Trong hơn 10 năm qua, Huyện uỷ Tiên Yên đã có 2 Nghị quyết về việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá. Những nghị quyết này ngày càng bén rễ vào cuộc sống đem lại hiệu quả tích cực, tạo ra những chuyển biến mạnh mẽ trong đời sống văn hoá của nhân dân nơi ngã ba vùng Đông Bắc.
Khi Nghị quyết bén rễ vào đời sống
Từ năm 2018, Tỉnh ủy Quảng Ninh đã ban hành Nghị quyết số 11-NQ/TU về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Ninh đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững”; trở thành nguồn lực quan trọng để hiện thực hóa khát vọng xây dựng, phát triển bền vững tỉnh Quảng Ninh với các đặc trưng “Thiên nhiên tươi đẹp – Văn hóa đặc sắc – Xã hội văn minh – Hành chính minh bạch – Kinh tế phát triển – Nhân dân hạnh phúc”. Tiếp đó, Nghị quyết Đại hội XV của Đảng bộ tỉnh cũng xác định “Xây dựng nền văn hóa giàu bản sắc Quảng Ninh gắn với thu hẹp khoảng cách giàu nghèo”.
Là huyện miền núi nằm ở trung tâm của vùng Đông Bắc tỉnh Quảng Ninh, huyện Tiên Yên có 13 dân tộc anh em cùng sinh sống. Với bề dày lịch sử, nhiều phong cảnh thiên nhiên, Tiên Yên luôn có nét riêng, đa dạng, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Trong tiến trình hội nhập, vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hoá là một nhiệm vụ hết sức quan trọng của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân huyện Tiên Yên. Từ năm 2011, Ban Thường vụ Huyện uỷ ban hành Nghị quyết 06 về việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá huyện Tiên Yên giai đoạn 2011 – 2015 và những năm tiếp theo. Tiên Yên đã trở thành địa phương cấp huyện đầu tiên trong cả nước ban hành một nghị quyết về bảo tồn văn hóa.
Nhận thức được tầm quan trọng của các di tích lịch sử – văn hoá trong công tác giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ, góp phần tuyên truyền, cổ vũ động viên, giáo dục lòng yêu nước, tự hào về truyền thống đấu tranh cách mạng của các dân tộc trên địa bàn, triển khai Nghị quyết nói trên, huyện Tiên Yên đã chủ động xây dựng Đề án “Bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hoá huyện Tiên Yên giai đoạn 2011- 2015, tầm nhìn 2020”. Cụ thể hóa Nghị quyết, còn có nhiều đề án thành phần về danh lam thắng cảnh, về di tích, về cây di sản và về các dân tộc thiểu số.
Nhờ đó, công tác đã có nhiều chuyển biến tích cực đạt được nhiều kết quả quan trọng như: Nhận thức của cán bộ nhân dân được nâng lên từng bước. Các di sản văn hoá được bảo tồn và phát huy giá trị. Huyện hiện có 6 di tích được xếp hạng cấp tỉnh, 15 di tích đã được kiểm kê phân loại và phát huy giá trị. Đời sống của nhân dân ngày càng được nâng lên. Hệ thống thiết chế văn hoá cơ sở ngày càng phát huy được hiệu quả. Công tác giới thiệu quảng bá hình ảnh văn hoá và con người Tiên Yên đã được triển khai tích cực với nhiều hình thức phong phú. Huyện đã tổ chức thành công 4 kỳ Tuần Văn hoá, thể thao các dân tộc vùng Đông Bắc, xây dựng các đề án bảo tồn văn hóa dân tộc Sán Dìu giai đoạn 2020 – 2025, đề án xây dựng làng văn hoá Tày tại thôn Đồng Đình xã Phong Dụ giai đoạn 2020-2025, định hướng 2023, đề án xây dựng chợ phiên văn hoá vùng cao Hà Lâu.
Một số lễ hội tiếp tục được duy trì thường niên như: Lễ hội Đồng Đình gắn với ngày hội văn hoá thể thao dân tộc Tày, Lễ hội văn hoá thể thao dân tộc Sán Chỉ gắn với mùa vàng vùng cao Đại Dực, Lễ hội văn hoá dân tộc Dao gắn với chợ phiên vùng cao Hà Lâu, lễ hội đền Đức Ông Hoàng Cần gắn với ngày hội văn hoá thể thao dân tộc Sán Dìu. Huyện duy trì tốt hoạt động của phố đi bộ Tiên Yên vào tối thứ bảy hàng tuần. Không chỉ cụ thể hóa thành các nhiệm vụ trong nghị quyết, Tiên Yên còn xây dựng quy hoạch, kế hoạch quản lý nhà nước về lễ hội; phục dựng các lễ hội truyền thống; tích cực gìn giữ, bảo tồn các giá trị, tài sản vô giá của cộng đồng bằng việc triển khai các đề án bảo tồn bản sắc văn hóa các dân tộc gắn với phát triển du lịch. Các lễ hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân nơi đây và trở nên quen thuộc với đông đảo du khách ở cả trong và ngoài huyện.
