Vịnh Hạ Long được các nhà khoa học đánh giá là nơi có sự đa dạng sinh học cao với những hệ sinh thái (HST) điển hình của vùng biển nhiệt đới và đa dạng về thành phần loài, nguồn gen. Sau sự tàn phá của bão Yagi, điểm dễ nhìn thấy nhất nơi đây là thảm thực vật xanh tốt trên các đảo có nhiều cây bị bật gốc, đổ gãy, vò nát, chỉ còn cành trơ trụi, chuyển sang màu nâu úa xơ xác bao phủ ở hầu khắp những ngọn núi đá, đặt ra bài toán trong việc tái tạo, phục hồi lại màu xanh trên Vịnh Hạ Long…
Núi đá trên Vịnh Hạ Long từng được bao phủ bởi màu xanh của đa dạng các loài thực vật.
Theo thông tin của Ban Quản lý Vịnh Hạ Long, cho đến nay, các nhà khoa học đã thống kê được có khoảng 3.000 loài động, thực vật sống trên các HST đặc thù của quần đảo đá vôi nơi đây.
Trong số này có 830 loài thực vật trên cạn, 278 loài thực vật phù du, 141 loài động vật phù du, 110 loài san hô, 156 loài cá biển, 71 loài chim, 53 loài thú… Đặc biệt là có 15 loài thực vật đặc hữu, 102 loài (gồm 21 loài thực vật, 81 loài động vật) được ghi nhận là quý hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng được ghi trong Sách đỏ Việt Nam năm 2007.
Các HST trên Vịnh cũng rất đa dạng, từ HST các thảm thực vật trên đảo, tùng – áng, hang động, vùng triều đáy cứng, đáy mềm, bãi triều cát, rừng ngập mặn cho tới HST vùng ngập nước thường xuyên ven bờ và rạn san hô. Trong đó, HST các thảm thực vật trên đảo là nơi sinh sống và phát triển của 830 loài thực vật, có nhiều loài thực vật đặc hữu, quý hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng đã được ghi trong Sách đỏ Việt Nam. HST tùng – áng là một kiểu HST đặc trưng, độc đáo của vùng biển có các đảo đá vôi như vịnh Hạ Long – Bái Tử Long – Cát Bà. Quần xã sinh vật trong các tùng – áng trên Vịnh Hạ Long khá đa dạng, cho đến nay đã phát hiện được trên 72 loài động, thực vật sống trong các áng, trong đó có 21 loài rong, 37 loài thân mềm, 8 loài giáp xác, 6 loài da gai và một số loài san hô.
Cây bông mộc không chỉ là loài đặc hữu của Việt Nam mà còn trổ bông, kết quả tạo vẻ đẹp cảnh quan cho di sản Vịnh Hạ Long.
Hay như HST hang động cũng là một HST đặc thù của vùng biển đá vôi Vịnh Hạ Long. Do môi trường sống trong hang động thường khác biệt hẳn với bên ngoài nên cấu trúc quần xã sinh vật nghèo hơn hẳn, tuy nhiên vẫn có 2 loài cá và 6 loài giáp xác sống trong các vũng nước trong hang động được ghi nhận là các loại đặc hữu của Vịnh Hạ Long.
Còn HST rạn san hô tại Vịnh Hạ Long cũng khá độc đáo, được cấu tạo chủ yếu bởi các loài san hô cứng. Theo khảo sát năm 2015, trên Vịnh Hạ Long có 110 loài san hô, tập trung nhiều hơn cả tại các khu vực Cống Đỏ, Trà Sản, Hang Trai, Đầu Bê với độ phủ từ 30-45%. Nhờ có môi trường tương đối ổn định, có nhiều hang hốc để trú ngụ và lẩn tránh kẻ thù, rạn san hô Vịnh Hạ Long là nơi sinh sống của rất nhiều loài sinh vật khác nhau. Trong đó, có nhiều loài bị đe doạ tuyệt chủng, quý hiếm nằm trong Danh lục đỏ Việt Nam 2007…
San hô trên Vịnh Hạ Long. Ảnh do đơn vị cung cấp.
