vuông và có tầng văn hóa khá dày đã chứng tỏ đó là những kẻ, chiềng, chạ… mà sau này gọi là làng, thôn, hương, giáp, xã… người dân định cư lâu dài và không kém phần nhộn nhịp. Đàn ông cởi trần, đóng khố; đàn bà dệt gai, đay và sợi tơ làm quần áo để mặc. Người dân sống trong những ngôi nhà sàn hình thuyền có mái cong. Thuyền cũng là phương tiện giao thông chính thời kỳ này.

Dấu ấn của “kẻ” qua các tư liệu lịch sử thành văn, nhất là trong tâm thức của Nhân dân qua thơ ca, hò vè, truyện kể dân gian là một trong những minh chứng sống động về quá trình hình thành và phát triển của các làng xã ở vùng đồng bằng sông Mã. Và những kinh nghiệm về sản xuất và những kỹ năng trong cuộc sống phần nào được người dân thể hiện trên kỹ thuật chế tác luyện kim…, như kỹ thuật đúc đồng, đúc trống, chế tác các nhạc cụ cồng chiêng và các họa tiết hoa văn in trên trống đồng Đông Sơn. Ngoài ra, dấu ấn Đông Sơn còn thể hiện trong sinh hoạt hội hè như lễ hội vào đầu năm mới, xuống đồng, mừng cơm mới; tín ngưỡng cầu ánh sáng mặt trời, cầu mưa; trong lời ca, điệu múa Pôồn Pôông, múa đèn, dân ca Đông Anh, âm nhạc cồng chiêng, khua luống.

Vùng đất cổ Quỳ Chử (hay còn gọi là đất Kẻ Tổ) nay là xã Hoằng Quỳ (Hoằng Hóa), nơi đã từng có sự xuất hiện, quần tụ sinh sống của cư dân cổ từ rất sớm. Đây cũng là điều kiện tạo nên văn hóa Quỳ Chử đặc sắc – bước phát triển cuối của thời đại đồng thau ở xứ Thanh và cũng là “tiền đề” của nền văn hóa Đông Sơn rực rỡ.

Từ di chỉ khảo cổ học Quỳ Chử đã phát hiện thấy tầng văn hóa diễn biến liên tục và kéo dài từ cuối thiên niên kỷ thứ 2 đến cuối thiên niên kỷ thứ 1 trước công nguyên. Với 3 di chỉ khảo cổ: Bãi Chùa (mộ táng), Bãi Chùa (di chỉ cư trú) và Đồng Cáo cùng các hiện vật gốm, đồng thau Đông Sơn, các nhà nghiên cứu khẳng định đây là vùng đất xưa nhất của Hoằng Hóa. Phát hiện ở Quỳ Chử “đã làm rõ nét về tính hệ thống của những người Việt cổ trong quá trình làm chủ vùng đồng bằng sông Mã. Tính địa phương của loại hình văn hóa làm tôn thêm vẻ độc đáo của cư dân bộ Cửu Chân trong sự phong phú của nền văn minh thống nhất từ thời dựng nước…” (PGS.TS Diệp Đình Hoa, Những phát hiện mới về khảo cổ học năm 1978, NXB Khoc học xã hội).

Để thích nghi với điều kiện tự nhiên, người Việt cổ ở Quỳ Chử đã chọn những cồn đất cao, như: Gò Kim Quy, cồn Lân (cồn Lằn)… nhìn ra sông làm nơi cư trú là vừa tránh gió, tránh mưa. Ông Lê Đình Cẩn, Trưởng làng văn hóa Quỳ Chử cho biết: Theo các tài liệu còn để lại, ở Quỳ Chử trước đây có số lượng đền chùa nhiều bậc nhất trong vùng. Trong làng trước kia có 4 ngôi đền, 1 ngôi chùa và 4 đình làng. Hiện nay làng chỉ còn lại Đình Trung được tôn tạo trên nền móng cũ và đền Mẫu thờ Đệ tam thánh Mẫu của làng.

Gắn liền với nền văn minh Việt cổ, được dùng để định danh cho một nền văn hóa nổi tiếng ở Việt Nam cũng như khu vực – “văn hóa Đông Sơn”, được người xưa lựa chọn để lập làng bởi có địa hình nhiều núi nối liền nhau như “rồng vờn ngọc”, đó là làng cổ Đông Sơn. “Thế đất làng Đông Sơn dựa lưng vào núi (núi sau làng), phía Bắc khống chế bởi núi Voi, núi Tràng Tiền, đồng Ngược, giáp với làng Giàng; phía Nam giáp với núi Mã Yên, núi Vàng, núi Cuộc, núi Cánh Tiên; phía Tây giáp làng Hạc Oa; phía Đông tựa lưng vào núi Rồng” (Lê Thị Thảo, Làng cổ Đông Sơn và những văn bia ma nhai còn lại).

