Trong một ca khúc khá nổi tiếng viết về thành phố Buôn Ma Thuột, nhạc sĩ Nguyễn Cường-người gắn bó sâu nặng với vùng đất cao nguyên, nói đại ý rằng: Ở đây mọi thứ dường như rất thực, lại vừa nhuốm màu hư ảo: “Có cái nắng, có cái gió, có nỗi nhớ không mang tên, không mang tên, người ơi”. Vậy mà, chính cái nỗi nhớ không mang tên ấy lại khiến người phương xa quay quắt và luôn giữ một hoài niệm đẹp đẽ với thành phố đầy nắng gió này…
Có những ngày cả Buôn Mê ngập trong hương hoa cà phê trắng muốt -Ảnh: AN YÊN
Với nhiều người, khi nói về những thành phố lớn trên cao nguyên ba dan gồm Kon Tum, Pleiku, Buôn Ma Thuột và Đà Lạt thì cái tên Buôn Ma Thuột gợi lên sự tò mò hơn cả. Không chỉ vì âm sắc mang hơi hướng thổ ngữ mà bởi đô thị này còn được gọi bằng nhiều tên khác như Ban Mê Thuật, Buôn Mê Thuột hoặc có người lãng mạn hơn, chỉ gọi vắn tắt: Ban Mê, thành phố Ban Mê.
Truy tìm nguồn gốc các địa danh là vấn đề thú vị và được giới nghiên cứu quan tâm. Theo những gì được lưu truyền thì tên gọi chính xác của thành phố tỉnh lỵ Đăk Lăk ngày nay là Buôn Ma Thuột. Tiến sĩ Lương Thanh Sơn, nhà nghiên cứu văn hóa, nguyên giám đốc Bảo tàng Đăk Lăk đã trò chuyện chúng tôi về những dấu tích còn lại liên quan đến nguồn gốc ra đời của địa danh này.
Theo đó, hàng trăm năm trước, Buôn Ma Thuột còn là vùng đất nằm sâu giữa đại ngàn. Cho đến một ngày người tù trưởng Ama Thuột tìm đến khai khẩn thì vùng đất mới này mới có tên. Tuy nhiên, Buôn Ma Thuột lúc đó cũng chỉ là buôn làng nhỏ với số dân cư ít ỏi. Mãi sau này, cách đây hơn một thế kỷ, khi người Pháp dời tỉnh lỵ Đăk Lăk từ Buôn Đôn về đây thì Buôn Ma Thuột mới trở thành đô thị thu hút người dân từ nhiều nơi đến định cư.
Đình Lạc Giao được khởi dựng vào năm 1928, vị trí nằm ở góc ngã tư đường Phan Bội Châu và đường Điện Biên Phủ, TP. Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk -Ảnh: KHẢ HƯNG
Cùng với các dân tộc bản địa anh em, người Kinh đã lên đây từ rất sớm, Đình Lạc Giao được xây dựng lần đầu vào năm 1928, được xem là nơi tụ hội quan trọng và là lời nguyền giao kết của những người Việt từ khắp các miền lưu lạc đến sinh sống ở Buôn Ma Thuột thuở ban đầu.
Đình làng trong tâm thức văn hóa của người Kinh là nơi thờ thần Thành Hoàng. Thần Thành Hoàng mang dấu ấn quá trình lịch sử, văn hóa của cư dân mỗi khi đến một vùng đất mới lập nghiệp. Năm 1932 đình được vua Bảo Đại ban Sắc tứ phong Đào Duy Từ làm Thành Hoàng.
Việc sắc phong Thành Hoàng cho đình làng Lạc Giao để khẳng định vùng đất thuộc về “Hoàng triều cương thổ” là vô cùng quan trọng trong lúc đang có sự tranh giành ảnh hưởng của triều đình Huế và nước Pháp.
Chưa nói đến việc Đào Duy Từ-nhân vật được sắc phong Thần Hoàng là một danh nhân văn hóa, một tài năng lớn trong nhiều lĩnh vực: chính trị, quân sự, văn hóa, kinh tế… đặc biệt ông là người có công mở mang đất nước, khai lập nhiều vùng đất mới, xứng đáng được người đời tôn vinh.
