Thách thức đào tạo nhân lực tay nghề cao

Chiều 14.10, tại TPHCM, Ban Tuyên giáo Trung ương, Ủy ban Văn hoá-Giáo dục của Quốc hội phối hợp cùng Bộ LĐ-TB-XH và Trường CĐ Đại Việt Sài Gòn đã tổ chức hội thảo khoa học “Công tác đào tạo nhân lực có tay nghề cao đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa – hiện đại hóa đến năm 2030, tầm nhìn năm 2045”.

Theo lãnh đạo các trường CĐ, vì nhiều nguyên nhân, đầu vào trường nghề thấp cả về số lượng lẫn chất lượng khiến công tác đào tạo nhân lực tay nghề cao gặp nhiều khó khăn.

38 triệu lao động chưa qua đào tạo

Theo ông Lê Huy Nam, Vụ trưởng Vụ Giáo dục, Ban Tuyên giáo, năm 2023, tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng, chứng chỉ là 27%. Tính đến cuối năm 2023, cả nước vẫn còn 38 triệu lao động chưa qua đào tạo.

“Năng suất lao động thấp hơn nhiều nước trong khu vực. Trình độ học vấn của lực lượng lao động qua đào tạo ở Việt Nam còn thấp, chủ yếu là THCS với 67%. Trình độ đào tạo sơ cấp, dưới 3 tháng còn chiếm tỷ lệ cao với 75%. Những con số thống kê này cho thấy thách thức không nhỏ trong việc nâng cao trình độ chuyên môn kỹ thuật, tay nghề cho người lao động”, ông Lê Huy Nam nhấn mạnh.

Ông Nam cho rằng có nhiều nguyên nhân, trong đó chính sách, pháp luật chưa theo kịp yêu cầu của thực tiễn, năng lực quản lý nhà nước, nhất là ở địa phương còn có yếu kém, chất lượng đào tạo không đồng đều giữa các cơ sở đào tạo.

Bên cạnh đó, nội dung chương trình đào tạo vẫn còn nhiều yếu tố không cập nhật; mối quan hệ giữa các cơ sở đào tạo và doanh nghiệp chưa chặt chẽ, chủ yếu mới ở việc tạo điều kiện cho học viên thực tập, tham quan, ít tham gia đổi mới nội dung, chương trình đào tạo.

“Phần lớn các cơ sở giáo dục nghề nghiệp khó khăn trong tuyển sinh, vướng mắc trong triển khai dạy văn hóa; các chính sách hỗ trợ cho việc phát triển đào tạo nghề chưa đủ mạnh, chưa thu hút được nhiều người tham gia vào các ngành nghề kỹ thuật cao…”, ông Nam khẳng định.

Vì thế, theo ông Nam, nếu không có giải pháp phù hợp, quyết liệt, thực tiễn này tác động rất tiêu cực tới nguồn nhân lực nhất là nhân lực chất lượng cao và dẫn tới nguy cơ không đạt được mục tiêu của sự nghiệp công nghiệp hóa đến năm 2030, tầm nhìn năm 2045.

Thí sinh khó mà trượt ĐH để học CĐ

Tiến sĩ Lê Lâm, Hiệu trưởng Trường CĐ Đại Việt Sài Gòn, đồng tình việc khó khăn trong tuyển sinh, đầu vào thấp dẫn đến khó khăn trong công tác đào tạo nhân lực tay nghề cao.

“Cả nước hàng năm có trên dưới một triệu thí sinh, trong đó chỉ còn 200.000 thí sinh là không vào ĐH. Cứ cho rằng số lượng này dành cho trường nghề, thì với hơn 2.000 cơ sở giáo dục nghề nghiệp, chia ra mỗi trường không được 100 thí sinh. Cuộc đua với trường ĐH không còn là cuộc đua ‘không cân sức’ nữa, mà trở thành cuộc đua ‘mất sức’. Trong khi cách đây chục năm trở về trước, trường tôi mỗi năm tuyển được hàng ngàn sinh viên”, tiến sĩ Lê Lâm chia sẻ.

Ông Lâm cho biết do quy chế xét tuyển ĐH cho phép thí sinh được đăng ký n nguyện vọng, nên có trường hợp thí sinh đăng ký Trường CĐ Đại Việt Sài Gòn ở nguyện vọng thứ… 54, sau khi đăng ký 53 nguyện vọng vào trường ĐH.