Đến thăm làng cổ Đông Sơn (phường Hàm Rồng, TP Thanh Hóa), chúng ta như được ngược dòng lịch sử để trở về hàng ngàn năm trước của dân tộc. Ngôi làng nằm nép mình ở bên dòng sông Mã với những dãy núi, đồi, đan xen vào đó là những ruộng lúa xanh bát ngát. Trong làng hiện còn vài ngôi nhà cổ được bảo tồn. Nét đẹp cổ xưa thể hiện rõ qua kiến trúc của cổng làng và những con ngõ, bức tường đá rêu phong… Điều thú vị nhất của ngôi làng này chính là tên những con ngõ Nhân, Nghĩa, Trí, Dũng thể hiện rõ phẩm giá con người và truyền đi thông điệp về nét đẹp văn hóa của người dân trong làng.

Về đất cổ Quỳ Chử hay làng cổ Đông Sơn hôm nay, trong sự phát triển của vùng quê nông thôn, điều may mắn với thế hệ chúng ta là vẫn còn thấy ở đó những dấu ấn của nền văn hóa Đông Sơn, với một không gian văn hóa làng truyền thống đang được người dân trân trọng và giữ gìn.

Kiều Huyền

Nguồn

Cùng chủ đề

Phát triển trekking tour theo hướng chuyên nghiệp, hấp dẫn

Với địa hình, cảnh quan thiên nhiên đa dạng, gắn với giá trị văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số, từ tháng 12/2024, tỉnh Thanh Hóa đã đưa vào khai thác loại hình du lịch trekking (đi bộ đường dài và khám phá thiên nhiên) tại một số huyện miền núi. Tuy nhiên, để trekking tour thực sự trở nên chuyên nghiệp, hấp dẫn du khách vẫn cần có thêm thời gian để hoàn thiện và...

Về đất cổ Kẻ Rủn

Vùng đất Thạch Khê, xã Đông Khê, huyện Đông Sơn (nay thuộc TP Thanh Hóa) còn được biết đến với tên gọi Kẻ Rủn. Tên gọi này không chỉ gắn với những dấu tích lịch sử, văn hóa cổ xưa, mà còn là sự gợi nhớ về một vùng đất giao thương phát triển.Đền thờ Tể tướng Lê Hy trên quê hương Thạch Khê. Ảnh: Khánh Lộc“Thạch Khê là nơi tụ cư của nhiều dòng họ... đông nhất là...

Hiệu quả từ trồng rừng theo tiêu chuẩn quốc tế FSC

Tỉnh Thanh Hóa đang thực hiện nhiều giải pháp nhằm phát triển diện tích rừng gỗ lớn gắn với xây dựng chứng chỉ quản lý rừng bền vững FSC. Qua đó không chỉ tăng giá trị kinh tế rừng trồng mà còn đảm bảo các giá trị bảo vệ môi trường, chống biến đổi khí hậu, hướng đến phát triển lâm nghiệp bền vững.Rừng trồng theo chuẩn FSC cho ra các sản phẩm gỗ chất lượng, đáp ứng tốt...

Hôm nay có gì? – Sự kiện nổi bật ngày 1/1/2025

Hội nghị công bố Quyết định về thành lập Đảng bộ TP Thanh Hóa và các quyết định về công tác cán bộ sau sáp nhập huyện Đông Sơn vào TP Thanh Hóa là một trong các sự kiện nổi bật diễn ra ngày 1/1/2025.NM Nguồn: https://baothanhhoa.vn/hom-nay-co-gi-su-kien-noi-bat-ngay-1-1-2025-235495.htm

Đêm pháo hoa chuyển giao

Giờ phút chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, những tràng pháo hoa rực rỡ sắc màu bừng sáng trên bầu trời TP Thanh Hóa. Thời khắc năm mới 2025 đã tới, cũng chính là thời điểm huyện Đông Sơn chính thức sáp nhập vào TP Thanh Hóa, mở ra một chương mới đầy hứa hẹn - thời khắc mãi mãi không bao giờ quên.Dưới đây là hình ảnh màn bắn hoa rực rỡ tại Quảng trường Lam...

