‘Kho báu’ 41.000 năm tuổi ở Thần Sa

Với niên đại 41.000 năm, Di chỉ khảo cổ học Thần Sa, xã Thần Sa (Võ Nhai) được ví là “kho báu” khảo cổ, mở ra cánh cửa tìm hiểu về cuộc sống của người tiền sử ở Đông Nam Á. Qua 5 lần khai quật, những phát hiện của các nhà nghiên cứu đã làm thay đổi lịch sử khảo cổ Việt Nam. Bởi đây là một trong những di chỉ khảo cổ quan trọng độc đáo, chứa đựng những bằng chứng về sự tồn tại của người tiền sử.

Tại hố khai quật của lớp văn hóa 6, các nhà khảo cổ học phát hiện được 2 mẩu xương cháy, minh chứng người tiền sử ở Thần Sa đã biết dùng lửa.

Từ TP. Thái Nguyên, ngược dòng sông Cầu đến với các hợp lưu sông suối ở thung lũng Thần Sa, chợt bắt gặp một yên ả của dòng nước xanh trong đi qua Di chỉ Phiêng Tung, Ngườm, Thắm Choong, Hạ Sơn…Từ ngàn xưa nơi này đã có sự sống của con người.

Một vùng đất điệp trùng bởi núi non hùng vĩ, sông, suối êm đềm. Điểm nhấn là mái đá Ngườm rộng rãi nằm trên lưng núi được người tiền sử lựa chọn làm nơi cư ngụ. Rồi “hậu thế” – các nhà khảo cổ học đã 5 lần tổ chức khai quật. Mỗi lần khai quật đều phát hiện thêm bằng chứng mới có giá trị về khảo cổ và sử học.

Lần khai quật gần đây nhất được thực hiện từ ngày 20-3 đến ngày 10-4, các chuyên gia Viện Hàn lâm khoa học Xã hội Việt Nam đã tìm được nhiều hiện vật như công cụ đá, công cụ mảnh, mảnh tước, di cốt động vật, xương, răng động vật và nhuyễn thể… Đặc biệt trong lần khai quật này – tại hố khai quật của lớp văn hóa 6 phát hiện 2 mẩu xương cháy. Đây là bằng chứng người tiền sử sinh sống tại Mái đá Ngườm đã biết dùng lửa.

Tiến sĩ Phạm Thanh Sơn, Viện Khảo cổ học Việt Nam: Phát hiện này cung cấp những nhận thức mới, quan trọng đối với nghiên cứu quá trình tiến hóa của các phương pháp và kỹ thuật chế tác đá trong thời đại Đá cũ ở Việt Nam nói riêng và Đông Nam Á nói chung. Cho đến nay, đây cũng là địa điểm mái đá, hang động duy nhất phát hiện các bằng chứng về quá trình cư trú, chế tác và sử dụng các công cụ đá có niên đại sớm nhất ở nước ta.

Trước đó, tại lần khai quật thứ tư được tiến hành vào năm 2017, các chuyên gia Viện Khảo cổ học và Trường Đại học Wollongong (Australia) đã thu được số lượng hiện vật đá rất phong phú về loại hình, thể hiện tính đa dạng và đặc sắc về kỹ thuật chế tác đá. Qua phân tích từ mẫu tro và nhuyễn thể thu được, các chuyên gia khẳng định: Người tiền sử đã sinh sống ở đây từ khoảng 41.000 năm tới 23.000 năm trước Công Nguyên – thời hậu kỳ đá cũ.

Các hiện vật được tìm thấy tại lần khai quật thứ 5.

Một “kho báu” khổng lồ, đồng thời là “lực hấp dẫn” đối với các nhà khảo cổ học và nhà sử học trong nước và thế giới. Minh chứng từ thập niên 20 của thế kỷ trước, các học giả người Pháp là H. Mansuy và M. Colani đã đến đây để khảo sát, khai quật tìm cổ vật liên quan đến những sinh tồn của người tiền sử. Năm 1925 các học giả Pháp đã chính thức công bố công trình đóng góp vào việc nghiên cứu tiền sử Đông Dương, trong đó có đề cập đến 4 di tích thuộc văn hóa Bắc Sơn được phát hiện và nghiên cứu trên đất Thái Nguyên. Đó là các di tích: Khắc Kiệm, Nghinh Tắc, Nà Cà và Ky (Võ Nhai).