“Để có được thí sinh này, chúng tôi phải vượt qua 53 ‘cửa ải’. Cơ hội gần như không có vì thí sinh khó mà trượt 53 nguyện vọng ĐH để vào đến CĐ. Nhiều trường nghề phải ‘hái sung non’ bằng cách tuyển học sinh tốt nghiệp THCS vừa phải đợi ‘lọt sàng xuống nia’ mà có khi đến nia thì cũng không còn gì để lọt. Mặc dù phụ huynh và học sinh đã có nhiều thay đổi trong nhận thức về học nghề, nhưng tuyển sinh trường nghề vẫn gặp nhiều khó khăn. Nguồn cho giáo dục nghề nghiệp gần như không còn”, ông Lâm cảm thán.

Tiến sĩ Đồng Văn Ngọc, Hiệu trưởng Trường CĐ Cơ điện Hà Nội, cho rằng một trong những khó khăn của công tác đào tạo nhân lực tay nghề cao là tuyển sinh ngày càng khó khăn do bị ràng buộc bởi quy chế tuyển sinh của Bộ GD-ĐT. “Một trường ĐH có 5-6 phương thức xét tuyển, và thí sinh có ‘n’ nguyện vọng để vào ĐH. Nguồn nhân lực dường như đang tập trung chính vào bậc ĐH gây nên sự mất cân đối và khiến đầu vào của giáo dục nghề nghiệp rất thấp cả về số lượng lẫn chất lượng”, tiến sĩ Ngọc nhìn nhận.

Giải bài toán kinh phí đào tạo nhân lực tay nghề cao

Bên cạnh khó khăn về tuyển sinh, lãnh đạo các trường nghề cho biết đào tạo nhân lực tay nghề cao có chi phí rất cao, lên đến cả tỉ đồng/sinh viên/3 năm học. Tuy nhiên, trước yêu cầu đặt ra về công tác đào tạo nhân lực có tay nghề cao từ Chỉ thị 37 của Ban Bí thư (năm 2014), nhiều trường CĐ đang triển khai các mô hình gắn kết với doanh nghiệp để đào tạo nguồn nhân lực này.

Tiến sĩ Nguyễn Khánh Cường, Hiệu trưởng Trường CĐ Công nghệ quốc tế Lilama 2, cho biết: “Với kinh phí đào tạo cả tỉ đồng/sinh viên/3 năm học, trường nghề khó có thể đáp ứng nếu không có sự đầu tư của nhà nước. Trong lúc chưa có đầu tư, để giải quyết khó khăn, trường Lilama 2 thực hiện mô hình đào tạo phối hợp với doanh nghiệp. Theo đó, doanh nghiệp tham gia vào quá trình xây dựng chương trình, quá trình đào tạo với tỷ lệ tùy thuộc vào yêu cầu, vị trí của doanh nghiệp”.

Tiến sĩ Cường cho rằng tại Đức có quỹ do các doanh nghiệp đóng góp vào để tham gia đào tạo nguồn nhân lực, thể hiện trách nhiệm của người sử dụng lao động. “Nếu nhà nước có cơ chế, chính sách cho doanh nghiệp cùng tham gia đào tạo nghề thì mô hình này sẽ ngày càng phát triển và mang lại hiệu quả cao. Đồng thời cần thống nhất một mô hình đào tạo phối hợp với doanh nghiệp trong toàn hệ thống để tránh mỗi nơi một kiểu”, tiến sĩ Cường đề xuất.

Trong khi đó, tiến sĩ Đồng Văn Ngọc, Hiệu trưởng Trường CĐ Cơ điện Hà Nội, nêu kinh nghiệm: “Ngay khi sinh viên nhập học, trường sẽ khảo sát sinh viên có mong muốn làm việc trong nước hay nước ngoài, kỳ vọng gì về cơ hội phát triển nghề nghiệp, từ đó kết nối với doanh nghiệp trong và ngoài nước. Doanh nghiệp vào trường cùng hướng nghiệp, cùng đào tạo và giải quyết các khâu trong đào tạo”.

Theo tiến sĩ Ngọc, tham vọng và ý chí của các trường về đào tạo nhân lực chất lượng cao là rất lớn nhưng chưa thực hiện được vì thiếu nguồn lực. “Nhà nước nên đầu tư đồng bộ, có trọng tâm, trọng điểm, tránh dàn trải. Cần so sánh, tham chiếu với khung trình độ của khối ASEAN và quốc tế, làm sao để đánh giá được, công nhận được”.

Ngoài ra, tiến sĩ Ngọc mong muốn nhà nước có cơ chế linh hoạt cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp để các trường được tự chủ về nhân sự và bộ máy, tự chủ về nhiệm vụ trên nguyên tắc tự chịu trách nhiệm trước pháp luật, có hậu kiểm, giám sát, thanh tra, kiểm tra…, từ đó việc đào tạo nhân lực tay nghề cao sẽ thuận lợi hơn.