Cùng tác giả

Phát triển trekking tour theo hướng chuyên nghiệp, hấp dẫn

Với địa hình, cảnh quan thiên nhiên đa dạng, gắn với giá trị văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số, từ tháng 12/2024, tỉnh Thanh Hóa đã đưa vào khai thác loại hình du lịch trekking (đi bộ đường dài và khám phá thiên nhiên) tại một số huyện miền núi. Tuy nhiên, để trekking tour thực sự trở nên chuyên nghiệp, hấp dẫn du khách vẫn cần có thêm thời gian để hoàn thiện và...

Đoàn đại biểu tỉnh Thanh Hóa dâng hương tưởng niệm Đại tướng Võ Nguyên Giáp và các anh hùng liệt sĩ

Với lòng thành kính, Đoàn đại biểu Tỉnh ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ tỉnh đã dâng hoa, dâng hương tưởng niệm, đời đời ghi nhớ công ơn của Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và các anh hùng liệt sĩ đã công hiến, hy sinh vì độc lập, tự do cho Tổ quốc, vì hạnh phúc Nhân dân.Đồng chí Đầu Thanh Tùng, Tỉnh ủy viên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh dâng hương...

Tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác đoàn và phong trào thanh thiếu nhi

Chiều 3/12, Tỉnh đoàn đã tổ chức hội nghị Ban Chấp hành, kỳ họp thứ 6, nhiệm kỳ 2022-2027.Các đại biểu dự hội nghị.Năm 2024, với chủ đề “Năm Thanh niên tình nguyện”, các cấp bộ đoàn trong tỉnh đã tích cực hưởng ứng bằng những việc làm, mô hình, phần việc, hoạt động cụ thể, thiết thực đạt kết quả tốt. Có 12/12 chỉ tiêu công tác năm đề ra đạt và vượt kế hoạch.Bí thư Tỉnh đoàn...

TP Thanh Hóa tổ chức các điểm bán hoa, cây cảnh và đồ trang trí Tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025

Tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025 đang đến gần, để phục vụ nhu cầu mua sắm của Nhân dân, UBND TP Thanh Hóa đã xây dựng phương án tổ chức các điểm bán hoa, cây cảnh, đào, quất và đồ trang trí Tết tại 16 phường trên địa bàn.Điểm bán quất cảnh trên đường Nguyễn Duy Hiệu, phường Đông Hương.Theo phương án, UBND thành phố thống nhất cho các phường tổ chức các điểm bán hoa, cây cảnh, đồ...

[Infographics] – Hoạt động mừng Xuân Ất Tỵ

UBND TP Thanh Hóa vừa ban hành Kế hoạch tổ chức các hoạt động mừng Đảng, mừng Xuân Ất Tỵ - 2025, chào mừng kỷ niệm 95 năm ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (03/02/1930 - 03/02/2025) trên địa bàn.Mai Huyền Nguồn: https://baothanhhoa.vn/infographics-hoat-dong-mung-xuan-at-ty-2025-tai-tp-thanh-hoa-235707.htm

Cùng chuyên mục

Phát triển trekking tour theo hướng chuyên nghiệp, hấp dẫn

Với địa hình, cảnh quan thiên nhiên đa dạng, gắn với giá trị văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số, từ tháng 12/2024, tỉnh Thanh Hóa đã đưa vào khai thác loại hình du lịch trekking (đi bộ đường dài và khám phá thiên nhiên) tại một số huyện miền núi. Tuy nhiên, để trekking tour thực sự trở nên chuyên nghiệp, hấp dẫn du khách vẫn cần có thêm thời gian để hoàn thiện và...

Tăng sức nóng cho du lịch mùa đông

Mùa đông, hoạt động du lịch ở Thanh Hóa cũng không kém phần sôi động, náo nhiệt thu hút được đông đảo du khách đến tham quan, khám phá, góp phần hiện thực hóa “giấc mơ” du lịch 4 mùa.Du khách tham quan Thành Nhà Hồ (Vĩnh Lộc).Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành Nhà Hồ (Vĩnh Lộc) Trịnh Hữu Anh cho biết: Nhằm tăng sức nóng cho du lịch những tháng cuối năm, Thành Nhà...

Khai phá tiềm năng, mở đường đón khách

Năm 2025, ngành du lịch Thanh Hóa đặt mục tiêu đón số khách lên tới 16 triệu lượt, tổng doanh thu 45,5 nghìn tỷ đồng, cao hơn hẳn con số đạt được của năm 2024. Để hiện thực mục tiêu này, tỉnh Thanh Hóa đã triển khai thêm nhiều dịch vụ, được xem như là đang mở ra những con đường để mời khách đến với xứ Thanh.Một trong những việc làm cụ thể, đó là công bố các...

