Tôn tạo, nâng cấp Di tích đền thờ danh tướng Dương Tự Minh

Việc trùng tu, tôn tạo, nâng cấp Di tích đền Đuổm (tại xã Động Đạt, Phú Lương) ngoài ý nghĩa nâng cao, phát huy giá trị di tích, còn nhằm mục đích bảo đảm an toàn cho nhân dân, du khách đến thực hành tín ngưỡng, vãn cảnh. Chính vì thế, các hoạt động liên quan đến di tích này được chính quyền địa phương, đông đảo nhân dân trong vùng và du khách rất quan tâm, đồng tình ủng hộ.

Lễ hội đền Đuổm là một trong những lễ hội quan trọng tại Thái Nguyên.

Tọa lạc tại chân núi Đuổm, xã Động Đạt (Phú Lương), với tổng diện tích quy hoạch hơn 39ha, trong đó Di tích lịch sử Quốc gia đền Đuổm rộng 31,6ha; đền Trình 3,6ha; Ao Chuông Lăn 0,76ha; giếng Dội 1,6ha; đền Khuân 1,8ha.

Tương truyền, ngôi đền được nhân dân trong vùng dựng lên từ năm 1180 để phụng thờ danh tướng Dương Tự Minh – người có công lao to lớn trong việc giành lại đất đai từ tay giặc Tống và bảo vệ vững chắc vùng biên cương phía Bắc Đại Việt.

Đền được dựng theo lối kiến trúc Á Đông, kiểu tam cấp gồm: Đền Thượng là nơi thờ Mẫu Địa; đền Trung thờ Phò Mã Đô úy Dương Tự Minh; đền Hạ là hai phủ thờ công chúa Diên Bình và công chúa Thiều Dung – hai phu nhân của danh tướng Dương Tự Minh. 

Với tầm quan trọng, năm 1993, Di tích đền Đuổm được Bộ Văn hóa, Thể thao công nhận là Di tích lịch sử cấp Quốc gia; năm 2017 Lễ hội đền Đuổm được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.

Theo các cụ cao niên trong vùng: Trước năm 1980, Di tích lịch sử đền Đuổm chưa có nhiều hạng mục công trình, chỉ gồm ngôi đền Trung có diện tích 40m2 và đền Hạ là phủ thờ 2 vị công chúa (15m²). Các hạng mục được làm giản đơn với cột tre mái lợp lá cọ. Các khu vực thờ tự khác chủ yếu là cây hương, hoặc đặt bát hương.

Thời gian và thiên nhiên khắc nghiệt, vật liệu xây dựng chủ yếu là gỗ, lá tự nhiên, nên Đền bị hư hại, xuống cấp, nhân dân trong vùng hằng năm phải tu sửa để tổ chức các nghi lễ vào ngày 5, 6 tháng Giêng.

Chỉ trong hơn 40 năm qua (từ năm 1980 đến năm 2023), chính quyền địa phương và nhân dân trong vùng đã 9 lần tu bổ, tôn tạo Đền. Lần tu bổ, tôn tạo năm 1993, cổng tam quan được đầu tư xây dựng theo kiến trúc thời Lý.

Từ nguồn xã hội hóa, mỗi lần tu bổ, tôn tạo, Di tích lại được mở rộng hơn và xây dựng bằng các vật liệu tốt hơn. Tuy nhiên, các vật liệu xây dựng được lựa chọn đưa vào công trình chưa đảm bảo yếu tố lịch sử và niên đại. Hơn thế, quy mô tổng thể của Di tích đòi hỏi được đầu tư xây dựng bài bản, khoa học, phù hợp với kiến trúc, đảm bảo tính lịch sử, xứng tầm giá trị di tích phụng thờ đức thánh Đuổm.

Toàn bộ nguồn kinh phí dành cho tu bổ, tôn tạo, xây dựng mới và mở rộng Đền từ trước đến nay đều từ nguồn xã hội hóa. Nhưng do “bấc đến đâu, dầu đến đó” nên các hạng mục công trình được xây dựng, tu bổ, tôn tạo, sửa chữa cơ bản mang tính chất tạm thời, chưa đạt được độ bền chắc lâu dài, thiếu đồng bộ, ảnh hưởng tới mỹ quan chung của Di tích.

Một hạng mục của Di tích lịch sử Quốc gia đền Đuổm được tu bổ cuối năm 2024.

Theo kết quả khảo sát của cơ quan chuyên môn, hiện trạng các hạng mục công trình như: Đền Mẫu Thượng Ngàn; đền Thượng; đền Trung; phủ các vị công chúa; đình Niêng; lầu chuông; nhà đón khách; nhà công vụ và các hạng mục công trình khác trong Di tích đã cơ bản xuống cấp, sụt lún, rạn nứt, thấm dột, có nguy cơ sập, đổ.

Để bảo đảm an toàn cho nhân dân, du khách thập phương đến chiêm bái, vãn cảnh và hành lễ an toàn, đồng thời bảo quản các linh vật tại Đền không bị hư hại, việc tu bổ, tôn tạo Di tích đền Đuổm là bức thiết, quan trọng; cần được triển khai khẩn trương, đáp ứng yêu cầu, nguyện vọng của nhân dân, mang lại nhiều lợi ích chung cho xã hội.

Bởi vậy, chính quyền địa phương và ngành chức năng đã tích cực triển khai các bước theo quy định. Các hạng mục được tu bổ, tôn tạo lần này gồm: Đền Thượng; đền Trung (khu thờ tự chính của Di tích); 2 phủ thờ nhị vị công chúa; lầu chuông; khu vực hàng rào, cảnh quan Di tích.

Tất cả các hạng mục được làm mới, bề thế, hoành tráng hơn và được thiết kế xây dựng giữ nguyên bản theo kiến trúc thời Lý. Các loại vật liệu xây dựng có độ bền chắc. Tổng kinh phí xây dựng từ nguồn xã hội hóa khoảng 22 tỷ đồng.

Việc tu bổ, tôn tạo Đền là hết sức cần thiết, đáp ứng niềm mong đợi của nhân dân trong vùng. Chính vì thế, việc đơn vị thi công khởi động triển khai đã thu hút sự quan tâm của dư luận. Hàng trăm lượt người địa phương đến giúp Ban Quản lý dọn dẹp mặt bằng, di chuyển các linh vật phục vụ tế lễ và tài sản của Di tích đến các vị trí an toàn, tránh thất lạc; vỡ, hỏng.

Việc tu bổ, tôn tạo lần này hứa hẹn làm cho Di tích xứng tầm hơn với giá trị lịch sử. Đền thờ Đức thánh Đuổm vẫn uy linh dựa vào chân núi Đuổm, hướng mặt ra cánh đồng rộng rãi, xa xa là những ngọn núi tựa như cánh nhạn bay, tạo nên cảnh quan vừa thơ mộng vừa hùng vĩ của Di tích.