Đưa quà quê ra phố

Cuộc sống từng ngày phát triển, nhu cầu tiêu dùng thực phẩm an toàn ngày càng được người dân quan tâm. Nắm bắt nhu cầu đó, bằng bàn tay cần cù và khối óc thông minh, các thành viên Hợp tác xã nông sản sạch Trung Lương (ở xóm Tân Lợi, xã Trung Lương) đã tạo ra thức quà quê đặc sản từ hạt gạo Bao thai Định Hóa và các nguyên liệu sẵn có tại địa phương.

Quy trình phơi sấy bún gạo ngũ sắc của Hợp tác xã nông sản sạch Trung Lương (Định Hóa).

Dịp Tết Ất Tỵ 2025, bún gạo ngũ sắc và bún gạo lứt đỗ đen trở thành món quà khan hiếm. Giám đốc Hợp tác xã (HTX) nông sản sạch Trung Lương Hoàng Văn Hà cho biết: Hầu hết các sản phẩm đang làm là để trả cho khách đã đặt trước đó, nên không có hàng bán lẻ nhiều và cũng không đủ thời gian chế biến thêm. Từ năm 2023, sau khi sản phẩm được công nhận OCOP 3 sao, HTX xuất bán ra thị trường theo đơn đặt hàng từ 5-6 tấn/tháng. Năm nay, giá sản phẩm được bán ra đạt 60.000 đồng/kg, nhưng chúng tôi không đủ hàng cho các siêu thị tại Hà Nội, Hải Phòng và các tỉnh phía Nam.

Điều hấp dẫn với sản phẩm chính là nguyên liệu làm từ gạo Bao thai Định Hóa, phối trộn các rau, quả tạo màu sắc. Quy trình sản xuất được khép kín từ khâu trồng các cây nguyên liệu tạo mầu ngay từ đầu năm, chính vì vậy sản lượng đa số dựa theo các đơn hàng do khách đặt.

Nguyên liệu làm nên bún ngũ sắc gồm gạo, ngô và các loại cây, quả địa phương như: lá cẩm tím, gấc nếp, lá chùm ngây, khoai lang, đậu biếc, gạo lứt và bún trắng truyền thống.

Ưu điểm của bún gạo Bao thai là dẻo dai, không có vị chua như bún tươi. Sau khi luộc, mùi gạo vẫn rất thơm. Sản xuất bún khô ngũ sắc về cơ bản giống bún trắng truyền thống, chỉ khác công đoạn nhuộm màu cho bột gạo.

Với bún cẩm, cơ sở sản xuất sử dụng lá cẩm tím đun sôi và lọc lấy nước. Gạo ngâm qua đêm xát thành bột, trộn thêm nước lá cẩm rồi cho vào máy ép bún để ra sản phẩm bún cẩm.

Bún được cắt thành từng bó dài khoảng 70-80 cm rồi phơi lên sào. Đem bún vào lò ủ qua đêm để bún tơi, khi gỡ bún không bị bết dính. Sáng hôm sau đem bún ra phơi, nếu trời nắng to hay nhiều gió phải dùng bạt che để bún không bị giòn, vỡ vụn khi vận chuyển xa.

Phơi bún là công đoạn “đẹp mắt” nhất. Bún phơi khoảng 3-5 ngày sẽ khô và chuyển sang công đoạn đóng gói, phân phối sản phẩm. Bún xanh màu đậu biếc, bún đỏ cam màu gấc, bún xanh non màu chùm ngây… được nhuộm màu và các công đoạn khác thực hiện tương tự như bún cẩm tím.

Riêng bún ngô phải chọn ngô tẻ giống địa phương, hạt đều, chắc để khi làm bún vị thơm, màu vàng đẹp. Ngô sau khi phơi khô đem xay nhỏ rồi ngâm qua đêm. Tiếp đó đem ngô xát mịn rồi trộn thêm bột gạo, pha với nước và cho vào máy ép bún.

Sản phẩm bún ngũ sắc, bún gạo lứt đỗ đen được một số siêu thị trên địa bàn TP. Thái Nguyên bày bán dịp Tết.

Cách chế biến bún rất đơn giản. Bún đem ngâm qua nước, đun nước sôi rồi thả bún vào khoảng 5 phút đến khi sợi bún mềm thì vớt ra cho ráo nước. Có thể đem bún nấu canh, làm bún chả, bún đậu, bún nem hoặc làm các món xào, món trộn, ăn bún cùng lẩu đều rất ngon.

Vì bún được nhuộm bằng nguyên liệu tự nhiên cùng với bí quyết lâu năm của người dân địa phương nên đặc sản bún khô ngũ sắc khi nấu lên sợi vừa dai, vừa mềm, mang hương vị đặc trưng của lá cẩm, gạo lứt, hương thơm của gấc, của ngô…

Sau khi đưa ra thị trường, bún khô ngũ sắc đã tạo được sức hút riêng với nhiều khách hàng ở các tỉnh, thành trong cả nước vì hương vị độc đáo, màu sắc bắt mắt.

Vậy là bún gạo ngũ sắc, bún gạo lứt đỗ đen ở vùng quê miền núi Định Hóa đã trở thành đặc sản nổi tiếng vươn xa khắp mọi miền. Gom chút hàng lẻ đóng gói quà mà tôi thật tự hào về hạt gạo Bao thai Định Hóa. Nếu tạo dựng thương hiệu tốt và xây dựng chuỗi liên kết sản xuất, kinh doanh bền vững từ dòng sản phẩm đặc sản này thì giá trị gia tăng trên mỗi héc-ta đất nông nghiệp của huyện miền núi không chỉ dừng lại ở con số thu nhập trên 100 triệu đồng/ha/năm. 

Đặc sản quê không phải là những món quà sang trọng được gói bọc trong những chiếc hộp cầu kỳ, diêm dúa như người ta vẫn thường bày bán nơi phố xá, cửa hiệu. Đặc sản nhà quê chỉ là những hạt đậu, hạt ngô, củ khoai, lá rau vườn đồi, nhưng qua bàn tay con người trở thành tinh túy mà dân dã biết bao…