Công bố này đánh dấu mốc quan trọng trên bản đồ các vùng khảo cổ học của Việt Nam ở thời kỳ tiền sử. Nhưng vì nhiều lý do khác nhau nên 46 năm sau (năm 1971), Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Xuân Chinh cùng một số nhà khảo cổ học thuộc Viện Khảo cổ học Việt Nam mới có cơ hội đến khu vực Thần Sa để thực hiện khảo sát và phát hiện Di chỉ Miệng Hổ (còn gọi là hang Phiêng Tung).

Qua các lần khảo sát, khai quật các nhà khảo cổ phát hiện khu vực huyện Võ Nhai có mật độ phân bố di tích khảo cổ học tiền sử khá cao. Tại Thần Sa, bên cạnh mái đá Ngườm còn có nhiều di chỉ khảo cổ học khác có sự tương đồng về phương pháp và kỹ thuật chế tác đá giống Ngườm và Phiêng Tung. Tiêu biểu như hang Nà Khù, Mái đá Hạ Sơn I, Hạ Sơn II và hang Kim Sơn.

Năm 1981, các nhà nghiên cứu cổ học của Viện đã trở lại “quê hương hậu kỳ đá cũ”, phát hiện trong thung lũng Thần Sa có hơn 10 di tích khảo cổ học. Đây chính là điểm “đột phá” quan trọng, khẳng định chắc chắn ở Thần Sa lưu giữ một “kho báu” có giá trị hơn cả các kim loại quý. Đó là những hiện vật, cổ vật phục vụ cho công tác nghiên cứu khoa học.

Tiến sĩ Phạm Thanh Sơn, Viện Khảo cổ học Việt Nam (ngoài cùng bên phải), chia sẻ cùng các chuyên gia khảo cổ về giá trị hiện vật thu thập được tại Di chỉ khảo cổ học Thần Sa.

Chính vì vậy năm 1982, tại khu vực này đã có đợt khai quật mang quy mô lớn hơn, với sự tham gia của các nhà khoa học giàu kinh nghiệm thuộc Viện Bảo tàng Lịch sử Việt Nam; Viện Khảo cổ học; Viện Đông Nam Á; Khoa sử, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay Đại học Khoa học xã hội & Nhân văn) và Khoa Bảo tàng Trường Đại học Văn hóa Hà Nội.

Tại lần khai quật này, các nhà khảo cổ đã tìm được 659 công cụ đá, gồm hòn quậy, mảnh cuội, mảnh tước, công cụ mũi nhọn. Riêng ở 3 hố khai quật tại Mái Đá Ngườm, các nhà khảo cổ đã tìm thấy 3 bộ xương người được táng theo tư thế bó gối. Ngoài ra còn có xương hàm đười ươi, xương hàm răng voi và hàng nghìn tiêu bản đá, công cụ lao động, vũ khí săn bắt bằng đá của người Việt cổ. Hố khai quật tại Di chỉ này thể hiện rõ về 4 tầng văn hóa khảo cổ mang đặc trưng của nền văn hóa Bắc Sơn, Hòa Bình, Sơn Vi và Thần Sa.

PGS.TS Trình Năng Chung (Viện Khảo cổ học Việt Nam), một chuyên gia đầu ngành về thời tiền sử, sơ sử, từ thời đại đồ đá đến thời đại kim khí, khẳng định: Ngoài Di chỉ khảo cổ học Thần Sa, huyện Võ Nhai còn có nhiều di chỉ khảo cổ quan trọng khác, trong đó có Di chỉ Hang Ốc, xóm Phố, xã Bình Long.

Còn bà Vũ Thị Thu Hường, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết: Tỉnh Thái Nguyên đang tích cực tổ chức các hoạt động gìn giữ, bảo vệ Di chỉ này; đồng thời thực hiện các trình tự cần thiết như tiếp tục kết nối với Viện Khảo cổ học trong tổ chức khai quật; gửi mẫu vật phân tích, xác định niên đại để khẳng định giá trị của Di chỉ, củng cố tài liệu, lựa chọn các hiện vật có giá trị tiêu biểu để lập hồ sơ để đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận Di chỉ khảo cổ học Thần Sa là Di tích khảo cổ cấp quốc gia đặc biệt.