Giá trị đa dạng sinh học là một trong những giá trị độc đáo của Vịnh Hạ Long bên cạnh các giá trị về thẩm mỹ, giá trị về địa chất, địa mạo và giá trị văn hoá – lịch sử. Sau bão Yagi, sự biến đổi của môi trường nước nơi đây do mưa lớn, sự bồi tụ của các loại vật chất đổ xuống vịnh từ khu vực ven bờ cũng như tác động của gió bão làm đỗ gãy, ảnh hưởng tới thảm thực vật trên các núi đá được nhìn thấy khá rõ nét. Chính vì vậy, vừa qua để có sự đánh giá chính xác về những tác động tới thảm thực vật nơi đây, Ban Quản lý Vịnh Hạ Long đã mời chuyên gia của Viện Sinh thái – Tài nguyên sinh vật (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) về khảo sát, đánh giá hiện trạng của Vịnh Hạ Long sau cơn bão Yagi và tư vấn giải pháp bảo tồn và phát huy bền vững các giá trị của Vịnh Hạ Long.
Đoàn chuyên gia, cán bộ khảo sát thảm thực vật bị tác động sau bão Yagi trên Vịnh Hạ Long. Ảnh do đơn vị cung cấp.
Việc khảo sát được tiến hành tại một số khu vực trọng điểm. Theo đó, hiện tượng cây đổ, gãy cành và rụng lá có sự khác nhau ít, nhiều tuỳ thuộc vào việc chịu tác động của luồng gió.
Đơn cử như, núi đá khu vực động Thiên Cung – Đầu Gỗ hay Hang Sò – Ba Hang thì 100% cây gỗ bị ảnh hưởng, trong đó 70% có khả năng phục hồi, 30% không có khả năng phục hồi do bật gốc, gãy đổ. Điểm Vung Viêng cây bị rụng lá, gãy đổ chiếm khoảng 70-80%.
Các khu vực như hang Sửng Sốt, Ti Tốp, Hang Cỏ, Mê Cung, Soi Sim nhiều cây bị gãy ngọn, gãy cành, số lượng ít bị bật gốc, khả năng phục hồi cao. Cọ Hạ Long ở khu vực hang Ti Tốp vẫn phát triển dưới tán cây. Khu vực Tiên Ông – Cửa Vạn cây hầu như không bị tác động, 15 cây cọ Hạ Long ở đây phát triển bình thường… Sau bão, nhiều cây giờ đã mọc mầm xanh, ra lá non nhưng sẽ mất từ 4-6 tháng mới thấy rõ sự phục hồi.
Qua đánh giá cho thấy, từ thực tế suy giảm độ che phủ của thảm thực vật trên núi đá vôi sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến một số loài thực vật đặc hữu và thực vật có giá trị cảnh quan của Vịnh Hạ Long, như: Thiên tuế Hạ Long, Cọ Hạ Long, Lan hài, Bông mộc… Đồng thời cũng tác động tiêu cực đến môi trường sống của các loài động vật hoang dã, trong đó ảnh hưởng trực tiếp đến nơi cư trú của một số loài chim, bò sát và nguồn thức ăn thường xuyên của đàn khỉ vàng Macaca mulatta đang sinh sống trên các đảo thuộc khu vực di sản. Những điều này đặt ra bài toán trong việc tìm kiếm các giải pháp, phương án phù hợp, hiệu quả để khắc phục, sớm phục hồi màu xanh trên các núi đá của Vịnh Hạ Long.
Bên cạnh đó, thảm thực vật trên các đảo với nhiều lá, thân cây khô hiện cũng đang tiềm ẩn nguy cơ cháy rừng cao, nhất là vào mùa hanh khô đang tới. Vì vậy, chuyên gia khuyến cáo ở một số khu vực có nguy cơ xảy ra cháy cao như khu vực hang Đầu Gỗ – Thiên Cung, hang Sửng Sốt, Ti Tốp cần có các biện pháp phòng chống cháy rừng, lắp đặt biển cấm lửa, biển báo PCCC, nhất là tại các điểm du lịch…
