Thờ cúng tổ tiên là nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt. Tại nhiều địa phương, các dòng họ, chi, phái đều xây dựng nhà thờ làm nơi thờ tự tổ tiên. Hằng năm, ngoài những ngày giỗ họ, phái thì vào sáng mồng 1 Tết cổ truyền, tất cả con cháu tập trung tại nhà thờ họ, phái gặp mặt đầu xuân mới. Không chỉ chúc nhau những điều may mắn đầu năm, đây còn là dịp để người trong dòng tộc tưởng nhớ tổ tiên của mình.
Nhà thờ họ Trần làng Hà Lợi Trung – Ảnh: T.T
Ở làng Hà Lợi Trung, xã Trung Giang, huyện Gio Linh quê tôi, đã thành thông lệ, cứ mỗi độ tết Nguyên đán hằng năm, tất cả đàn ông, con trai trong dòng họ Trần đều tập trung đầy đủ đến nhà thờ họ vào sáng sớm ngày mồng 1. Năm nào cũng vậy, từ tối ngày cuối cùng của năm cũ, ngoài việc tất bật vệ sinh nhà cửa, đặt mâm ngũ quả lên bàn thờ tổ tiên, chuẩn bị lễ vật cúng giao thừa, những người già không quên dặn con cháu chuẩn bị bộ áo quần đẹp nhất để sáng sớm đầu tiên trong năm mới đi lễ tại nhà thờ họ, phái. Chỉ nghĩ đến thôi mà trong lòng đã rạo rực, lâng lâng khôn tả.
Sớm tinh mơ. Ánh mặt trời dần ló dạng phía chân trời, những hạt sương lấp lánh còn đọng trên tán lá, đây đó tiếng gà trống gáy vang vọng đánh thức xóm làng còn chìm trong giấc ngủ say. Đối với tôi, đây luôn là thời gian đẹp nhất, tràn đầy sinh khí nhất trong ngày. Nhưng thức dậy sớm vào ngày mồng 1 đầu xuân mới còn có cảm giác đặc biệt hơn thế. Không khí mát dịu, an lành khẽ mơn trớn trên da thịt, nguồn năng lượng tràn đầy lan tỏa từng tế bào. Các thành viên trong gia đình nở nụ cười thật tươi, chúc nhau những điều may mắn, hạnh phúc và trao cho nhau phong bao lì xì mừng tuổi. Một năm mới bắt đầu!
Sau khi thắp nén hương thơm lên bàn thờ tiên tổ, những người đàn ông quần áo chỉnh tề bước ra đường, hướng về phía nhà thờ họ. Ở nhà, những người phụ nữ vui vẻ chuẩn bị bánh lọc, bánh ít, bánh gạo… để đãi khách.
Khoảng 8 giờ sáng, tại nhà thờ họ Trần, con cháu đã tề tựu đông đủ. Quanh năm suốt tháng bận rộn với mưu sinh, lập nghiệp, người trong dòng họ tản mác tứ xứ từ Nam ra Bắc, nhưng sáng mồng 1 Tết, tất cả đều tập trung về nhà thờ họ. Anh em, chú bác lâu ngày gặp nhau tay bắt mặt mừng, hỏi thăm về công việc, gia đình, động viên nhau nỗ lực, phấn đấu trong năm mới.
Bên trong từ đường, trưởng họ, trưởng các phái và các bậc bô lão nghiêm cẩn khấn vái trước bàn thờ tổ tiên, cầu mong tổ tiên phù hộ độ trì cho con cháu năm mới sức khỏe dồi dào, làm ăn tấn tới, học hành đỗ đạt, có cuộc sống hạnh phúc, ấm no đủ đầy. Xong các lễ cúng, mâm cỗ sẽ được hạ xuống để con cháu hưởng lộc.
Giữa nhà thờ, con cháu trong họ ngồi quây quần bên nhau nghe trưởng họ, các bậc bô lão kể về tổ tiên oanh liệt, gửi gắm những lời chúc may mắn và không quên căn dặn con cháu phấn đấu trong học tập, công việc để ngày càng tiến bộ, làm rạng danh dòng họ. Những ly rượu đầu xuân tràn đầy được nâng lên và uống cạn. Những cái bắt tay, lời chúc trao cho nhau nồng thắm.
Buổi gặp mặt đầu năm ở nhà thờ họ kết thúc, con cháu sẽ về nhà thờ các chi, phái để tiếp tục làm lễ. Tại nhà thờ phái Trần Công, cụ trưởng phái và các bậc bô lão tiếp tục làm lễ cúng tổ tiên và cầu mong phù hộ độ trì cho con cháu những điều tốt đẹp nhất. Tại đây, con cháu phá cỗ, hưởng lộc đầu năm của tổ tiên và nâng ly rượu chúc mừng năm mới. Vị trưởng phái thông báo những tin vui đã đạt được trong năm và chúc con cháu sang năm mới gặp nhiều thắng lợi mới. Con cháu họ Trần nói chung, phái Trần Công nói riêng có nhiều người thành đạt, ăn nên làm ra. Vì vậy, sau lễ cúng tổ tiên, một số người đứng ra vận động đóng góp kinh phí để hỗ trợ phái tu sửa nhà thờ, ủng hộ quỹ khuyến học nhằm động viên, khích lệ các cháu nhỏ nỗ lực vượt khó, vươn lên trong học tập, hướng đến tương lai tốt đẹp hơn. Khoảng 10 giờ, buổi gặp mặt đầu năm tại nhà thờ phái kết thúc, mọi người chia nhau đến từng gia đình để chúc Tết.
Làng Hà Lợi Trung có 9 dòng họ, trong đó những dòng họ lớn được chia thành nhiều chi phái. Là một trong những dòng họ lớn, có công lao trong khai khẩn lập làng nên nhà thờ họ Trần và nhà thờ phái Trần Công được xây dựng bề thế, khang trang ở trung tâm của làng. Một số dòng họ, chi phái khác ít người, chưa xây dựng nhà thờ thì con cháu sẽ tập trung về nhà trưởng họ, trưởng phái để gặp mặt đầu năm.
Nhà thờ họ, phái là nơi thờ cúng tổ tiên, những anh hùng, danh nhân, người có công với đất nước, làm lưu danh dòng họ trong sử xanh của đất nước, của dân tộc. Nhà thờ họ, phái luôn có một vị trí đặc biệt trong thế giới tâm linh của những người con trong dòng tộc, bởi đó là nơi giúp họ nhớ lại những thăng trầm của dòng họ, tự hào về những tấm gương sáng của tổ tiên, đồng thời là nơi gửi gắm những ước vọng của cháu con về một cuộc sống êm ấm, bình an. Đi lễ nhà thờ họ ngày mồng 1 tết Nguyên đán là một nghi lễ văn hóa thiêng liêng, bao nhiêu năm nay vẫn được người dân làng Hà Lợi Trung quê tôi gìn giữ.
Trần Tuyền