Ông Nguyễn Chí Thành, Tỉnh ủy viên, Bí thư Huyện ủy Tiên Yên, cho biết: Huyện Tiên Yên rất quan tâm bảo tồn, phát huy giá trị các loại hình văn hóa, văn nghệ truyền thống đặc trưng, văn hóa các dân tộc thiểu số. Trong đó, đặc biệt quan tâm xây dựng mô hình một số thôn, làng, bản trở thành “bảo tàng sống” nhằm bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống đặc sắc, gắn với phát triển du lịch. Chúng tôi triển khai có hiệu quả các đề án về văn hóa, chú trọng đi vào văn hóa của 4 dân tộc chiếm dân số đông, 4 lễ hội lớn, bố trí nguồn lực để bảo tồn bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số trong huyện. Tại Tiên Yên có hai xã đặc biệt là Hà Lâu và Đại Dực gần như toàn bộ dân số là đồng bào dân tộc với bản sắc văn hóa đặc sắc.
Xây dựng trung tâm văn hoá giàu bản sắc vùng Đông Bắc
Kế thừa những thành tựu đã đạt được, góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ 15, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện Tiên Yên lần thứ 25, Ban Chấp hành Đảng bộ huyện Tiên Yên tiếp tục ban hành Nghị quyết số 06-NQ/HU “Về việc bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa huyện Tiên Yên giai đoạn 2022 – 2025”.
Nghị quyết xây dựng trên quan điểm bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hoá phải có sự đổi mới phát triển đảm bảo gìn giữ được những đặc điểm cơ bản trong cốt cách truyền thống, lấy người dân làm trung tâm, động lực phát triển với các trụ cột là thiên nhiên, con người và văn hoá, xây dựng Tiên Yên trở thành trung tâm văn hoá giàu bản sắc vùng Đông Bắc.
Mục tiêu cụ thể mà Nghị quyết hướng đến là năm 2025, Tiên Yên sẽ xây dựng được mỗi xã, phường tối thiểu một mô hình về bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá, quy hoạch và triển khai trùng tu tôn tạo các di tích lịch sử văn hoá, nâng tầm quy mô và chất lượng các lễ hội dân tộc Dao, Tày, Sán Chỉ, Sán Dìu, lễ hội đua thuyền truyền thống và các nghi lễ đặc trưng như: Lảu then, cầu mùa, cấp sắc, đại phan gắn với phát triển du lịch.
Huyện đăng cai tổ chức Ngày hội văn hoá thể thao các dân tộc Quảng Ninh định kỳ 3 năm một lần, rà soát lập hồ sơ đề nghị công nhận nghệ nhân dân gian cho những người có đóng góp tích cực vào công tác bảo tồn phát huy giá trị di sản văn hoá. Huyện sẽ tích cực mở các lớp truyền dạy dân ca của các dân tộc Tày, Dao, Sán Chỉ, Sán Dìu và lập hồ sơ khoa học đề nghị công nhận lễ cầu mùa của người Sán Chỉ là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia.
Rất nhiều giá trị, nét đặc sắc văn hóa bà con dân tộc như: Âm nhạc dân tộc, các nghi lễ cầu mùa, cấp sắc, lễ rước dâu, lễ đại phan, trang phục các dân tộc Dao, Sán Chỉ, Sán Dìu, nhà trình tường, các điệu hát soóng cọ, nghệ thuật ẩm thực dân gian, trò đi cà kheo, các trận bóng đá của các cô gái Sán Chỉ được Tiên Yên bảo tồn tốt, trở thành chất liệu được khai thác tạo sức hút cho du lịch. Thấy rõ nhất là ở sản phẩm du lịch Phố đi bộ “Hồn xưa nét cũ, Tiên Yên phố”. Ông Hoàng Mạnh Hưng, Phó Bí thư Huyện ủy Tiên Yên, cho biết: Chúng tôi học tập kinh nghiệm về tổ chức phố đi bộ nhưng không biến phố đi bộ thành phố thương mại mà kết hợp phố ẩm thực du lịch và văn hóa, lấy bản sắc hồn cốt Tiên Yên. Chúng tôi không làm chợ đêm mà đẩy vào đó những hàm lượng văn hóa, lấy văn hóa làm hồn cốt. Văn hóa sẽ mở ra không gian cho kinh doanh cho thương mại. Và văn hóa tạo ra sự khác biệt.
Không gian sôi động cho phố đi bộ, các sự kiện quảng bá lớn của huyện, hoạt động biểu diễn văn hóa, văn nghệ bà con dân tộc Dao, Tày tăng sức hút cho phiên chợ Hà Lâu, mô hình làng văn hóa dân tộc Tày gắn với thắng cảnh thác Khe San (Phong Dụ) với điểm nhấn là các tiết mục biểu diễn hát then, đàn tính. Rồi đến các nghệ nhân người Dao thêu trang phục thổ cẩm truyền thống vừa hướng dẫn, bán chỉ thêu cho du khách. Tương tự, việc tái hiện các hoạt động như hát soóng cọ, múa hành quang của bà con dân tộc người Sán Dìu phục vụ du khách ở Family Ecozon (xã Hải Lạng). Như thế những không gian văn hóa ở Tiên Yên còn mở ra hướng đi cho du lịch.
Huyện Tiên Yên đã đặt mục tiêu phát triển du lịch phải gắn với giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa, đặc biệt là những giá trị văn hóa truyền thống, đảm bảo định hướng xây dựng Tiên Yên trở thành trung tâm văn hóa giàu bản sắc các dân tộc vùng Đông Bắc. Với những gì thiên nhiên ưu đãi, cảnh quan tươi đẹp, nhiều giá trị văn hóa cổ truyền đặc sắc của người dân bản địa đã và đang được khai thác, chắc chắn Tiên Yên sẽ sớm hoàn thành những mục tiêu trong tương lai gần như những gì Nghị quyết đã đề ra.