Đình Lạc Giao là nơi che chở, nuôi giấu, cưu mang những người con cách mạng nên người dân thường lui tới thắp hương tưởng nhớ các chiến sĩ hy sinh -Ảnh: KHẢ HƯNG
Ngoài đình Lạc Giao, thành phố Buôn Ma Thuột còn có di tích kiến trúc đặc sắc khác như chùa Sắc Tứ Khải Đoan, một trong những nơi nuôi dưỡng ngọn lửa phong trào Phật giáo đấu tranh đòi giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.
Buôn Ma Thuột cũng là thành phố có nhiều dân tộc anh em sinh sống bao gồm người Kinh, đồng bào hai dân tộc bản địa M’Nông, Ê Đê trong đó người Ê Đê chiếm số đông. Vì vậy, đến Buôn Ma Thuột, chúng ta sẽ được chứng kiến cảnh buôn trong phố, phố trong buôn. Nét đặc biệt này tạo nên sức hấp dẫn đối với khách phương xa khi đến thăm thành phố Buôn Ma Thuột. Nhiều buôn cổ nổi tiếng như buôn Păn Lăm, buôn Kosia…
Thành phố Buôn Ma Thuột còn được xem là thủ phủ của vương quốc cà phê Tây Nguyên. Cây cà phê đã đem lại sự thịnh vượng cho xứ sở này. Chất đất cùng với khí hậu, thổ nhưỡng tạo nên hương vị độc đáo riêng cho cà phê Buôn Mê-một trong những thương hiệu lớn không chỉ Tây Nguyên, Việt Nam mà còn cả các nước trong khu vực và thế giới.
Thưởng thức cà phê là thưởng thức cả vị núi rừng Tây Nguyên -Ảnh: AN YÊN
Gần nửa thế kỷ sau ngày đất nước thống nhất, thành phố Buôn Ma Thuột đã có nhiều nét đổi thay. Từ một thị xã nhỏ giờ đã trở thành đô thị loại I, tỉnh lỵ của tỉnh Đăk Lăk và là một trong những đô thị trung tâm phát triển kinh tế ở khu vực Tây Nguyên. Hạ tầng cơ sở phát triển và mọi mặt của đời sống người dân Buôn Ma Thuột ngày càng được nâng cao. Đại học Tây Nguyên hiện tại là một trong những trường đại học khu vực uy tín, mỗi năm đào tạo hàng vạn cử nhân, kỹ sư cho các tỉnh thành Tây Nguyên và cho cả nước.
Tháng Ba, mùa con ong đi lấy mật, mùa lễ hội của Buôn Ma Thuột sẽ là nơi hội tụ những tinh hoa văn hóa của các dân tộc anh em trên cao nguyên, đồng thời cũng là nơi giao lưu các hoạt động văn hóa đặc sắc giữa nhiều vùng miền. Nối dài theo nhau là những lễ hội được nhiều người biết đến như Lễ hội cồng chiêng, Lễ hội voi, Lễ hội cà phê, Lễ hội ẩm thực… Đến Buôn Ma Thuột, dạo chơi và nhìn ngắm đất trời Tây Nguyên, để thấy một thành phố đặc trưng miền cao là niềm yêu thích của nhiều người.
Cà phê Buôn Ma Thuột -Ảnh: AN YÊN
Một ngày mùa xuân, trong không khí lễ hội tưng bừng hoặc lặng ngồi đâu đó ngắm hoa quỳ vàng, chìm trong hương vị cà phê đặc trưng hẳn mỗi chúng ta đều có cách cảm nhận riêng về thành phố này. Nhưng có một điều chắc chắn, tất cả chúng ta, lòng hẹn lòng một ngày nào đó, mang theo tình yêu với thành phố Buôn Ma Thuột sẽ khiến trái tim mỗi chúng ta nhắc thầm lời hẹn: rằng yêu nhau thì hãy tìm về nơi đây, dù chỉ một lần…
Từ Dạ Thảo