Kỳ vọng “ngành công nghiệp không khói” xứ Thanh

Du lịch Thanh Hóa những năm gần đây có sự tăng trưởng vượt bậc, liên tục nằm trong tốp đầu các địa phương thu hút khách du lịch của cả nước. Bước vào giai đoạn phát triển mới, du lịch Thanh Hóa đang đứng trước nhiều kỳ vọng cao hơn mục tiêu đã đề ra. Để làm rõ hơn về thành quả đạt được và những định hướng phát triển du lịch năm 2025, phóng viên (PV) Báo Thanh...

Văn hóa khẳng định vai trò “nền tảng”

Trên con đường hiện thực hóa khát vọng trở thành tỉnh kiểu mẫu, Thanh Hóa đã phát huy vai trò của văn hóa. Qua đó, từng bước tạo “động lực” cho sự phát triển bền vững, văn minh, hiện đại.Người dân TP Thanh Hóa tham gia Liên hoan văn hóa các dân tộc tỉnh Thanh Hóa năm 2024.Những “trái ngọt” từ mạch nguồnXứ Thanh được ví như “cái nôi” văn hóa với nền văn hóa Đông Sơn - một...

Rộn ràng ngày đầu năm mới 2025 tại các khu, điểm du lịch

Ghi nhận trong ngày đầu tiên của năm mới 2025, tại nhiều khu, điểm du lịch trên địa bàn tỉnh nhộn nhịp đón khách tham quan. Trong đó, các điểm đến nghỉ dưỡng kết hợp vui chơi, giải trí và văn hóa lịch sử, tâm linh được đông đảo du khách lựa chọn.Sau bữa tiệc Countdown chào năm mới vào tối qua, buổi sáng đầu tiên của năm mới 2025 tại Quần thể du lịch nghỉ dưỡng FLC Samson...

Trao giải Cuộc thi “Sáng tác mẫu phác thảo tượng đài Bà Triệu chất liệu đồng”

Sau 6 tháng phát động cuộc thi, đến ngày 28/3/2024, Ban Tổ chức cuộc thi đã nhận được 16 mẫu phác thảo của 13 tác giả/nhóm tác giả trên cả nước. Hội đồng nghệ thuật đã họp, xét chọn 10 tác phẩm của 9 tác giả tham gia vào bước 2 và xếp giải.Các đại biểu tham dự lễ trao giải.Chiều 31/12, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tổ chức lễ công bố và trao giải...

Về một số từ láy “nôn nao”, “cồn cào”, “cơ cực”, “cục cằn”

Trong chuyên mục Cà kê chuyện chữ nghĩa số trước, chúng tôi đã nêu ra bốn từ ghép bị Từ điển từ láy tiếng Việt nhận lầm là từ láy: cãi cọ, cay cú, cắm cúi, câu kéo. Trong bài này chúng tôi tiếp tục phân tích nghĩa đẳng lập của 4 từ: nôn nao, cồn cào, cơ cực, cục cằn (phần để trong ngoặc kép sau số mục là nguyên văn của Từ điển từ láy tiếng Việt...

Ngọc Lặc phát triển phong trào văn nghệ, thể thao quần chúng

Phong trào văn nghệ, thể dục - thể thao quần chúng trên địa bàn huyện Ngọc Lặc ngày càng phát triển sâu rộng, tạo sân chơi lành mạnh, bổ ích, thu hút đông đảo người dân tham gia luyện tập, từ đó góp phần xây dựng lối sống lành mạnh, cải thiện đời sống văn hóa, tinh thần của Nhân dân.Hoạt động văn nghệ, thể dục - thể thao được UBND xã Thạch Lập tổ chức, thu hút đông...

Độc đáo những cung đường mang tên các loài “hoa” ở LAMORI

LAMORI Resort & Spa không chỉ có những công viên hoa rực sắc 4 mùa mà “Kỳ quan nghỉ dưỡng” này còn có những cung đường rất đặc biệt, khi tên gọi nơi đây được đặt theo tên các loài hoa. Điều đó đã tạo thêm sức hấp dẫn, lãng mạn cho khu nghỉ dưỡng mới nổi này.Ngất ngây cung đường đẹp như tranh.Xưa nay người ta vốn quen với tên các con đường gắn liền với các nhân...

Tin nổi bật

Tin mới nhất