Quốc gia thất bại trong chính sách song ngữ dù từng là thuộc địa của Anh

Thực tiễn cho thấy, các quốc gia từng là thuộc địa của Anh thường có trình độ tiếng Anh cao hơn do tiếp xúc lịch sử và hệ thống giáo dục được thiết lập trong thời kỳ cai trị của thực dân, minh chứng là Ấn Độ, Singapore và Nigeria.

Tuy nhiên, điều này không đúng ở mọi trường hợp. Các yếu tố như quản trị hậu thuộc địa, đầu tư vào giáo dục và động lực chính trị – xã hội ảnh hưởng đáng kể đến kết quả mức độ thành thạo ngôn ngữ. Ở Cameroon, sự kết hợp giữa nguồn lực hạn chế và thiếu sự hỗ trợ cho tiếng Anh trong các chính sách sau độc lập đã khiến trình độ ngôn ngữ này suy yếu đáng kể.

Cameroon có một môi trường ngôn ngữ độc đáo, với 273 ngôn ngữ địa phương và 2 ngôn ngữ chính thức được công nhận là tiếng Anh và tiếng Pháp, theo trang Ethnologue. Tuy nhiên, quốc gia Trung Phi này thường xếp hạng rất thấp trong Chỉ số Thông thạo Anh ngữ EF (EF EPI). Năm 2023, Cameroon xếp thứ 94 trong 113 quốc gia và vùng lãnh thổ được khảo sát, được đánh giá mức độ thông thạo “rất thấp”.

Chính sách song ngữ thúc đẩy sự thống nhất, gắn kết

Lịch sử thuộc địa hóa của Cameroon bắt đầu vào cuối thế kỷ 19 khi nơi đây nằm dưới sự bảo hộ của Đức. Sau Thế chiến thứ nhất, lãnh thổ này được chia giữa Anh và Pháp theo lệnh của Hội Quốc Liên. Người Anh quản lý các khu vực phía bắc và phía nam, trong khi người Pháp kiểm soát phần lớn lãnh thổ. Sự phân chia thuộc địa đã đặt nền tảng cho sự phân chia ngôn ngữ xuất hiện sau khi quốc gia này giành được độc lập.

Chính quyền thuộc địa của Anh chủ yếu tập trung vào việc khai thác tài nguyên và quản lý, ít chú trọng đến phát triển giáo dục ở các khu vực nói tiếng Anh. 

Trong khi các khu vực nói tiếng Pháp được hưởng lợi từ hệ thống giáo dục có cấu trúc chặt chẽ hơn, các khu vực nói tiếng Anh lại phải “vật lộn” với cơ sở vật chất không đầy đủ và vấn đề nhân sự. Sự chênh lệch này đã có những tác động lâu dài đến trình độ tiếng Anh ở Cameroon.

Các đạo luật thực dân ưu tiên ngôn ngữ Anh và Pháp trong khi loại trừ các ngôn ngữ bản địa khỏi hệ thống giáo dục và không gian công cộng. 

Cameroon giành được độc lập vào năm 1960 và sau đó thống nhất với Nam Cameroon vào năm 1961. Năm 1995, Diễn đàn Quốc gia về Giáo dục đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong việc kêu gọi đưa các ngôn ngữ quốc gia vào hệ thống giáo dục. Điều này đã có ảnh hưởng lớn đến việc soạn thảo Hiến pháp năm 1996 cũng như Luật Giáo dục năm 1998. 

Hiến pháp đã công nhận sự đa dạng ngôn ngữ như một phần của bản sắc quốc gia và cam kết bảo vệ, thúc đẩy các ngôn ngữ quốc gia. Tuy nhiên, mặc dù có sự hỗ trợ từ luật pháp, các ngôn ngữ địa phương vẫn chỉ là tùy chọn trong giáo dục, trong khi các ngôn ngữ châu Âu tiếp tục chiếm ưu thế, theo nghiên cứu của Bert van Pinxteren tại Trung tâm Ngôn ngữ học, Đại học Leiden (Hà Lan).

Chính phủ mới đã thông qua chính sách song ngữ chính thức để thúc đẩy sự thống nhất và gắn kết quốc gia. Tuy nhiên, việc thực hiện chính sách song ngữ này vẫn chưa nhất quán và gặp phải những thách thức đáng kể, dẫn đến sự thất bại trong quá trình thực hiện. 

Thất bại trong thực hiện

Mặc dù Cameroon công nhận cả tiếng Anh và tiếng Pháp là ngôn ngữ chính thức nhưng trên thực tế, tiếng Pháp thường chiếm ưu thế trong giáo dục, hành chính công và truyền thông. Sự mất cân bằng này đã dẫn đến sự chênh lệch về trình độ ngôn ngữ, đặc biệt là ở các khu vực nói tiếng Anh – nơi thiếu nguồn lực và hỗ trợ cho giáo dục tiếng Anh.

Trọng tâm của chính phủ thường nghiêng về tiếng Pháp, phần lớn là do sự thống trị chính trị của giới tinh hoa nói tiếng Pháp. Điều này đã dẫn đến những khoảng cách đáng kể về nguồn lực và hỗ trợ cho giáo dục tiếng Anh và các dịch vụ công ở các khu vực nói tiếng Anh.

Các trường học ở đây thường thiếu giáo viên đủ tiêu chuẩn, sách giáo khoa và tài liệu giảng dạy bằng tiếng Anh, dẫn đến kết quả học tập kém. Ngoài ra, căng thẳng chính trị, đặc biệt là ở các khu vực nói tiếng Anh, đã làm nổi bật những bất bình về sự thiệt thòi và tính đại diện không đầy đủ của người nói tiếng Anh. 

Cuộc khủng hoảng ngôn ngữ Anh (Anglophone), bắt đầu vào năm 2016, xuất hiện khi các khu vực nói tiếng Anh cảm thấy bị chính phủ chủ yếu nói tiếng Pháp gạt ra ngoài lề, theo Aljazeera. Những bất bình bao gồm tính đại diện không đầy đủ, thiếu nguồn lực cho giáo dục tiếng Anh và nhận thức được sự thờ ơ đối với bản sắc văn hóa của họ. Các cuộc biểu tình và yêu cầu quyền tự chủ lớn hơn đã dẫn đến các cuộc đụng độ bạo lực và xung đột đang diễn ra, làm phức tạp thêm hiệu quả của chính sách song ngữ của đất nước.

Hơn nữa, môi trường truyền thông cũng cho thấy sự phân mảnh ngôn ngữ ở Cameroon. Các tờ báo và chương trình phát thanh bằng tiếng Anh thường gặp khó khăn trong việc thu hút sự chú ý và tài trợ, so với các phương tiện truyền thông sử dụng tiếng Pháp.

‘Giáo viên dạy tiếng Anh lắp bắp khi giao tiếp với người nước ngoài’Tôi đã từng chứng kiến một giáo viên dạy môn tiếng Anh THPT trong dịp giao lưu với đồng nghiệp Mỹ đã lắp bắp rồi lặng như tờ. Điều đáng nói đây không phải là trường hợp cá biệt.